Trotwaer. Jaargang 32

[p. 286]

In dizenich ferhaal troch poëzij oerwoekere
Durk van der Ploeg

Aggie van der Meer, De stêd, it bist, de ingel. Balladeske. Utjouwerij Frysk en Frij, Ljouwert 2000. Ynnaaid 32 siden. Priis f 15.

Yn de behindige tradysje fan de Fryske poëzij mei in debút as dat fan Aggie van der Meer sjoen wurde as in weachstik. Yn tolve haadstikken, dy't op namme en yn belibbing de moannen fan it jier folgje, bout se in boartlik drama op, dêr't se net allinne it jier yn bylâns giet, mar ek besiket skiednis en kultuerhistoarje te omfiemjen, en tagelyk yn de aktualiteit te stean. En dat liicht der net om. Van der Meer lit har yn dizze bondel lykwols net fan bangens beheine, mar nimt de romte.

Dit wurk hat as ûndertitel meikrige Balladeske. In wurd dat ik allinne ken as eigenskipswurd en ferwiist nei de balladefoarm. Sa'n wurd moat neffens taalregel noch wat op folgje, lykas ‘balladeske fertelling’ of ‘balladeske fertoaning’. Hoe dan ek, Aggie van der Meer moat it opfette ha as in ballade-achtich stik dat nei't my taliket alles weihat fan lyrysk proaza mei satiryske trekjes. En mei wat ferbyldingskrêft kinne wy it ek in beskieden epos neame, dat op 'e skieding fan proaza en poëzij balansearret.

De stêd, it bist, de ingel is dúdlik ynspirearre op de ‘Apokalyps’; as lêste boek fan it Nije Testamint ek wol neamd ‘De iepenbiering fan Johannes’. Oanwizings dêrfoar binne guon personaazjes yn dit wurk dy't in ôfspegeling binne fan figueren yn de Apokalyps, lykas it bist, de ingel, de dichter as de wite ruter, de biskop as fertsjintwurdiger fan Gods bern, de boargemaster, dy't yn in loftkastiel wennet, as fertsjintwurdiger fan de macht op ierde, en de âldrôt as satan. En yn de stêd kinne wy likegoed in ferbylding sjen fan Boalsert as fan Babel.

Fergelike mei it kreative taalgebrûk fan Van der Meer, komt it ferhaal oan krapperein. It is te fragmintarysk fan opset om in ienheid te foarmjen. Boppedat wurdt der mear mei wurden skildere as mei minsketypen en ûnderlinge relaasjes. Frijwol it hiele stik troch wurde de personaazjes tefolle op harsels beskreaun en wurde de feiten te konkludearjend werjûn. De biskop dit, de ingel dat, en de boargemaster wer wat oars. En dat famke fan Blokker, mei de reade legging, dêr't ik safolle fan ferwachte, docht oars net as de reklamebuorden oan 'e dyk sette en wer ynhelje en wer bûten sette, en is dêrom net mear as it suertsje by de boadskippen. En dar ha 'k de kranteman en de kroech De Sulveren Leppel noch net ienris neamd. Fierder binne it de lytse opstigings fan in stêd dy't it ferhaal geande hâlde. En dêryn die it my even tinken oan Under Milk Wood fan Dylan Thomas, al moat ik der dalik by sizze, it moat net lykje by it sparkjende yn it wurk fan Thomas.

It ferhaal liket in bytsje doel en reliëf te krijen as prosesjerûpen - dêr't grif kjifkrobben mei bedoeld wurde - har ferfrette oan it tsjerkehout, as rotten oanwinne yn tal en lêst, as it bist grutte koerswinsten makket op 'e Beurs, en it bist en de âldrôt, waans belangen lykop geane, ta oparbeidzjen komme. Yn dy posysje besiket it bist de boargemaster om te keapjen om sa de hiele stêd yn hannen te krijen.

De boustiennen foar it ferhaal binne der wol en de humor ûntbrekt net, mar geandewei wurdt it ferhaal troch poëzij oerwoekere. Aggie

[p. 287]

van der Meer is der net yn slagge lykwicht te finen tusken de poëtyske en de fertellende eleminten. Yn de twadde helte fan it stik liket it derop dat frjemden dy't it ûntjilde moatte en de frjemde deade, dy't even ien fan harren is en eardat de jûn falt fertochte wêze sil, de spanning deryn bringe. En dan komt de drinkeldeade boppe wetter, it wurk fan in binde, dat de boargemaster wol in rampeplan. En om it folslein te meitsjen de asylsiker. Dêrmei is de diskriminaasje yn it spul helle. Mar ek dat tema bringt it net ta in (goed) ein.

