Trotwaer. Jaargang 32

[p. 479]

W.G. van de Hulst revisited
Sjoerd Bottema

Sjoerd Kuyper, Robin en God. Mei yllustraasjes fan Sandra Klaassen, oerset yn it Frysk troch Hylkje Goïnga. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 2000. 103 siden. f 27,50.

As Robin op in heldere winterjûn foar it rút stiet, sjocht er in hiel heldere stjer, grutter en helderder as alle oare stjerren en hy is der ynienen wis fan: dêr wennet God. Sa wis is er net altyd. Hy hat in soad fragen oer God. Dêr hoecht er by syn heit en mem net mei oan te kommen, want dy leauwe net. Lokkich binne pake en beppe by harren útfanhûs. Pake leaut wol yn God en sa is der dochs ien by wa't Robin mei syn fragen terjochte kin.

Yn it haadstik ‘Poeier’ giet Robin mei pake nei it krystfeest yn 'e tsjerke. De bern fan 'e sneinsskoalle krije nei ôfrin in sinesappel en in boek. Dat it om in Okkie Pepernoot boek giet, seit faaks wat oer de tiid dêr't it ferhaal him yn ôfspilet. Ek it sizzen fan de skriuwer dat er yn de Robin-searje foar in part oantinkens út syn eigen bernetiid ferwurke hat, is in oanwizing. Sjoerd Kuyper is fan 1952, Robin skat ik op in jier as sân, dat bringt ús oan 'e ein fan de jierren fyftich of it begjin fan de jierren sechstich, mar sa't elk dy't dy tiid meimakke hat, wol wit, sitte we ek dan noch folop yn de jierren fyftich en begjinne de jierren sechstich pas nei 1965. De Okkie Pepernoot boeken fan Leonard Roggeveen binne foar it grutste part skreaun tusken 1930 en 1950. Dy boekjes ha fansels etlike werprintingen belibbe, dus ha noch oant fier nei 1950 te krijen west, mar de ‘révolúsje’ fan de roaring sixties ha se grif net oerlibbe.

De kombinaasje fan boppesteande gegevens liedt dus ta de konklúzje dat de Robin-searje him ôfspilet yn de jierren fyftich. Dy yndruk krije je oars net fuortendaliks. De losse, boartlike trant fan de yllustraasjes stiet fier ôf fan it sekuere en wat stive realisme dat karakteristyk is foar de measte boeke-yllustraasjes út de jierren fyftich. En it feit dat Robin mei syn mem nij de stêd giet om nije sportskuon, is ek net fan dy tiid. It Okkie Pepernoot boek komt dan suver oer as in anagronisme.

Hoe dan ek, it krystfeest fan sneinsskoalle en it presintsje nei ôfrin, skodde it slomjend jeugdsentimint yn my hielendal wekker. Okkie Pepernoot, ja datsoarte boekjes krigen wy dan kado. Of Daantje, fan deselde Leonard Roggeveen. Mar noch populêrder wie it wurk fan in oar kanon ûnder de sneinsskoalleboekje-auteurs: W.G. van de Hulst. Van de boze koster, herinnerje ik my as ien fan dy boekegeskinken.

Van de Hulst mocht it graach ha oer sike berntsjes dy't troch sûne berntsjes treaste waarden, ûnaardige minsken dy't by einbeslút sa min noch net wiene, of ferdwaalde bern dy't nei har eangstich aventoer de waarmte fan de feilige thúshaven namste mear wisten te wurdearjen. It dekor wie idyllysk en yn de himel wie de Hear, waans help ynroppen waard op spannende mominten en oer waans Leafde en Almacht oan 'e ein fan it ferhaal, thús by heit en mem en de kachel, ynmoedich en tankber neipraat waard.

Fandatoangeande binne de oerienkomsten tusken Van de Hulst en Kuyper trouwens opfallend. Robin syn ‘thússitewaasje’ slút hielendal

[p. 480]

oan by de Van de Hulst-tradysje, smûk en feilich: hy hat in aardige heit en mem, dy't beide noch altyd foar de earste kear en lokkich troud binne, pake en beppe binne tichteby, want by harren útfanhûs, beppe is bêst genôch en pake, dat is de alderleafste pake fan 'e wrâld. It dekor is lykas by Van de Hulst idyllysk: Robin wennet op in doarp en se belibje dêr in wite kryst. En Us Leave Hear is suver fan begjin oant ein oanwêzich yn de prakkesaasjes fan Robin en syn petearen mei pake. Van de Hulst revisited.

