Trotwaer. Jaargang 32

[p. 257]

Trioel

Trinus Riemersma: altyd itselde

Yn it maaienûmer fan Trotwaer hellet Trinus Riemersma út nei myn artikel ‘Fries, het broertje van’ (yn Nicoline van der Sijs (red.). Taaltrots. Purisme in een veertigtal talen; Amsterdam/Antwerpen, 1999). Ek al giet it dêrby om in ‘kollum’, Riemersma syn (ûnsaaklik) stik is sa besiden de wierheid, dat ik der net oan foarbygean kin. Sa wol er ha dat ik him en Feitsma foar ‘gek’ ferklearre ha, ‘ryp foar de psychiater’. Soks is net út myn artikel op te meitsjen: ‘Psychologen zullen dergelijke kwalificaties [it Nederlânsk as ûnder mear “moloch”, “onmenselijk” en “ziekenhuispatiënt” typearje] misschien in verband brengen met onmacht, woede, vernedering, minderwaardigheidsgevoelens of juist hoogmoed. Zonder daar een uitspraak over te willen doen, constateer ik wel dat ze weinig met de werkelijkheid te maken hebben.’

Wat ferwyt Riemersma my fierder? ‘Breuker sitearret [Riemersma en Feitsma] net, mar parafrasearret’; ‘As er [Breuker] in diskusje oangean woe, hie er my [Riemersma] korrekt sitearje moatten’; ‘boppedat jout er [Breuker] net oan wêr't de troch him ferspijde opmerkingen stien ha’.

Wat dy opmerkingen oanbelanget, it giet hjirre om dizze passaazje út ‘Fries, het broertje van’: ‘Zo kent de taalkundige en ex-hoogleraar Fries Tony Feitsma het in haar ogen abstracte, van zijn dialecten vervreemde Nederlands de kwalificaties “moloch” en “onmenselijk” toe. Al even bont maakt de letterkundige Trinus Riemersma het, die het Nederlands onder meer typeert als een van alle levenskracht berooide “ziekenhuispatiënt”.’ (s. 86).

No haw ik yn 1994 in wiidweidich artikel oer ‘De noarm fan it Frysk en taalideology’ publisearre yn Us Wurk, tydskrift foar frisistyk (jrg. 43, s. 1-27). Yn dat artikel, dat ik (fansels) as ien fan de boarnen by myn stik yn Taaltrots jûn ha, komme op de siden 12-13 út mear foarbylden dizze, yn in brede kontekst pleatste oanhalen út it wurk fan Feitsma (1-4) en Riemersma (5-6) foar:

1	Translation into Dutch (for Frisians the medium par excellence of abstraction);
2	it Hollânsk, sa tige forearme troch syn tokoart oan forbining mei de dialekten;
3	the connotative characteristics of Frisian will give way to the Dutch Moloch;
4	hû meitsje wy dy brief, dy amtlike brief, minder ûnmeensklik os yn it hóllôns?;
5	Standerdisearring is in proses wêrby't in taal op 'e snijtafel lein wurdt en befike en modellearre wurdt neffens it ideaal fan 'e sirurgen. Dy sirurgen binne gjin taalkundigen, yn dy sin dat se aardichheid oan taal of sels leafde foar taal hawwe, se binne net begien mei de pasjint, se misbrûke de pasjint foar har eigen doel: yndruk meitsje, macht útwreidzje;
6	Wa't net yndoktrinearre is troch taalamtners dy't mei tûmstôk en ingster by de libbene taal lâns gonne, sjocht ommers klear dat in standerttaal in sikenhúspasjint is, in taal ferminkt, ferearmoede, amputeare, beregele en beoardere en ynreaun yn in spanlekken. Lit ús it Frysk dôch net koartwjukje ta in ‘standert’, mar út frije flerken fleane litte.

Hoe sa de boarnen net oanjaan en net ‘korrekt’ sitearje? En de parafrazes binne beslist net yn it neidiel fan Riemersma en Feitsma formulearre.

