Trotwaer. Jaargang 32

[p. 360]

Anoreksia Nervosa en de Playboy of Gaston Lachaise: in lyrikus as byldzjend keunstner
Eric Hoekstra

1. Wat?

Der is in type keunst dat besiket it libben te ferhearlikjen. Net al it libben, mar datjinge oan it libben dat de keunstner útkeazen hat as it hichtepunt fan it libben. Yn syn kar fan hichtepunt sprekt de keunstner in smaakoardiel út dat per definysje ek in wearde-oardiel is, lykas Nietzsche yn Götterdämmerung, haadstik ‘Striidskriften fan in ûneigentiids man’, nûmer 24, dúdlik makket. De keunstner dy't a- of ymmoreel seit te wêzen is allinnich mar op de hearskjende moraal tsjin, en besiket syn eigen alternative en tsjinoerstelde moraal op 'e foargrûn te skowen.

Hearskjende moraal of hearskjende smaakoardielen? Dat is itselde. It machtichste smaakoardiel neamt himsels moraal. Yn dit essee wol ik it ha oer twa hearskjende smaakoardielen. Ien: it smaakoardiel dat der in ideale froulike foarm bestiet, dy't bygelyks yn 'e moadeblêden en blêden as de Playboy stal kriget. Twa: it smaakoardiel oer wat in hichtepunt fan it libben is.

De byldzjend keunstner Gaston Lachaise (1882-1935) hie in eigen smaak dy't er yn syn keunst stal joech. Syn smaak giet lykwols op beide niisneamde punten yn tsjin it hearskjend smaakoardiel, sis mar smaakfoaroardiel, fan ús tiid.

2. De ideale froulike foarm

De ideale froulike foarm krije we te sjen op 'e televyzje, yn 'e moadeblêden en yn films. Besjoch

1. Torso with pendulous Breasts

de mannequin. Hja is it maatskiplik ideaal fan 'e froulike foarm foar froulju. Dêr stiet

[p. 361]

se, yn 'e moadeblêden dêr't froulju har klean út keapje: langer as de gemiddelde frou, tinner as de gemiddelde frou. Besjoch no populêre froulike filmstjerren, besjoch de froulju yn 'e Playboy en de Penthouse: noch hieltyd tinner as de gemiddelde frou, mar net sa tin as yn 'e moadeblêden, lykwols fan gemiddelde lingte, mar fral jonger as de gemiddelde frou en famkesachtiger. Opfallend yn frouljus- en manljusblêden is it ûntbrekken fan fariaasje. De froulike foarm is uniformearre. Wat bûten de wenstige maten falt wurdt yn ús tiid problematisearre trochdat it ûnsichtber makke wurdt. Wat bûten de wenstige maten falt moat him oanpasse, wa't bûten de wenstige maten falt moat har oanpasse.

Dus wat sjogge we yn ús maatskippij by froulju: krekt, de hjoeddeiske dieethystery, en as ekstreme foarm dêrfan, anoreksia nervosa. Yndie, yn boeken oer anoreksia wurdt ek in konneksje lein tusken it hearskjend kultuerideaal fan tinne, famkesachtige froulju en it dêrtroch útlokke syktebyld fan froulju dy't harsels útmergelje.

By manlju nimt de tiranny fan it kulturele ideaal in oare foarm oan. Ferachting foar breed boude froulju, faaks bangens. It ideaal is machtiger yn 'e middenklasse as yn 'e legere klasse, faaks om't de middenklasse de machtichste hjoeddeiske kultuerdrager is. Under- en boppeklasse hingje der wat by, alteast yn Nederlân, lân fan keaplju en ûnderwizers.

De ideale froulike foarm is foar alles in maatskiplik ideaal. It gebrek oan fariaasje liket my hjir in syktebyld te wêzen: yn wurklikheid is der al fariaasje mar dy wolle we yn 'e moade- en playboyblêden net sjen. Sokke bangens foar de wurklikheid definiearje ik as in syktebyld.