Der binne fansels ek grutte ferskillen. In pear sitaten - sûnder kommentaar, want se sprekke foar harsels - om dat te demonstrearjen:

‘Jim tochten: Net ien sjocht it!... Mar der wie wol ien dy't it seach... Witte jim wol, Hwa?’
‘Jawol, mem,’ seit Anneke súntsjes.
En Nynke knikt ek... ‘Jawol, mem.’
(W.G. van de Hulst, Kareltje, yn de Fryske bewurking fan A. Kuiken)

Ze knielen voor hun bedje neer.
Dikkie zegt zacht: ‘Moes, wij gingen in het bos óók bidden.’
Moeder knikt. Er is blijheid in haar ogen. Ze zegt: ‘Dat is héél goed hoor! De lieve Heer ziet alles. Hij zag jullie ook in het eenzame bos. Hij zorgt voor ons allemaal...
(W.G. van de Hulst, Het huisje in de sneeuw)

‘It is krekt ast opbellest,’ seit pake. ‘As ik oer in skoftke wer yn 'e grutte stêd bin, dan kin ik dy net sjen en ek net hearre. Mar ast my dan opbellest, dan kin ik dy wól hearre! Sa is it mei God ek. En it leuke fan God is, hy is altyd thús.... Mar hy kin dy net sjen. Want asto my opbellest, kin ik dy ek net sjen.’
(Sjoerd Kuyper, Robin en God)
God was overal, ook op de eenzame plassen. En buiten 's Heren wil geschiedde er niets, viel er geen musje ter aarde.
(W.G. van de Hulst, Zo'n vreemde jongen)

Se geane wer by de tafel sitten en heit fertelt in mop:
‘Der kaam in man by de doomny en dy man frege:
“Doomny, kin God alles?”
“Ja,” sei de doomny. “God kin alles.”
“Kin hy dan ek,” frege de man, “in stien meitsje dy't sá swier is dat hy him sels net optille kin?”
“Fansels kin God dat,” sei de doomny.
“Ha!” sei de man, “dan kin God doch net alles!”
“Wat kin hy dan net?” frege de doomny.
“Dy stien optille!” sei de man.
(Sjoerd Kuyper, Robin en God)

By Van de Hulst is it leauwe folslein. Heal of in bytsje yn God leauwe, soms wol soms net, dat is der net by en dat smyt ek neat op:

...alle mensen die Hem liefhebben, en op Hem vertrouwen, hélemaal, al die mensen en die kinderen mogen eenmaal bij Hem komen in de hemel... [kursivearring fan my]
(W.G van de Hulst, Zo'n vreemde jongen)

Robin syn pake, de iennichste mei wa't er oer God prate kin, is lykwols sa'nien dy't ‘heal’ yn God leaut:

‘Leave jonge,’ seit er, ‘do moatst net safolle oer God prakkeseare. Miskien hat jim heit ek wol écht gelyk en bestiet God hielendal net.’
‘Mar do leaust doch yn God!’
‘Ja,’ seit pake, ‘mar ik bin der net hielendal wís fan dat er bestiet. Ik soe it allinne sa fijn fine dat er bestie...’

By Van de Hulst komt it mar hiel inkeld foar dat

[p. 481]

immen twivelt en dan is it ek mar foar hiel even:

O, 't zou zo vreselijk zijn, zo verschrikkelijk, als Hans was verongelukt, om dan nòg, nòg te vertrouwen en te geloven dat God àlle wegen, de lichte en de vrolijke, maar ook de donkere en verdrietige wegen van de mensen leidt. En tòch, vader wilde zich wel buigen onder Gods bestiering. ‘Uw wil geschiede!’ bad hij zacht.
(W.G. van de Hulst, Zo'n vreemde jongen)

Kuyper ridikulisearret dat gegeven - it leauwe dat wankelt ûnder tsjinslach - prachtich yn it haadstik ‘Tomme’. Pake is oan it timmerjen en slacht himsels op 'e tomme. Hy flokt der by dat it davert. Robin heart en sjocht it.

‘Pake,’ freget Robin, ‘leausto yn God?’
‘Net as ik my op de tomme slaan,’ seit pake mei de mûle fol.