As ferhaal bliuwt it in dizenich stik. En dochs is it tige lêsber om de boartlikens en de ferbyldingskrêft dy't dit lyrys proaza opropt. Der sitte soms sterke en geastige fragminten yn, lykas de belibbing fan keninginnedei: ‘Keninginnedei, de aubade. It kantoar is ticht, it bist sliept út, de boargemaster hat yn al syn hear en fear it loftkastiel ferlitten en sjocht oer De Blanke Top der Duinen de heiten, te betiid fan 't bêd.’ Of de relativearjende werjefte fan Pinkster: ‘Pinkster. Tongerslach út kleare loft. It útslaand fjoer yn tsjerke is mei man en macht werombrocht ta in smeulend brantsje. Yn it foarbygean tilt in asylsiker de holle even op. Hy tocht dat er wat hearde.’ Soms hat it fan útwrydskens, lykas it begjin fan it haadstik ‘July’: ‘De Slach by Nieuwpoort is ferlern, it ôfgroeven heechfean leit der oan syn lot oerlitten hinne. Nero sliept op it stiennen breidsbêd en de Etna smeult ûnder it iis fan Nova Sembla.’ It liket in byinoar swile presintaasje fan histoarjestikjes en driigjend natuergeweld, mar it sil bedoeld te wêzen as it oanjaan fan ieuwen en wrâldskokkende feiten, dy't yn de dêrop folgjende alinea relativearjend ôfset wurde tsjin ferdivedearjende toeristen yn plattrape gers.

Van der Meer hat ferskillende kearen wurden yn de tekst ferfrissele dy't ek yn oare betsjutting bekend wurden binne. Lykas ‘it stiennen breidsbêd’ (Mulisch); ‘noait mear sliepe’ (Hermans); de ‘ûndraachlike lichtens’ (Kundera); ‘wachtsje op Godot’ (Beckett). Fierder wurdt der ferskillende kearen fariearre op rigels ûntliend oan de bibel: ‘de huzen mei it bloed op 'e doarren’ (Exodus 12:7); ‘de hân dy't it Mene Tekel skriuwt’ (Daniël 5: 25, 26); ‘Mar de stêd nimt it ljocht net oan’ (It evangeelje fan Johannes 1:5); ‘Foar de mânske spegel feit de biskop it teken fan 'e holle’ (Iepenbiering 7:3).

Net dat ik sa belêzen bin yn de Fryske poëzij, mar lêzendewei kamen bepaalde útdrukkings en rigels yn dit dichtwurk my bekend foar. Der stiene dingen yn dy't ik earder lêzen hie. Om dy reden ha ik de bydragen fan Aggie van der Meer yn de literêre tydskriften Hjir en Tzum der nochris op neilêzen. Sadwaande fûn ik nei in frij willekeurich ûndersyk op minstens fyftjin plakken rigels en fersfragminten yn De stêd, it bist, de ingel dy't earder yn in folslein oare kontekst publisearre waarden. Dêrom liket it my ta, dat hjir en dêr tafallichheid in rol spile hat by it skriuwen fan dit wurk. Der wurdt safolle poëtysk materiaal brûkt út earder wurk yn in oare betsjutting as de oarspronklike, dat it my soms tinken docht oan in kollaazje. Ek al om't ik my dy oarspronklike poëtyske betsjutting al eigen makke hie en hjir it fers útinoar roppe weromfûn yn in fjild fol abstrakte blommen.

Fansels, in dichter is frij materiaal út syn of har oeuvre op 'e nij te brûken. Mar as by dat op 'e nij brûken der fan de oarspronklike funksjonaliteit neat of amper wat oerein bliuwt, heakket by my de fraach: wêr hat sa'n fers dan ta tsjinne? En hat - ôfsjoen fan de lêzer - sa'n útinoar roppe fers dan noch betsjutting foar de dichter? En kin de dichter sokke ‘ûntmantele’ fersen noch bondelje? Of moat ik de fersen, foarôfgeand oan dit ‘balladeske’ besykjen, sjen as oefenmateriaal? Dan bliuwt by my dochs de

[p. 288]

fraach, wat is no echt? Of jilde hjir de dichtrigels fan Gerrit Achterberg: ‘Met dit gedicht vervalt het vorige. Ik blijf mijn eigen onderhorige.’?

It liket my ta Aggie van der Meer hat it plan opfette om in omfangryk poëtysk wurk te skriuwen. Dêrby hat se alles ynfestearre om ta har doel te kommen, en alles ûnderdienich makke oan wat har by dy opset foar eagen stien hat. En ik moat sizze, ek al komt it ferhaal net alhiel ta syn rjocht, dat it hjir en dêr alluere kriget. En dat se besocht hat fet te krijen op wat gruts. Dat mei foar in debutant in stap te fier wêze. Ik soe wolle dat mear dichters oanstriid fielden ta dat grutte, mar dan sûnder fan har eigen fersen te rôvjen.