2. Standing Nude

3. Is dit serieus bedoeld?

Gaston Lachaise waard doe't er jong wie fereale op in âldere, breed boude Amerikaanske frou. Om har emigrearre hy nei Amearika ta. Yn syn keunst ferhearlike hy har. Om't se der oars as neffens it tastiene ideaal útseach, waard de keunst fan Lachaise ynearsten net serieus nommen. Besjoch bygelyks ôfbylding 1 ‘Torso with pendulous breasts’. Lykas Janet Hobhouse (The bride stripped bare. The artist and the

[p. 362]

nude in the twentieth century, s. 182) oer Lachaise skreau: ‘you look at the proportions of the female form, and you think you get it, a not very sophisticated joke... a small excercise in misogyny’.

Dochs is dat oan it feroarjen. Is der romte foar oare smaak of oare idealen? De reaksje fan Hobhouse op 'e keunst fan Lachaise is de stereotype reaksje fan minsken dy't ûnder de tsjoen binne fan it mannequinsideaal. Lokkigernôch kin de minske syn foaroardielen ta in hichte oan 'e kant sette. Foar Hobhouse is de oprjochtens fan Lachaise in reden om har foaroardiel oan 'e kant te skowen. ‘It wie him tinken, hy fûn dat bespotlike echt moai’, sa soe men de posysje fan Hobhouse karakterisearje kinne.

Yn alle gefallen hat de keunst fan Lachaise de deugd dat it tsjin in unifoarm en ûnrealistysk ideaal oplein oan it froulik lichem yngiet. Op deselde manier giet in boek oer homofily ek yn tsjin it unifoarme heteroseksuele ideaal. Mar neffens my is dizze wat feministysk oandwaande fertsjinste net de iennichste fertsjinste fan it wurk fan Lachaise. Lykas carder sein, de lyryske keunstner ferhearliket in útkeazen aspekt fan it libben. Wat ferhearliket Gaston Lachaise? Sjoch mar nei ôfbylding 2 ‘Standing Nude’

4. Yn 'e holle.

Feitliks is it in simplifikaasje en sis dat er de frou dêr't er fereale op waard ferhearlike. It is sels oerflakkich en sis dat er har liif ferhearlike. Wat er ferhearlike wiene de fielingen en sensaasjes dy't sy yn him oprôp, benammen de fielingen en sensaasjes dy't oproppen wurde troch it sintúch dat we de taast neamme.

It argumint? Ferjit net dat Lachaise in byldhouwer wie. Byldsjes, oars as skilderijen, binne net allinne makke om te besjen mar ek om te

3. Kneeling Nude

fielen. Keunstkritisy ha har faak fernuvere om de keunst út 'e Stientiid, lykas de Fenus fan Willendorf. Ik leau dat sokke byldsjes net allinne makke waarden om te besjen, mar ek, en benammen om te befielen. Fansels, wy libje yn in tiid, lykas Camille Paglia beklammet, dêr't it fisuele de oare sensaasjes wat ferkringt. Mar dat hat net altyd sa west. En der binne keunst-

[p. 363]

ners dy't tige ûntfanklik binne foar de ympresjes fan 'e taast, lykas Lachaise. Erotyk sit net allinne in fisueel aspekt oan, dat lijoed de dei in ûnhuere klam kriget, mar ek in taktyl aspekt, dat oan 'e krapperein komt. It wurk fan Lachaise is in ferkenning fan 'e taktile aspekten fan 'e sensaasjes dy't de fron dy't er leaf hie yn him oprôp.

Lykas hy skreau yn in brief: ‘I worked from you all afternoon expressing your body - expressing your thoughts - your body is your thought.... the 4 corners of the studio close me in with you’. Fansels, Lachaise is gjin wurdkeunstner of wittenskipper en yn dit sitaat is it sinnige mei it ûnsinnige mongen. Fansels is it ûnsin at Lachaise seit dat er de tinzen fan Isabel werjout: dat is projeksje. Lachaise jout syn eigen tinzen, de sensaasjes dy't Isabel yn him opropt wer. En dêrom is it wol sinnich om te stellen: ‘I worked from you’, om't sy sa't se yn him is him ynspirearret. Ek sinnich is de útspraak ‘the 4 corners of the studio close me in with you’. Want Isabel is net yn 'e studio, mar sy is by him yn syn holle, en syn ferbyldingskrêft, syn skeppend fermogen, makket dat se libben yn him is.

