Trotwaer. Jaargang 32

[p. 301]

Roorda: soms in idylle
Piter Terpstra

Tryrater, Roorda; spile troch Romke de Leeuw en Aly Bruinsma. Kafee Rolbrêge, De Tynje. Rezjy: Rob van de Meeberg. Tekst: Bouke Oldenhof. Lêste foarstelling: 22 july 2000 (oer in eventuele reprise moat noch in beslút nommen wurde).

Gerrit Roorda soe him der raar oer fernuvere hawwe as er witten hie dat op de premiêre fan in nei him neamd toanielstik in part fan de Fryske PvdA-top oan syn lippen hingje soe, doe't er oer syn libben en syn kommunistyske idealen fertelde. Syn striid wie nammentlik ek rjochte tsjin de sosjaal-demokrasy, dêr't wy hjoed de dei noch mar in skyn fan sjogge. Mar it stik is net skokkend en it hat soms wol wat fan in idylle.

Roorda (1890-1977) hie op De Tynje in timmerbedriuw. Yn it deistich libben waard er yn it doarp ek troch mannich net-partijgenoat wurdearre, mei troch syn krewearjen foar it toaniel. Hy hat tritich jier lid fan de lanlike kommunistyske partij west, dy't er yn de Provinsjale Steaten en de gemeenteried fan Opsterlân fertsjintwurdige. Hy briek yn 1949 mei de partij en waard lieder fan de (ek kommunistyske) Socialistische Unie.

Yn de Sovjet-Uny seach Roorda de heilsteat. Yn syn sosjalistysk entûsjasme prate er alles goed wat dêr barde. De troch syn meistrider Piter de Leeuw skerp feroardiele ynfal yn Hongarije yn 1956 koe er rjochtfeardigje en sels de ûnminsklike Stalin, dy't oer hûnderttûzenen liken gie, liet er net falle. Der stie him in rjochtfeardige, klasseleaze wrâld foar eagen en dy soe der allinne komme kinne troch genedeleaze striid.

It freget yn in toanielstik oer in bekende en omstriden politike figuer hiel wat fan in skriuwer om fan de dialooch ôf te sjen. Ik haw yn it skoft fan in Steategearkomste tafallich ris west by in petear tusken Roorda en de anty-revolusjonêr Piter Wybenga (redaksjesjef fan it Frysk Deiblêd). It gie oer de fraach oft Kristus al of net de earste kommunist wie. Ik wol net sizze dat dit debatsje yn in toanielstik passe soe, mar Roorda soe dan yn alle gefallen konfrontearre wêze mei in miening dy't folslein foar sines oer stie en him yn steat stelde der skerp en striidfeardich tsjinyn te gean.

De striidfeardigens, dy't Roorda syn hiele libben bepaalde, krijt te min stâl. De man fertelt der wol oer, hy rôlet de fûst as er syn frou fragminten út syn striidbere artikels foarlêst, hy is emosjoneel as er mei har de ‘Ynternasjonale’ sjongt, mar dy mominten binne net foldwaande om de figuer út te byldzjen lykas de âlderen him noch kend hawwe: ta it uterste dreaun, fisionêr, mei in sterk leauwe, dat de Ynternasjonale ienris op ierde hearskje sil en dat it safier net komme kin sûnder grutte minsklike offers.

Hoewol der ek ûnder de sdap-ers, de foaroarlochse sosjaal-demokraten, wol guon wiene dy't him yn syn klassestriid respektearren, skodhollen de measten ferheftich as se him sprekken hearden of syn stikken liezen. As ik my de tiid yn 't sin bring, fernuvert it my suver, dat Roorda no ynienen sà oansprekt dat yn de rige fan 25 foarstellingen (elk foar in publyk fan fyftich man) al gau gjin stoel mear te besetten

[p. 302]

wie.

Mar it stik is, yn de beheining dy't de skriuwer himsels oplein hat, noch nijsgjirrich genôch. Roorda fertelt, meast achter in taffeltsje mei papieren, oer syn libbensgong, syn jonge jierren, syn foaroarlochs ferbliuw yn Amearika, de stakingen en de besettingstiid. Hy krijt de measten gauris by it hert en dat de skriuwer Pytsje, syn frou, yn in byrol pleatst hat jout mooglikheden foar oansprekkende, fynsinnige taferieltsjes.

It ferhaal nimt syn tiid. De regisseur jout Roorda de gelegenheid om stil wat om him hinne te sjen, syn gedachten gean te litten, dingen yn him te ferwurkjen. Oandien, mar behearske, fertelt er oer syn earste frou mei wa't er yn Amearika mar in pear moanne troud wie doe't se troch in ûngelok om it libben kaam.

Der binne akteurs dy't meinimmend solotoaniel bringe kinne troch stimferoaringen en mimyk en dêrmei net allinne de ferteller mar ek oare figueren sà ta libben bringe dat der tsjinstellingen ûntsteane en spanningen opboud wurde. Oldenhof hat in oare wei keazen. Mei de byrol fan Pytsje ûntsteane gjin kontrasten mar wol in yndruk fan hoe't se altyd neist him stien hat. Se bringt him minsken en foarfallen yn it sin en stjoert dêrmei ek syn ferhaal. Mar wat hjirmei yn it earste part fan it stik nei boppen komt is net altyd like nijsgjirrich. De smoutens en tagedienens nimme in wol wat grut part fan it stik yn.

Dat nimt net wei dat Bouke Oldenhof de mooglikheden skepen hat foar in produksje dêr't Romke de Leeuw as Roorda en Aly Bruinsma as Pytsje spylmooglikheden yn benutte. Uterlik is De Leeuw krekt de Roorda dy't my noch skerp foar eagen stiet mar inerlik is er in folle myldere figuer as de troch alles hinne ûnfersetlike kommunist, dy't fan it iene konflikt yn it oare foel.

Ik hoopje dat Tryater noch gauris in berop op dizze rasspilers dwaan kin. Aly Bruinsma is in alsidige aktrise, dy't yn har oansprekkende en nuansearre spile rol fan de soarchsume en meilibjende Pytsje sterk oertsjûget.

De melodij fan it slotliet ‘Voorwaarts en niet vergeten’ hat my noch in hiel skoft troch de holle spile. It kaam my yn it sin dat ien fan de rigels fan de tekst is: ‘Kom te voorschijn uit je holen.’ Tsja, de tiden feroarje.