Trotwaer. Jaargang 33

[p. 36]

Salontafelboek mei in heech PKK-gehalte
Henk van der Meulen

Jouke van den Bout (gearst.), Architectuur in Fryslân 1940-2000. Teksten Ap Ernst, Herma Hekkema en Peter Karstkarel. Fotografy Arthur Blonk, Caroline Koolschijn en Saskia Toussaint. Foarmjouwing bw h ontwerpers (Douwe Huitema). Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2000. 144 siden. f 49,50.

Om't der noch gjin boek wie oer de moderne arsjitektuer yn Fryslân hat de Stichting De Bouw/Kunst yn 'e mande mei it 75 jier besteande Hûs en Hiem dêryn no foarsjoen mei de gearstalling fan Architektuer yn Fryslân 1940-2000.

Moast sa'n soarte fan boek der komme? Fansels wol, nettsjinsteande dat Arp Ernst en Herma Hekkema yn har essayistyske ynlieding de arsjitektuer yn it Fryslân fan de twadde helte fan de tweintichste ieu karakterisearje as ‘niet hemelbestormend’, ‘zonder veel uitschieters naar boven’ en ‘trendsettend nauwelijks, veeleer trendvolgend, maar zeker niet trendy’. En wat skriuwe Hans Achterbosch fan de Stichting De Bouw/Kunst en Ap Timmermans fan Hûs en Hiem yn har ‘Ten geleide’? Dit: ‘De vaart der volkeren lijkt aan Friesland voorbij te zijn gegaan, de dichtheid van de bebouwing is geringer, er zijn minder parels, maar ze zijn er, terwijl de kwaliteit van het gemiddelde zeker een redelijk niveau vertoont’.

Gjin ûnbidich jûchheigerop dus oer de Fryske boukeunst. Likemin kin men botte entûsjast wêze oer dizze útjefte. Jitris, fan sa'n soarte fan boek is grif wol ferlet. Mar fan dit boek?

Al is de kar fan de yn dit boek beskreaune en ôfbylde bouwurken fansels arbitrêr, de seleksje ropt wol de nedige fraachtekens op. Wat bygelyks kipet der neffens de gearstallers boppe alles út? De Nije Kromme, de Slachtemarathon-brêge oer de provinsjale dyk Ljouwert-Boalsert. Krije de oare projekten in heale of heechút in hiele side tabedield, oan De Nije Kromme binne twa folle siden taparte. Nei in wat eksaltearre beskriuwing fan Jouke van den Bout hat de mentale belutsenens en it fakmanskip fan arsjitekt Rein Hofstra in perfekte brêge oplevere, in keunstwurk yn mannichfâldige betsjutting. Mar wat makket de prestaasje fan Hofstra noch grutter? It feit dat hy foar it ûntwerp gjin honorarium frege hat, fynt Van den Hout. O ja, hoe dat sa? As je wat fergees dogge, meie je dêr dan mei de pet nei smite?

Dy kritykleaze en ûnevenredige oandacht oan De Nije Kromme (neffens my in folslein ûnnedige skeining fan it Fryske greidelânskip) sil yn alle gefallen ien man deugd dwaan: Peter Karstkarel, de inisjator fan de Slachtemaraton fan ôfrûne simmer en idolaat fan dizze brêge, dy't der mei tanksij syn krewearjen kommen is.

Je soene, as je slim erchtinkend binne, hast de yndruk krije dat Karstkarel as ghostwriter fungearre hat foar dizze lofsang op De Nije Kromme. Fral om't it ‘pkk-gehalte’ fan dit boek al sa opfallend grut is.

