Trotwaer. Jaargang 33

[p. 5]

It fersyk fan J. Alfred Prufrock
Jabik Veenbaas

Wat is it dat guon fersen fêstset yn ús holle, sadat se in libben lang by ús bliuwe? Hoe komt it dat se yn ús heakjen bliuwe, om har soms nei jierren noch te oppenearjen? Binne it âlde freonen, dy't yn deselde stêd wenjen bliuwe en dy't we inkeldris treffe? Of binne it ûnderhierders yn ús geastlik hûs, dy't we inkeldris treffe, op in frjemde nachtlike tocht troch de gongen (‘Hea, wennesto hjir ek noch? Skoft net sjoen! En noch net folle feroare!’).

Fan T.S. Eliot syn fers ‘The Love Song of J. Alfred Prufrock’ (1917) haw ik hâlden sûnt ik it foar it earst lies, no sa'n tweintich jier lyn, yn myn stúdzjetiid, foar in wurkgroep poëzij. En noch altyd hâld ik in swak foar it fers. It hat bliuwender yndruk op my makke as bygelyks it faak priizge ‘The Waste Land’, dat prachtige rigels befettet, mar my úteinlik te bombastysk is, te fragmintarysk en te keakelbûnt, mei syn snobistyske sitatekollaazjes.

It is in frjemd leafdesliet dat Prufrock, Eliot syn sprekker, hjir foar ús sjongt. Yn de measte leafdeslieten wurdt de leafste sels besongen, de begearde frou persoanlik oansprutsen. It wurdt yn dit fers net dúdlik oft der ien frou is dy't Prufrock, de sprekker, begeart. Al wurdt der hieltyd metonymysk nei froulju ferwiisd, nei mear as ien sa't skynt: ‘En ik haw de earms dochs kinnen, allegearre...’ En der wurdt oer ‘froulju’ praat, dy't it oer de byldhouwer Michelangelo hawwe.

Prufrock is in âlder wurdende man, hy is al justjes keal, en hy skynt wat tsjin in frou sizze te wollen, wat freegje te wollen. Hy hat it oer ‘in oerweldigjend fersyk’ dêr't er hinne laat wurdt. En dat fersyk komt der nochal by him op oan, sa wurdt ús dúdlik. Hy hat it gefoel dat der safolle moed foar nedich is, dat er der de hiele kosmos foar fersteure moat: ‘Doar ik it, / It hielal ferbalje?’

Wat wol Prufrock freegje? Wol er in houliksoansiik dwaan, lykas guon kommentatoaren suggerearre hawwe? It is mooglik, mar it hoecht net perfoarst sa te wêzen. Miskien wol de man allinne mar de moed hawwe om in frou oan te sprekken, om har in hiele gewoane fraach te stellen, dy't allinne mar ‘oerweldigjend’ wurdt omdat er sa skruten is, sa bang om him te stellen. Miskien giet it ek om in fersyk dy't it konkrete oerstiicht. Miskien wol Prufrock freegje oft in frou, de froulju, de frou, him wurdearje wol, him sjen en erkenne wol. ‘Noem mij, bevestig mijn bestaan’, sa smeket de sprekker yn Neeltje Maria Min har ferneamde fers en miskien is dat wol Prufrock syn fersyk.

De man hat der net folle betrouwen yn, safolle is klear. As er him de reaksjes foarstelt op syn moedige wurden, kinne er allinne op ûntkenningen komme. ‘Hie it de muoite leanne’, sa freget er him ôf, as ien fan dy froulju dan sizze soe: ‘Dat haw ik hielendal net sein, man. / Hielendal net, man.’ It giet yn dizze sin út soarte om it wurdsje ‘net’. Prufrock ferwachtet in ûntkenning, faaks sels in lichte argewaasje. Hy heart de seemearminnen tsjin elkoar sjongen, mar betinkt drôvich dat se foar him ‘fêst gjin sangen ree’ hawwe. ‘Dêr ha jo dy janhin fan in Prufrock wer,’ hearre jo sa'n froumins tinken, ‘dy fint mei syn keal plak op 'e kop. Dalik ôfstegerje, dat is de baas, oars reitsje jo him net wer kwyt.’