Ofbylding 3 ‘Kneeling Nude’ jout ek dúdlik wer dat Lachaise syn dominante emoasje bewûndering, oanbidding of ferhearliking is - dy trije binne fansels nau besibbe. Dy emoasje komt ta utering yn 'e skientme fan it byldsje, dat werjout hoe't Lachaise de skientme fan Isabel sjocht, mar tagelyk projektearret Lachaise syn eigen emoasje yn it byldsje troch it byldsje sels yn in oanbiddende pose del te setten: de keunstner is fergroeid mei syn keunstwurk.

5. ‘Was machst du? Mus. Was für Mus? Orgasmus.’

We tinke dat we alles al wite om't we auto's en

4. In Extremus

stofsûgers ha. Lykwols stiet it wittenskiplik ûndersyk nei sokssawat simpels as humor (simpel?) noch yn 'e berneskuon. Noch folle minder wite wy ôf fan it eroatyske yn it algemien en fan it orgasme yn it bysûnder, sawol út fysyk as út psychologysk eachweid wei. Yn 'e keunst wurde dingen sichtber makke dy't we earder net wisten, net bewust wisten. Keunstners rinne faak foarop by it trochbrekken fan taboes dy't har krêft oan it ferliezen binne. Op ôfbylding 4 ‘In Extremis’ wurdt de eroatyske opwining fan it orgasme troch de taast sichtber makke. It gesicht, symboal fan bewustens, is

[p. 364]

fuort. De minske is folslein ien mei syn sintúchlik gefoel. De boarsten, erogene sône, binne grut en ekstreem werjûn. Grut om 'e yntinsiteit fan 'e ûnderfining wer te jaan. Ekstreem om it ûngebrûklike, potinsjeel nuodlike en destruktive fan 'e ûnderfining wer te jaan: gjin grut geniet sûnder gefaar. Yn dit byldzje wurdt it orgasme analysearre en ferhearlike. Yn de ferkenning fan ditsoarte ûnderfiningen, yn ús kultuer twa milennia lang in objekt fan byleauwe, leit de krêft fan Lachaise. Mei de oerdriuwing dêr't skynber eksakte kritisy har sa graach oan skuldich meitsje soene we sizze kinne: ‘in extremis’ is in tentative teory oer it orgasme. Fansels is alles út it eachweid fan 'e man wei, sterker noch, út it eachweid fan Gaston Lachaise wei: dat is ommers it iennichste eachweid dat er ha kin. Froulike eachweiden soene troch froulike keunstners werjûn wurde kinne.

Dat it om in eroatyske ferkenning giet docht bliken út it feit dat de ôfbyldingen fan it gesicht ek koel binne: foar it fielen, foar de taast is it gesicht net fan grut belang. It giet om 'e erogene sônes, dy't bytiden yn isolaasje ôfbylde wurde, lykas op ôfbylding 5 ‘Torso with arms raised’, mar ek op de hjir net werjûne ‘Torso with Pendulous Breasts’ en yn ‘Knees’.

We ha by Lachaise dus te krijen mei in ferkenning fan it eroatyske. Dat docht hiel dúdlik bliken út ‘Breasts with female Organ Between’, dat we út respekt foar post-kristlike weardeoardielen hjir net werjouwe. Dy wearde-oardielen binne sa sterk dat Hobhouse yn har artikel fersommet op te merken dat niisneamd wurk fansels in werjefte is fan 'e sensaasje fan in spesifike eroatyske posysje, nammentlik as it manlik diel tusken de boarsten hinne en wer beweecht. In elemintêre saak mar net yn ús

5. Torso with Arms raised

tiid, dêr't de geslachtsdie mear opskuor op 'e televyzje tewei bringt as moard en marteling.

Hawar, it is net ús doel en hingje hjir de moralist út, wy wize hjir op beskate feiten dy't relevant binne foar in adekwate analyze fan ús kultuer en fan ússels. Yn dat ramt leveret Gaston Lachaise in nijsgjirrige bijdrage.

Yllústraasjes: The Lachaise Foundation.

Sjoch foar mear ynformaasje oer Gaston Lachaise en syn wurk: www.salander-oreilly.com/estates/lachaise.html en: sheldon.unl.edu/.