Karstkarel hat nammentlik wer ferskate petten, nee yn syn gefal huodden op. Sa hie er in sit yn de advisearjende stjoergroep en makke ek diel út fan de seleksjekommisje. Boppedat is

[p. 37]

Arsjitekten op ekskurzje by de Ljouwerter Slauerhoffbrêge, ‘in prachtich monumintfan eigensinnige hjoeddeiske brêge-arsjitektuer’; 15 juny 2000.
(foto Het Hoge Noorden/Jacob van Essen)

Karstkarel de skriuwer fan de teksten by de foto's fan de útkeazen bouwurken, wêrby't er trouwens mannichfâldich gebrûk makke hat fan de stikjes dy't er de ôfrûne jierren yn de Ljouwerter Krante oer arsjitekteur skreaun hat. Boppedat hat Karstkarel ek noch in funksje by de Friese Pers Boekerij, de útjouwer fan dit boek.

Dat soe allegear noch hinnebruie meie as it boek fierder mar de nedige kwaliteit hie. En dat hat it spitigernôch te min. Ofsjoen dan fan de bydragen fan Ernst en Hekkema, al wolle dy ek wolris in iepen doar yntraapje en oer bewende paden trêdzje. It gefoel fan teloarstelling jildt fral de kar fan de projekten. Fansels, sa't al sein is, eltse kar is arbitrêr, mar bepaalde gebouwen hiene der gewoanwei yn stean moatten. Sa ûntbrekt te'n ûnrjochte it prestizjeuze Aegon-gebou, dat it stasjonsplein fan Ljouwert in hiel oar oansjen jûn hat. Ek it Ljouwerter Stedskantoar oan it Aldehoustertsjerkhôf hat frjemdgenôch gjin omtinken krigen. En wêrom wol de Slachtebrêge en net de Slauerhoff-brêge yn Ljouwert, dochs wier in prachtich monumint fan eigensinnige hjoeddeiske brêge-arsjitekteur. En it meast ûnbegryplik is dat yn dit boek, dat ommers de arsjitektuer yn Fryslân tusken 1940 en 2000 omfiemje wol, de al yn 1935 yn de Nieuw-Wonenstyl boude villa fan Duintjer oan de Harnzerstrjitwei yn de Fryske haadstêd wol in plakje krigen hat.

Teloarstellend is ek dat de teksten by de fo-

[p. 38]

to's mar in ferhipt bytsje wêzentlike ynformaasje jouwe. De reden wêrom't in bouwurk selektearre is, wurdt komselden dúdlik makke, oer de arsjitekturale betsjutting fan in projekt wurdt de lêzer te faak yn it tsjuster litten. Dêrby komt noch dat te folle foto's gjin rjocht dogge oan de boukeunstige wearde fan in gebou. Fan heachweardige arsjitektuer-fotografy is amper sprake. Spitich is fral ek dat alle foto's yn swartwyt ôfprinte binne, wylst kleurtapassings krekt faak tige wichtich binne foar de karakteristyk fan in bouwurk.

In grut beswier is fierder dat de yndieling fan it projektediel yn dit boek gewoanwei gaotysk is. De iennige, lykwols ûnlogyske, oardening is dat de projekten per gemeente byinoar swile binne, sûnder rekkening te hâlden mei de gronology en gebrûksfunksjes. Sa steane bygelyks in bedriuwsgebou mei boppewenningen út 1998 en in boerepleats út 1962 op ien en deselde side mei op de folgjende pagina's in earder winkelhûs út 1946 en in apoteek út 1985. Om in bytsje byld te krijen fan de ûntwikkeling fan it bouwen yn Fryslân sûnt 1940 hie krekt wol in gronologyske yndieling mei gebrûksfunksjes moatten. Dus aparte rubriken foar flatgebouwen, frijsteande wenhuzen, tsjerken, skoallen, kantoar- en bedriuwsgebouwen ensfh.

Nee, in standertwurk kin men dit boek perfoarst net neame. Der binne te folle kânsen mist en de Hûs en Hiem-ynbring is by de seleksje te ostentatyf. It hat der in soad fan dat dit boek wat mei de losse hân en yn sân hasten yn elkoar flânze is. It tal ôfbrekkings- en staveringsflaters wiist yn dy rjochting. Mar, om ek ris wat posityfs te sizzen, de foarmjouwing fan Douwe Huitema soarget der foar dat it boek wol moai bylket. Op in salontaffeltsje bygelyks.