Trotwaer. Jaargang 32

[p. 397]

Doelleas pingelje
Sjoerd Bottema

Nyk de Vries, Rezineknyn. Utjouwerij Frysk en Frij, Ljouwert 2000. 238 siden. f 24,50.

It leit foar de hân en ferlykje it debút fan Nyk de Vries, Rezineknyn, mei Dammen met ome Hajo fan Meindert Talma. Beide boeken binne koart nei elkoar ferskynd, de beide skriuwers kinne elkoar goed, komme beide út it fermidden fan it studintebled De Blauwe Fedde en meitsje beide diel út fan in ploechje muzikanten dat bekend stiet as Meindert Talma & the Negroes. Beide boeken spylje yn deselde soarte omkriten (dy fan Surhústerfean en Noardburgum), yn likernôch deselde tiid (lêste desennia fan 'e foarige ieu) en ûnder itselde slach lju (plattelansjongeren yn 'e boppebou fan it fuortset ûnderwiis).

Dêr hâlde de oerienkomsten mei op. Want wat in ferskil!

Hoewol't ek by Meindert Talma it aksint leit op 'e middelbere skoallejierren beslacht syn boek in folle langere perioade: fan 'e bernetiid ôf oant en mei it begjin fan it studintelibben yn Grins. Talma giet yn grutte halen de ups en downs bylâns. Nyk de Vries beskriuwt in pear wike út it libben fan in hantsjefol learlingen yn 'e boppebou fan it middelber ûnderwiis, de lêste wiken foar de fakânsje. Hy docht dat fan dei ta dei, fan oere ta oere. Dêrby wurdt gjin sucht of skeet oerslein. Sa hobbelje wy fan hûs nei skoalle en werom, fan lokaal nei lokaal, fan tentamen nei tentamen en fan de tee nei de kofje mei út en troch in ferfeelsum feestje wêrby't de haadfiguer der sa no en dan even út moat om te pisjen. De Vries beskriuwt dat libben oan 'e iene kant minusjeus - mei in skerp each foar allerhande details - oan 'e oare kant ôfstannelik en oerflakkich - mei foarbygean oan wat der wêzentlik yn dy jongelju omgiet, of it soe wêze moatte, en dêr hat it alle skyn fan, dat der net folle wêzentliks yn harren omgiet: gjin eangst, gjin fertriet, gjin hope, gjin langstme, gjin hertstocht, gjin pine, gjin striid.

No wol ik net beweare dat in boek stiif stean moat fan datsoarte ‘grutte’ gefoelens, want dan draait it al gau út op in draak, in melodrama, mar hielendal sûnder kin it net. Ek al is de werklikheid noch sa banaal en saai, en is it it doel fan de skriuwer om dat sjen te litten, it kin net de bedoeling wêze dat syn boek krektlike saai wurdt, en dat is it probleem mei Rezineknyn, as de werklikheid dy't it beskriuwt, de skriuwer sil dochs wat oan de realiteit tafoegje moatte, in doasis humor, in poarsje emoasje, in superieure styl of dat allegear tagelyk, lykas yn De avonden fan Gerard Reve. Dat is wat my oanbelanget ek de iennichste reden om dy beide boeken mei inoar te ferlykjen: as foarbyld fan hoe't it net moat en hoe't it al kin.

In ferliking fan Rezineknyn mei Dammen met ome Hajo jout deselde útkomst. Meindert Talma skriuwt, fertelt; Nyk de Vries skriuwt op, registrearret.

Talma syn boek hat, hoe fragmintarysk oars ek, dochs in soarte fan ferhaalline mei wat fan in klimaks deryn (it bemasterjen fan 'e wrâld, it neijeien fan in hopeleaze leafde, de ivige damstriid mei ome Hajo). By De Vries sukkelt it ferhaal kalmwei troch, sûnder hichte- of djiptepunten, egaal en griis, fan dei nei dei. De term ‘ferhaal’ is hjir trouwens net op syn plak, want

[p. 398]

in ferhaal sit der hielendal net yn. It is inear in ferslach fan immen dy't neat meimakket dat belang hat en dat dan sa droech mooglik opskriuwt.

Droech en droech is twa. Talma kin ek droech wêze, en hoe, mar dan giet it earne oer, bygelyks yn it ferhaal oer buorfrou Jitske en har hûntsje Jappie, neamd nei buorfrou har man silger om't it dierke bytiden deselde senuweftige trekjes fertoande: ‘Na een bezoekje van Jitske aan de supermarkt van Fred van der Werff vertoonde Jappie op de bijrijdersstoel verschijnselen van opwinding, wat zou kunnen duiden op een aankomende epilepsie-aanval van Jappie, die daar wel vaker last van had. Rijdende controleerde Jitske of het wel goed kwam met Jappie. Jitske verloor de macht over het stuur waardoor de auto van de weg raakte en over de kop sloeg. Jitske moest door de heftige crash, na twee dagen in het ziekenhuis gelegen te hebben, het leven laten. Jappie kwam er met een paar schrammen van af.’ Dat kontrast tusken dramatyske ynhâld en lakonike, koele registraasje jout Talma syn ferslach in spanning dy't by De Vries folslein ûntbrekt.

As Talma de klandyzje fan ome Hajo typearret, docht er dat sa: ‘Ome Hajo toeterde een paar keer. Even later stapte een vrouw van middelbare leeftijd met een bepaald uiterlijk in de srv-wagen.’ Der wurdt wat hinne en wer praat en dan komme der twa nije klanten: ‘Er stapten nog twee andere vrouwen van middelbare leeftijd met een bepaald uiterlijk in de srv-wagen.’ Dy op himsels neatsizzende beskriuwing wurket hjir suggestyf en wurdt troch de herhelling komysk. By De Vries binne de neatsizzende beskriuwings dêr't syn boek stiif fan stiet, gewoan neatsizzend.