Prufrock: nochal in sûch, in echte ‘loser’, ûnwis, in man mei in needrich plak, in man dy't bytiden net al te earnstich nommen wurdt

[p. 6]

(‘Soms bin ik hast de Nar’). In echte moderne anty-held, sizze de literatuergelearden. In man dy't fernedere is, tramtearre: hy hat sjoen dat ‘se myn holle... it hûs ynbrochten op in skaal’. Hy hat iensum west, fertriet hân, en dochs wol er sa graach meidwaan, yn it grutte spul fan de leafde: hy hat ‘gûld en fêste, gûld en bean...’

Net foar neat iepenet Eliot it fers mei in sitaat út Dante syn Inferno. De hel dy't we foar ús sjogge is de hel fan de minske dy't nei leafde longeret mar dy leafde net ûnderfynt. De hel fan de minske dy't ûnopmurken bliuwt, dy't skruten yn elkoar skronfelet en yn syn prakkesaasjes stykjen bliuwt. In ûnferjitlik byld fan dy hel krije we dalik al yn 'e earste sinnen. De jûn dy't Prufrock yn moat, wurdt dêr fergelike mei ‘in pasjint ûnder narkoaze op 'e tafel’. Prufrock fergeliket de jûn mei dy pasjint, mar nim fan my oan dat er sels dy pasjint is, machteleas oerlevere oan 'e sjirurgen, frouljusfolk foar't neist, wapene mei tongen as skalpels en eagen as pinsetten. Letter sjogge we him werom as ynsekt, dy't ‘warleas oan in pinne’ stutsen is, en dy't de froulju spinpoatsjen hearre.

Wa is de ‘do’ dy't yn 'e earste rigel oansprutsen wurdt? Is it soms Prufrock sels, dy't syn ûnwisse, letargyske ik opropt om fuort te gean, om de reis nei de leafde te weagjen? Of is it de lêzer, dy't krekt as Dante op syn hellereis oansprutsen wurdt troch ien dy't ta de ivige flammen feroardiele is? Miskien wol allebeide, mar as ik myn sin sis yn elts gefal de lêste. Prufrock liedt de lêzer rûn yn syn hellewrâld. De lêzer lit him meinimme troch dy aparteling, skytskoarjend earst. En geandewei it fers begjint er him ôf te freegjen wêr't er dy frjemde ynderlike wrâld dochs fan ken. Wat wie it dochs, dy traachheid, it narsistyske, selsbeskermjende útstel fan de ‘giele mist’, dy't as in loaie boarre ‘mei de rêch oer glêzen hinnewriuwt’? Wat wie it, dy wrâld ‘fan iensum mansfolk yn boesgroen, ta't rút út lynjend’?

Rydboskjend realisearret de lêzer him dat er omtoarket yn de hel fan syn eigen geast. Wêr hat er sels sitten te switten, út eangst om net serieus naam te wurden? Hoe hat er sels longere nei leafde en nei befêstiging? En hoe faak hat er sels ûntsnappe wollen, ûnwittend as in bist wêze wollen, djip ûnder wetter libjend, fier fan it slachfjild fan de ynderlike wrakseling ôf: ‘Hie ik mar in mannich rûge poaten west / Dy't yn stille seeën hastich oer de boaiem skaaie.’

Prufrock: dat binne we sels, yn de oeren dat we ús eigen hel belibje. Longerje we nei leafde? Of hat ien ús leafhân? Hat ien ús de hân rikt, ja tsjin ús sein? En as dat sa is, hoe lang sil it duorje? Wannear sil it pielen en stinnen wer begjinne, wannear sille we ‘de iivge Feint’ wer stean sjen, ‘mei ús jas’ en tûk op mear, wille meitsjend? De leafde stiet altyd faai, de eangst is nea fier ôf. As we ien kear troch Prufrock oansprutsen binne, troch dat apartige fintsje mei syn justjes keale plaske en syn ‘boardsje heechop ûnder 't kin’, ferjitte we dat nea wer.