Trotwaer. Jaargang 33

[p. 29]

Betûft en meinimmend reizger
Jitske Kingma

Douwe Kootstra, Berjochten út Boedapest. Boekewikegeskink 2001. Friese Pers Boekerij; Alde spoaren. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2000. 160 siden. f 30.

Yn 1987 naam er tagelyk mei de moanne reisliteratuerleavjend Fryslân op 'e rêch. Hy brocht minsken yn 'e baan fan it eksoatyske. Mar achter de bergen fan syn ferhalen bleau de persoan fan de skriuwer gauris ferburgen. Hy joech âlde spoaren betsjutting. Hy sette yntusken fjouwer reisboeken op 'e wrâld. It moast der nedich fan komme dat ‘hiel Fryslân’ syn proaza priuwe mocht. De opdracht foar it skriuwen fan it boekewikegeskink komt Douwe Kootstra dan ek echt ta. Hy hat it Berjochten út Boedapest neamd. It is leechdrompeliger as syn oare wurk. It konflikt tusken de reizger dy't reizgje wol en de skriuwer dy't skriuwe moat komt wat minder nei foaren en syn frou Romkje is yn de tekst diskear gewoan mei as se mei is.

Berjochten út Boedapest

Yn syn nijste boek beskriuwt Douwe Kootstra syn kontakten mei in Hongaarske frou, Magdalena Rakssányi, en syn besites oan har stêd en lân oer it tiidrek fan 1981 oant en mei 2000. It ferhaal rint troch nei har dea, as Douwe kontakt hat mei har famylje. It wynt him fia besites en brieven troch syn en har libben, al wurde wy mear gewaar oer har as oer him.

De oanlieding ta de earste Hongaarske besite oan Fryslân, febrewaris 1923, wie dat in groep Hongaarske bern nei Arum brocht waard om wat op ferhaal te kommen en de ferskrikkingen fan de Earste Wrâldoarloch ferjitte te kinnen. Ien fan de famkes dy't yn Arum ferbleau wie Magda en se útfanhuze by de famylje Yetsenga. Fjirtich jier dêrnei skriuwe Magda en har suster in brief oan de ‘burgemeister der Stadt Arum’ om't se har fakânsje yn Fryslân trochbringe wolle. Fan dy tiid ôf is der wer kontakt.

As Douwe, in freon fan de soan fan Yetsenga, Renze, seit dat er nei Boedapest sil, freget Renze oft er ek eefkes by Magda lâns gean wol. Kootstra docht it, it is dan 1981 en it kontakt tusken Douwe, Romkje, Renze Yetsenga en Magda wurdt net wer ferbrutsen al sitte der soms jierren tusken de iene en de oare brief.

Fia Douwe komme wy allegear dingen te witten oer de situaasje fan de Hongaarske âlderein: de prizen geane wol omheech mar de pensjoenen net. Magda wennet krap, mar is tige gastfrij. Se is grutsk op har lân en stêd. Fan Douwe sels wurde wy ek it ien en oar gewaar. Hy reizget in protte en stjoert Magda kaarten út allegear lannen. Hy is wat ûnhandich, wit soms net mear wêr't er ôfpraat hat en hy siket op reis graach om oare doelen as it reizgjen sels.

Syn frou Romkje is in beret frommes - Douwe skoot har gauris foar him út - en se regelt

[p. 30]

allegear ‘logistike saken’ lykas ûnderdak en it opnij feroverjen fan in dûbeldboekte treinkûpee. Douwe wol graach aardich fûn wurde, mar Romkje lit har ein net slûpe as se yn har rjocht stiet. Kalm en dúdlik seit se wêr't it op stiet.

Dat is ien fan de aardige kanten fan dit reisferhaal, dat it reisselskip in stim en wat kleur kriget. Kootstra hat yn fraachpetearen wolris útlein, dat er yn syn boeken keazen hat foar de ik-foarm, om de saak oersichtlik te hâlden. Hy hat wol in boek oan har opdroegen (Achter Ijochte bergen) en hy jout har gauris alle kredyt, mar hjir sjogge wy har dus foar it earst sels.

It boekewikegeskink 2001 is nijsgjirrich om te lêzen, slingert op in aardige wize troch de tiid en is skreaun yn plezierich, tagonklik proaza. Dochs mis ik wol wat yn it boek. De petearen mei Magda dolle bygelyks net al te djip en dat leit net allinne oan har haspeldútsk. Kootstra kiest der net foar om harren situaasjes njonken elkoar te lizzen, dialogen op te nimmen en bloed, swit en triennen rûke te litten. Hy reizget der iderkear hinne, mar reizget der ek wer bylâns. Ek de petearen mei har famylje, nei har dea, binne frij opperflakkich. Hy hie de kâns, om sa'n fluch feroarjende wrâld fan hiel tichteby te folgjen en faaks in bytsje te trochgrûnjen. Mar dêr sit net folle fan yn it ferhaal. It goede nijs is, dat it in link mei Fryslân hat en dat Kootstra yn it boek in stikje skiednis op aardige wize aktualiteit jout.

De struktuer fan it boek is ek moai fûn: zappend fan septimber 2000 nei febrewaris 1923, nei 1966 en 1981 en fierder, oant it wer septimber 2000 is. Wat ek aardich is, is om iderkear te lêzen hoe't it fierder giet mei sa'n frou en wat se skriuwt. As boek foar in breed publyk is it nei myn betinken slagge en dat moat in boekewikegeskink fansels wêze. Mar foar in reisferhaal hie it om my wol wat mear djipgong meikrije mocht.

