it slyk omheech. Ut dyn mûle / hinget grien seewier.’ of it ûntbrekt oan poëtyske sizzenskrêft. En de dichter seit: ‘Miskien lakest, / mar ik kin dyn taal net mear teplak bringe.’ En dan folget dy meidieling: ‘Ik sil nei hûs ta, nei heit en mem, / de skaden op 'e muorren tusken ús.’ It tekenet de ôfhâldigens. En dêrom, at se op 'e fyts sit bidt se: ‘Dat ik dreame mei.’ Want de dream ken gjin behinderingen, gjin taalgrinzen.
Ik tink dat dat ek ferklearret wêrom't Albertina Soepboer sa sunich mei wurden is en har sa kryptysk uteret. Elke sin stiet by har op it skerp fan 'e sneed. Elk wurd, elk detail is foar har fan elemintêre betsjutting. Dêrom stribbet se, sûnder lêstekens, nei in fertichting dy't polysemy opropt en de lêzer hieltyd foar in kar set. Lykas yn ‘Liet fan dea en leafde’, dat sûnder haadletters, punten en komma's op ferskillende wizen lêzen wurde kin. Nim de rigels 4, 5 en 6 fan de earste strofe: ‘gjin ein oan de lange paden / fan langstme djip ûnder de hûd / dyn freegjen wannear't it oait’. Lês ik dan de sesuer efter ‘langstme’ of efter ‘hûd’? Hjir is it noch in kwestje fan ynterpunksje. Yn de fjirde strofe hat de dichter dúdlik oare bedoelings mei it wurd ‘leafde’: ‘út my streamt de bloedsee en / do streamst yn my de leafde / sit foar dea neist my op it gers’. Foar myn gefoel kriget ‘de leafde’ hjir in eroatyske lading mei, mar wurdt ús tagelyk personifiearre as de dea, sittend op it gers. Ik ben der fanút gien, dat de sesuer leit efter ‘my’, mar kin my dochs net losmeitsje fan in grammatikale ienhcid yn de sin: ‘do steamst yn my de leafde’.
En foar wa't gjin kar mooglik is, hearsket it dilemma. Ek elk dy't dizze fersen mei gâns empaty en ynterpretaasjefermogen benei komt sil foar dilemma's komme te stean.
Al liket dat yn earste eachopslach miskien wol sa, Albertina Soepboer hat har mei dizze fersen net weromlutsen yn it ferline fan har jeugd, en yn de nostalgyske dream fan hoe't de dingen wiene. It binne gjin moaie plaatsjes. Dizze fersen komme hieltyd werom op it djipste wêzen, nammentlik dat de minske himsels weromfynt yn de taal. Mar de dichter fynt, lykas yn it fers ‘Dreame’ mar ek yn dy oare fersen, de taal fan no net werom. It is, lykas se earder yn It nachtlân sei: ‘De wurdboeken hâlde har stil. / Talen ferstofje op 'e planke.’ Der is troch de jierren hinne in ferfrjemding ûntstien omdat (Fryske) taal foar har hieltyd wer dat ferhaal is fan lang lyn. Yn dat ferline leit tagelyk it ferlerne. Dêrmei wurdt it einpunt, dêr't ik it oan it begjin fan dizze skôging oer hie, wer begjinpunt? Mar miskien moat in dichter mei sokke elemintêre stof wol hieltyd fannijs ôf begjinne mei dy lange ûntdekkingsreis yn it lân fan ferbylding en aventoer om dêrmei te bewizen dat der gjin ein is oan de ûntdekkingsreis, mar dat dy hieltyd op 'e nij makke wurde kin.
En dan nochris dat ‘Liet fan dea en leafde’. Dat krige as motto dy lêste wurden fan it Frysk folksliet fan Eeltsje Halbertsma mei: ‘Bliuw ivich fan dy grize, hege stamme / In grien, in krêftich bloeiend leat! / Klink dan en daverje fier yn it rûn / Dyn âlde eare, O Fryske grûn!’ Dit ‘Liet fan dea en leafde’ is it fers fan de stêd, mar yn dy stêd is oeral en ivich dy fereale frijer Fryslân: ‘do bist stofrigel wurden en ik / staverje dy wer om te witten / wat ús siel bewennet djipper as de bonken’. It komt yn de tredde strofe ta kopulaasje: ‘wyld bewegend ûnder it skaad fan / it âlde lân dat se net dea krigen / frije wy yn har wide woartels / as spoeken sprekke wy har taal’. Dêrnjonken dy oare leafde, de stêd, dy't ik lês yn dy kryptyske omskriuwing yn de fjirde strofe:
út my streamt de bloedsee en
do streamstyn my de leafde
Auteursrechtelijk beschermd