Trotwaer. Jaargang 32

[p. 505]

In twaddehâns boek oer Klaas Koopmans
Rudy Hodel

Peter Karstkarel, Klaas Koopmans, expressie van mens en landschap. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2000. 160 siden. f 49,50.

Elkenien dy't wolris in boek of in skôgjende tekst skreaun hat, wit dat suverheid en helderheid belangrike kwaliteiten binne. Mei suverheid bedoel ik de definysje fan de taal en helderheid slacht foaral op de struktuer fan it ferhaal. Se meitsje of brekke in tekst.

Foar my leit it kreas fersoarge boek Klaas Koopmans, expressie van mens en landschap, mei in tekst fan Peter Karstkarel en útjûn troch de Friese Pers Boekerij te Ljouwert, en ik wit eins net wat ik hjiroer skriuwe moat. Ja, it sjocht der wol moai út. It boek hat in kreas omslach, in hurd kaft, in moai formaat (240 × 225 mm.) en 160 siden full color. Mar it hat my in pear drege jûnen besoarge.

Om earlik te wêzen: ik bin gjin leafhawwer fan Peter Karstkarels skriuwkeunsten. Hy bout syn teksten net echt op. Hy stelt my te min fragen en brûkt fierstentefolle sitaten. Je komme der hast net achter oft er it sels sjoen hat en je komme der ek net achter wat hy der sels fan tinkt. En dan dy grouwélige, flotte sjoernalistike styl, mei út en troch in djoer wurd of in oare populistyske stylbreuk. Ik kin der net oer. De lezer moat by him tusken de aardige anekdoates troch sels mar it ferskil tusken haad- en bysaken meitsje en op 'e siik gean nei fragen. En it boek oer Klaas Koopmans is spitigernôch gjin útsûndering.

It begjint al op it omkaft: Klaas Koopmans, expressie van mens en landschap. My is altyd ferteld dat it wurd ‘expressie’ of mei it antlit fan immen te krijen hat, of op in siswize slacht of mei in gefoelsútdrukking (bygelyks yn in gedicht) te krijen hat. De subtitel ‘expressie van mens en landschap’ is dus - litte we it dêr mar op hâlde - net botte dúdlik.

Fraach twa is: hoe iepenje ik de tekst fan in boek, dy't in skôging wêze wol fan it libben en wurk fan in ek troch my tige heechachte keunstner? Dat kin net op de wize fan Peter Karstkarel: ‘De familie kwam uit een heel andere hoek van Friesland dan waar zij is beland.’ We sitte hjir net yn 'e kofjekeamer fan de amateurgenealogen of wol soms?

Ik ferwachtsje oan it begjin fan in keunsthistoarysk boek op syn minst in yntroduksjeferhaal, dêr't eat oer de needsaak of reden fan dizze publikaasje yn sein wurdt. Wat is de status fan de keunstner yn kwestje? Wat binne syn fertsjinsten? En wat binne de klisjees of it grutte misferstân of misbegryp, dêr't de auteur mei ôfweve sil? Mar nee. It libben fan Klaas Koopmans begjint mei: ‘De familie kwam...’ ensafuorthinne. Dat der no in warbere Stichting Klaas Koopmans is en dat immen, ek al hjit er Klaas Koopmans, 80 jier wurden is, kin gjin reden wêze foar sa'n boek. Der moat mear wêze.

Fraach trije is: wat is relevante biografyske ynformaasje? Wy lêze op side 7: ‘Klaas vond sûpenbrij, karnemelksepap, vreselijk en had dit meer dan eens laten blijken.’ Is soks wier fan belang? Op side 11 stiet: ‘Tijdens het werk kwam een dochtertje van vier jaar binnengelopen die bij Neel nog de borst ging drinken.’ Is dit soms in rapport fan in sosjaal-maatskiplik wurker? En dan de sin op side 12: ‘Het gescharrel met Hinke begon toen een beetje en

[p. 506]

dat viel bij moeder Gerbrich niet echt goed, want Hinke was hervormd.’ Hie dat net wat oars kind?

