Trotwaer. Jaargang 32

[p. 345]

In grut dichterman?
Cornelis van der Wal

Tsjisse Hettema, It eachwyt fan de simpele rider. Koperative Utjowerij, Boalsert 1999. 48 siden. f 19,50.

Wat moat in besprekker oan mei in bondel dy't allinnich mar wjersin by him opropt, elke kear as er it boekje ynsjocht. Jo soene sizze kinne: lit dan mar in oar it wurk dwaan en meitsje jo eigen libben en dat fan de auteur net sa soer. Lykwols: de (myn) wierheid moat sein wurde.

It eachwytfan de simpele rider fan Tsjisse Hettema is syn earste offisjele ûtjefte; Hettema hat al earder in bondel yn eigen behear útjûn, it lêzen dêrfan is my besparre bleaun. Jo sjogge it daliks: dizze bondel is ‘fout’. In freeslik omslach en in beroerd lettertype. De ynhâld soe de saak fansels noch rêde kinne, mar as in bondel begjint mei de rigel: ‘wat is it nijs dat nijs is dat âld wurdt’ dan is it hast al oer wat my oanbelanget. Fansels haw ik wol fierder lêzen, mar sa'n flauwichheid, puberale djipsinnichheid bedjert foar my in soad.

Mar hawar, sûnder foaroardielen besjogge wy bygelyks it fers ‘Suvere’ (s. 13):

naturel dyn boarsten
karamel dyn kut

it soel yn dyn skamtehier
jaget fan moarnsdauwe
nei stjalpige tongerrein

lit myn tonge
dyn tongerbui heine

lit myn tonge it hynder wêze
dat grutsk dy dynje lit

do mei dyn tosken
teskoar yn myn fel

Wat moat dy ‘kut’ dêr no? As dit in leafdesferklearring is, dan soe ik de ferkearing dalik útmeitsje. Net dat ik skokt bin of sa, mar it kin gewoan net, sa'n wurd te brûken yn in gedicht. Ik priuw (jaja) hjir wer in beskate puberalens by de dichter. Grow up, soe 'k sizze!

Hettema hat sa't it liket alhiel gjin doel oer wat der nedich is en skriuw in goed fers. Hy hat te lijen fan in krupsje dy't yn de foarige ieu de wrâld ynstjoerd is: elkenien kin dichtsje! In pear rigels, wurden ûnderinoar en klear is it fers! Noch mar in foarbyld: ‘Besetter’ (s. 28):

gjin romte om te sykheljen
gjin plak
om de mouwe
oer dit rêsteleaze
yn my
hinne te heljen

gjin amme om
myn namme
yn de holte fan myn hân
te blazen

allinnich hastige drippen
wurklikheid
dy't fan myn lippen
spatte

Mei in bytsje goede wil is it lêste enzjambemint

[p. 346]

noch wol te ferdigenjen, dat jildt lykwols net foar de rest fan dizze ‘dicht’rigels. Jo sykje yn de bondel ek omdôch nei melodieuze passaasjes, of moatte wy ‘amme - namme’ hjirûnder beflappe?

Wat de saak der net better op makket is de moedeleaze, passive sfear dy't út de bondel opstiicht. Ofsjoen fan it krekt sitearre fers in pear foarbylden: ‘wurge mûlen’ (s. 7), ‘warleaze taal’ (s. 7), ‘it ivich wurge’ (2x, s.9), ‘ympotint’ (s. 11), ‘myn sachte wapens’ (s. 16) ensfh.

Yn ien opsicht hat dizze bondel al wat aparts: it is tige opfallend hoefolle ‘fuotten’ deryn foarkomme. Dêr binne se: ‘myn grutte fuotten’ (s. 7), ‘myn fuotten’ (s. 8), ‘bestraffende fuotten’ (s. 11), ‘dyn machtich moaie fuotten’ (s. 18), ‘in foetproteze’ (!) (s. 24), ‘syn fuotten binne buizen’ (s. 44). Sa bringt dizze bondel dochs wat nijs yn 'e Fryske literatuer: it fuotfetisjisme!

Ta beslút sitearje ik it befrjemde en nijsgjirrige gedicht ‘Serieus’ (s. 10). Tige apart yn syn bylden, mar spitigernôch wat my oanbelanget de iennige geunstige útsûndering yn dit tryste gehiel.

ik fiel it topke fan myn iisberch
hearlik tekear gean
yn it achterste fan in oar
hiel bekend grut dichterman

sacht
glêd
sûnder hier
sûnder behindering om troch te gean
nim ik, eskimo
myn grutte taak op my
om dizze dichterman
bleat te lizzen

mar al sa bonkendewei
slagget my neat
ik bin allinnich mar hymjend
myn noasdrip de baas

Hettema ropt hjir in grut riedsel op: wat bekend dichterman mei dit wêze? Wa fielt him oansprutsen?