Alde spoaren

Dy djipgong, wat ‘kreativer’ proaza en in ‘lekkerder tempo’ sitte wol yn it ferline jier útkommen fjirde reisboek Alde spoaren, al lit er ús ek dêryn gjin blierren oan 'e fuotten fiele. Dat hoecht fansels ek net, net eltse skriuwer ferstiet itselde ûnder ‘in lêzer meinimme op reis’. Mar ik mei der wol oer, dat de persoan himsels sjen lit, syn wanhoop fiele lit, syn selsoerwinningen dielt. Yn syn reis nei Larvik skriuwt er bygelyks, dat de petearen fan de minsken op it skip wat persoanliker wurde. Wêr ha jim it dan oer, wol ik nei sa'n sin witte. Mar wy wurde it amper gewaar. Hawar, sa skriuwt dizze skriuwer net, lit ik my beheine ta wat er wol sjen lit.

Douwe Kootstra is de man fan de sfearfolle beskriuwingen, de prachtige ferlikings, de ferteller fan poerbêst te fertarren ferhalen. Hy beskriuwt himsels as immen dy't graach lekker yt en op 'e tiid in slokje mei. Hy komt net graach by tsjuster oan as er noch gjin hotel hat, wol leafst net twa kear nei itselde plak en hy wit graach wat er sjocht. ‘Ik mei der graach oer as teory en wurklikheid op inoar passe.’ (11) Hy is in ‘fanatike gek dy't op 'e gleonste oere fan de dei fan alles moat’ (15) en siket mear en mear om lokaasjes mei stilte. It is net in held op see en hy hat in protte muoite ‘alle last-minute stress en oare soargen fan de fêste wâl los te litten’. En hy tsjut himsels faak yn de tredde persoan oan, benammen as it oer de ‘luie’ reizger en de aktive skriuwer giet. Hy hat as reisdoel, de klibers foar te bliuwen, want toerisme ferpest it lân, fynt er.

Alde spoaren befettet ferhalen oer Termessos (Turkije), Ierlân, Auschwitz, de skat fan Mildenhall yn Suffolk, in seereis nei Larvik en it grutste part fan it boek, 72 fan de 156 siden, wurdt ynnommen troch in ferhaal oer Vietnam.

Kootstra is benammen sterk yn it beskriuwen fan situaasjes en sfearen. Sa't er bygelyks

[p. 31]

syn entree yn in pub yn Ierlân beskriuwt is meesterlik. Hy set in pear fan de gasten sa del dat je it gefoel ha dat je mei oanskowe en sels ek wol ‘Gimmyapeent’ gnoarje wolle tsjin de kastlein. In pear foarbylden fan moaie beskriuwingen: ‘It opteine roppen fan bleate bern wjerkeatst tsjin de hege swart-grize dekorstikken dêr't weidzjende ko-reagers yn slow motion foardel stappe.’ (59) Of: ‘Heech yn de loft komme de lûden my fertroud foar en wurd ik bleatsteld oan in fideo mei in net syngroane sjongeres dy't yn in prachtige tún op melodramatise wize achter it strewelleguod tafallich in knap ferklaaide hear opdûkelet dy't mei har kuierje wol.’ (88) En: ‘De wei dy't as in lange, rjochte groede oer it búkje fan Ingelân rint.’ (126)

Ek syn beskriuwing fan the Mildenhall Treasure, hoe't dy fûn is en hoe't dy der no by leit yn it museum is prachtich. En de seereis nei Larvik is lyksa moai beskreaun. Mar it bêst slagge stik yn it boek fyn ik dat fan de reis troch Vietnam. Kootstra fertelt dat it lang duorre hat foar't er thús syn byld fan Vietnam bepaald hie. ‘Reizgjen freget tiid, mar skriuwen meast noch folle mear. Tusken siedzjen en rispjen sitte lange seizoenen.’ Dat is lykwols net te fernimmen, want it ferhaal golvet soepel it lân troch. It is aardich om te sjen, hoe't Kootstra yn in wat langer stik fertelt. Dat er op de koarte baan wol faasje hâlde kin, wie bekend, mar no toant er oan, dat er ek en miskien wol foaral by langere stikken de oandacht fêsthâlde kin.

No en dan is er in bytsje moralistysk, of sa't jo wolle, skoalmasterich. Hy beskriuwt hiel moai hoe't in Europeeske frou ‘mei in fiks span bleate, justjes oanbrânde boarsten har neat’ fan de hints fan Vietnamezen oanlûkt. Kootstra ergert him dêroan en ‘stelt fêst dat hjir twa kultueren botse’. Dat hie nei sa'n moaie sêne wol wat kreativer ôfmakke wurde kind en sa'n konklúzje kin de lêzer sels ek wol lûke.

De ynhâld fan it boek fertsjinne nei myn betinken in bettere foar- en efterkant as dat it krigen hat. It omslach liket suver better by in berneboek te passen. En op de efterflap wurdt in oare folchoarder fan de ferhalen oanhâlden as yn it boek sels. Sa soe it boek beslute mei de besite oan de konsintraasjekampen, mar dat is net sa. Los dêrfan is Alde spoaren in tige slagge boek en dêrmei prolongearret Kootstra syn status as betûft en meinimmend reisferhaleskriuwer.