Klaas Koopmans hat yn syn libben mear as ien kear slim oerspand west. It hat net allinnich syn libben bepaald mar ek in grut part fan syn wurk. En dan skriuwt Peter Karstkarel op side 22: ‘Klaas Koopmans werd verteerd door een zeker complex dat anderen alles beter konden dan hij. Hij wist te veel in de vingers te hebben om een stumper te zijn, maar kon er niet mee omgaan. Dan sloeg de vlam in de pan.’ Wêrom brûkt de skriuwer krekt hjir in deade metafoar, ja, dommige klisjeetaal?

Is it earste haadstik dan hielendal mislearre? Nee fansels net. Mar it hie allegear wol better kind. Sa hie ik bygelyks wol mear witte wollen oer Klaas Koopmans syn artistike ambysjes. Goed, syn heit, dy't ek ferver wie, tekene en skildere ek yn syn frije tiid. Mar wêr helle immen út Garyp krekt foar en foaral yn de oarloch de grutte dream en de moed wei om keunstner te wurden? Wêrom wie Klaas Koopmans oars as alle oaren? Wêrom woe er de wrâld feroverje, ja, de wrâld brekke, sa't Karstkarel skriuwt?

Hiel aardich binne de beskriuwingen fan Klaas Koopmans' kontakten mei oare skilders, fan wa't er les krige of mei wa't er opluts, lykas Jaap Rusticus, Pier Feddema, Jan van der Bij en Sjoerd Huizinga. Wat my ek wol nijsgjirrich like hie, wie de fraach (oan Klaas Koopmans) wat dy mannen fan Yn 'e line no krekt wisten of sjoen hiene. Mei oare wurden: hoe seagen harren foarbylden derút, wat wienen de helden en hoe grut wie harren ynfloed. En wat wie no krekt de relaasje mei de Grinzer beweging fan De Ploeg of wie der neat, behalven de lessen fan Herman Dijkstra?

Ek gjin wûnder fan helderheid is Karstkarels earste beskriuwing fan Koopmans syn ûntwikkeling as keunstner. Op side 31 stiet: ‘Klaas Koopmans heeft zich niet op de traditie van het trouwhartig figuratieve geconcentreerd. [...] Hij heeft een eigen uitdrukkingswijze gevonden: zonder het figuratieve los te laten, heeft hij de bijzondere materialisatie van verf, inkt of krijt vooral laten spreken.’ Dat liket hiel wat, mar je kinne der neat mei. It is de selde kromme taal as de ‘expessie van mens en landschap’.

In pear siden fierderop skoart Karstkarel wol punten as er seit dat syn keunst û.o. weikomt út in konsintrearre oandacht foar it wêzentlike dat er wiernimt yn 'e natoer om him hinne. Mar it hâldt net oer. It hie neffens my better west en meitsje in eigen analyze fan in tal wurken út alle wichtige fazen fan syn libben. Meitsje in beskriuwing om dy ûntjouwing oan te jaan. No bliuwt alles stykjen yn in searje sitaten fan alle minsken, dy't ea oer it wurk fan Klaas Koopmans skreaun ha. No is letterlik alles twaddehâns.

Dizze krityk wie grif mylder útfallen as de auteur Klaas Koopmans op side 48 net ôfskildere hie as ‘een waarachtig ruraal kunstenaar’. It is folsleine kolder om in wurd dat foaral yn de sosjale geografy brûkt wurd, ta te passen op de keunst. En dan it absolute hichtepunt: ‘Koopmans is een beschaafd man, kent de stedelijke cultuur, maar neemt er slechts node aan deel en blijft dan ook zichzelf.’ It liket ferdomme Joseph Conrad wol as er it oer de negers fan Afrika hat. As Peter Karstkarel noch ien kear it wurd beskaving neamd of it wurd ruraal, dan soal ik al syn boeken by it âld papier. En omdat ik wit dat hy it wurd ruraal fan Sjoerd Leiker liend hat, kin dy ek moai de kontener yn.