Prachtige anekdoates steane der yn Dammen met ome Hajo. Bygelyks dy oer ome Hajo syn fisioen yn 'e krystnacht (it snijt ek noch), wêryn't de kassière fan de C1000, dy't troch ome Hajo ‘ingeltsje’ neamd wurdt, har bynamme eare oandocht. Ome Hajo nimt in bad foar't er nei de krystnachttsjinst sil. As er út bad sil, kin er net oerein komme. Alle krêften binne út syn earmen weilutsen. Wat der doe barde, fertelt ome Hajo in pear wike letter oan Meindert en syn heit en mem:

... hoewel hij voor zijn gevoel al uren in bad had gelegen en zijn ogen steeds dicht vielen, voelde hij opeens een paar stompen in zijn zij en scheen er een fel licht in de douche. Hij deed zijn ogen open. Voor hem stond ingeltsje.
‘Wa?’ vroeg mem verbaasd.
Een engel, ingeltsje. Luid en helder had haar stem door de douche gegalmd: ‘Wees niet bang, Hajo, want ik heb goed nieuws voor jou. Jij hebt nu lang genoeg in bad gezeten. Ik ben hier gekomen om jou eruit te helpen.’

En dat die ingeltsje. Alles oan ome Hajo wie ferskronfele, mar se hold de eagen iepen en seach him gewoan oan.

Ze zei: ‘Kom met mij mee.’ En dat had hij gedaan. Hij ging met haar naar buiten. Maar ze ging opeens bij hem weg. Hij zag haar gaan, vol schoonheid en zuiver en wit als sneeuw.

Sokke krinten sil men yn de rezinebrij fan Nyk de Vries fergees om sykje.

De flaptekst fan Dammen met ome Hajo hat it mei rjocht en reden oer ‘kleurrijke karakters’ dy't ‘op tragikomische wijze’ beskreaun wurde. By Nyk de Vries neat fan dat alles: it is net kleurryk, it is net tragysk en it is net komysk. It is neat mei neat. Der komt net ien ynteressante gedachte of nijsgjirrige dialooch yn foar. We dronken een glas (dat drinken moat men jin trouwens net tefolle by foarstelle; it

[p. 399]

giet faker oer kofje en tee as oer drank) en we deden een plas (alle kearen dat de haadfiguer pisje moat, wurde wy der yn dit boek, dat nergens oer giet en dochs ergens oer gean moat, dielgenoat fan makke). En dan mar wer op hûs oan: ‘Dy cd hear ik noch foar de helte. Dan sis ik dat ik mar werris útnaai. “Ja,” seit in opfearjende Tjitske, “ik sil ek mar werris op hûs oan.”’ En sa swingt de iene dialooch nei de oare de panne út.

In ferfeelsume kofje- en teedrinkerij mei praat fan âlde wiven. Sa skriuwt Nyk de Vries ek. As in âld wiif: ‘De kofje smakket bêst. It bakje is presys goed kwa sterkte en hat krekt genôch suker en molke.’ Om foar de breanedige ôfwikseling te soargjen hat de skriuwer it letter oer ‘in bakje leut’. Ja, dat stiet der werklik: in bakje ‘leut’! Alde wiven meie graach oer it waar eamelje en by De Vries is it net oars: ‘It is [...] opnij gjin sprút kâld. Wol is de loft de hiele dei beset...’ ‘Troch it moaie waar is de tún in pracht. De lupinen steane yn folle bloei en benammen de snijbeannen sjitte hurd de grûn út.’ ‘Hjoed is 't tiisdei en it waar is dúdlik minder útlitten as in pear dagen lyn.’ ‘Mei in sunich sintsje op 'e glêzen noaskje ik nochris troch de bylage...’ ‘... mei de sinne derby en de wyn yn 'e rêch wurdt 't in aardich fytstochtsje.’

Skriuwt Nyk de Vries as in âld wiif, flokke docht er as in weiten hin: ‘Potdomme’, lês ik op side 63.

Grouwélige klisjees, Nyk de Vries skammet him der net foar. Alle kearen as er pisje moat, seit syn alter ego: ‘Ik sil de geit marris ferstekke.’ Kin it noch âldmanniger en klisjeemjittiger? Ja, dat kin it. As de haadfiguer even net wit hoe't it yn 'e takomst komme sil, skriuwt Nyk de Vries: ‘De tiid sil it leare.’ Ja, wiswier minsken, dat binne de wize wurden fan Nyk de Vries, ien fan ús jongste Fryske skriuwers, noch gjin tritich potdomme. Wat dat wurde moat... De tiid sil it leare, van het concert des levens krijgt niemand een program.

... sittendewei reitsje we oan 'e praat oer samar wat ûnderwerpen; bygelyks oer it bysûndere fan 'e nacht, in tema dat we no ûngefear in jier lyn ek al ris by de poat hienen. Dêrmei wurdt ús petear rillegau in populêr-filosofys ferhaal, mar om't we beide begeistere binne, hâlde we it maklik pratende.

Begeistere? Ik ha der neat fan fernommen.

De Vries registrearret sûnder rook of smaak, of sa't er it sels seit, hy pingelt mar wat: ‘... even dêrnei lis ik al wer achteroer op bêd, no mei de gitaar yn 'e hân. Sa lis ik miskien wol in oere doelleas te pingeljen...’ Better koe er it net sizze. Want dat is it: doelleas pingeljen, sûnder ek mar ien aardich loopke of akkoardsje.