Eins binne it de grutte fragen nei de oarsprong en it doel fan de skepping. Bestiet der in God? En as dat sa is, wat is dat dan foar God? Wat hat er mei ús foar? It komt net faak foar dat in berneboek it weaget sa djip te dollen as Kuyper yn dit boek besiket. ‘Fanselssprekkend en boartlik wurdt it bernlike leauwen fan Robin en syn pake beskreaun,’ docht de flaptekst ús te witten en dat is diskear neat tefolle sein. Fanselssprekkend en boartlik dus, sûnder dreech filosofearjen of moralistysk preekjen, in ‘frijsinnige’, relativearjende benadering, dêr't de antwurden net by fêststeane en dy't romte jout foar ferskil fan miening. Kuyper is deryn slagge, sûnder oerflakkich te wurden, it leadswiere ûnderwerp te behanneljen mei humor en faasje, op in wize dy't it foar bern begryplik hâldt en net allinne harren mar ek folwoeksenen oansprekke sil.

It Frysk fan Hylkje Goïnga is, lykas har eigen proaza, nofteren en sûnder poeha, lichtfuottich en lakonyk, libben en natuerlik, sûnder dat it al te frijsinnich wurdt. It bliuwt fansels sa no en dan in kwestje fan skipperjen, fan lavearjen tusken heger en leger wâl, tusken ‘heech Frysk’ en ‘plat Frysk’ en derby steane de bêste stjoerlju altyd oan 'e kant te kritikasterjen. Sa is it my opfallen dat in ‘Sjinees’ by Hylkje Goïnga in ‘Sinees’ is dy't út ‘Sina’ komt ynstee fan ‘Sjina’. It is tige rjochtsinnich om dy j fuort te litten, in Sinees út Sina, dat is sa geef Frysk as it mar kin, heech-Frysk, dat op my lykwols nochal plat oerkomt. Mar it oare uterste, dat Robin ‘snikt’ is fansels, dêr't ik sa'n wurd om sis, ek bedroevend. Soms komme de beide soarten, frijsinnich Frysk en rjochtsinnich Frysk, neist inoar foar. Sa wurdt Robin ‘boas’ wylst syn mem ‘lilk’ bliuwt. Soe dat in kwestje fan leeftyd wêze?

Yn it lêste haadstik steane Robin en pake foar it rút fan Robin syn sliepkeamer nei de stjerren te sjen. Pake fertelt Robin in geheim: doe't Robin syn heit noch sa'n jonkje wie, doe stiene se ek in kear foar it rút, Robin syn heit en pake, en doe wiisde Robin syn heit in grutte heldere stjer oan.

Ja, ik wit fansels net mear sa presiis hókke stjer as it wie, mar hy wie grutter en helderder as alle oare stjerren...’
Robin hâldt de siken yn. Hy, ja hy, wit presiis hokker stjer as it wie. Hy wol!
‘Wy stiene dêr,’ seit pake, ‘en jim heit wiisde dy grutte heldere stjer oan, en hy sei:
“Dêr wennet God....”’

En doe moast ik alwer oan Van de Hulst tinke. Kuyper skriuwt oer it generaal lakonyk en nofteren, Van de Hulst mei klam en emosjoneel, mei in soad werhellings, útroptekens en stip-

[p. 482]

kes... Ien sin yn boppesteand sitaat lykwols sjongt it út as hie W.G. van de Hulst it sels betocht: ‘Hy, ja hy, wit presiis hokker stjer as it wie. Hy wol!’ Dan binne we hast oan 'e ein fan it boek. Robin wiist pake de stjer dy't heit grif bedoeld hat. De stjer dêr't God wennet. En dan steane se tegearre noch even nei bûten te sjen:

... nei de moanne en de stjerren yn de hege nacht, en nei dy iene grutte, heldere stjer, dy't mei syn prachtich ljocht oer alle dingen skynt.

It boek is út, krystklokjes klingelje, in belslide tinkelt troch de snie, en fiert my werom nei Het huisje in de sneeuw, 21^e druk, 220^e-231^e duizendtal, út de searje Voor onze kleinen, nei de lêste side, de lêste alinea, de lêste sin:

En dan is opeens de wijde, witte wereld van zilver... Zo mooi! Zó mooi!...