Fuort nei syn (dus optochte) beskuldiging dat ik de boarne(n) fan myn ‘ferspijde opmerkingen’ net jou, sadat er (foar de ûnwittende

[p. 258]

lêzer) folhâlde kin dat er net wit wêr't dy ‘stien ha’, komt Riemersma hjirmei op 'e lappen: ‘Ik tink foar 't neist dat ik yn in artikel of kollum ferwiisd ha nei in sosjolingwist - ik wit noait mear wa en yn hokker boek’. Riemersma makket it himsels sa wol hiel maklik. Ek hy moat fansels syn útspraken ferantwurdzje kinne.

Wat dy troch Riemersma net te finen ‘sosjolingwist’ oangiet: dêr is yn alle gefal yn 'e troch my yn ‘Fries, het broertje van’ oanhelle wurken fan Riemersma gjin spoar fan te bekennen. Riemersma komt yn syn Trotwaer-artikel en Frysk en Frij-kollum mei eigen ‘teoryen’, mar hy sil himsels dochs net as sosjolingwist sjen wolle?

Ik sinjalearje dat Riemersma ek yn ‘Altyd wat!’ in a-histoaryske, statyske, romantyske, mar foaral ek benypte fisy op standerttalen (lykas it Nederlânsk) hat: dy binne ‘fan har rykdom oan foarmen berôve en yn 't kesjet reaun’. Hoe kin ien dy't sels skriuwer is, soks úthâlde. Riemersma moat der mar ris oer neitinke hoe't no krekt yn neffens him ‘eigentlik “patologyske” talen’ (wol) hieltiten wer wrâldliteratuer skreaun wurde kin.

In lêste punt. ‘Wat is dat foar ezelachtichheid om wittenskip en ideology ta inoar yn opposysje te setten?’, sa stelt Riemersma. Dat is Riemersma syn útlis fan dizze (konkludearjende) sin yn ‘Fries, het broertje van’: ‘Toch weet niet iedere frisist wetenschap en ideologie te scheiden.’ Dy stelling beärgumintearje ik yngeand (en kontrolearber fansels) yn ‘De noarm fan it Frysk en taalideology’ (foaral de siden 15-20 en 20-21). Ik lit dêryn sjen dat der foar ien as Feitsma hielendal gjin probleem is om wittenskip en ideology net útinoar te hâlden, krekt oarsom, sy ferbynt se bewust meiinoar, se stelt (har) frisistysk ûndersyk yn tsjinst fan de Fryske Beweging, fan in ideology dus. Dat is net oars as in foarm fan wittenskiplike sels-diskwalifikaasje te neamen. No bin ik fansels net sá ‘dom’ en sá ‘ezelachtich’ om te tinken dat wittenskip en ideology hielendal neat mei-inoar te krijen hawwe soenen, sa't Riemersma my mar al te graach yn 'e skuon skowe wol. It bûtengewoan komplekse karakter fan de ferhâlding tusken dy beide begripen komt mear as ien kear oan 'e oarder yn it Us Wurk-artikel. Ik jou ien sitaat:

De taak fan de wittenskipper is om de werklikheid objektyf te beskriuwen en te ferklearjen, ek yn it besef dat dy werklikheid noait as sadanich te kennen en dus te beskriuwen en te ferklearjen is. Lykas sein [...]: elke ûndersiker is bûn oan it maatskiplike en kulturele ramt dêr't er yn funksjonearret, dat weardefrij undersyk yn dy sin bestiet net. Dat besef achtsje ik it werklike dilemma foar de wittenskipper. Sa opfette stiet it fêst dat ek myn beskriuwing fan de noarmproblematyk fan it Frysk kleure is. It iennichste ferwar dat men dêrtsjin hat, is besykje om sa objektyf mooglik te wêzen.

Ta beslút. Myn analyze yn Us Wurk fan de (sterk en soms mei sin ideologysk kleure) opfettingen fan Riemersma, Feitsma en oare Bewegers oer it Frysk, it Nederlânsk en de wittenskip is yndertiid net troch har (of oaren) wjerlein. No wierret Riemersma him yn in Trotwaer-kollum op my út. Ek wer hiel maklik. Ik noegje him en oaren út om op in passender plak (wêrom net yn Us Wurk?) en uteraard op nivo doch noch fan har hearre te litten. It ferdraaien en negearjen fan ynformaasje dy't jin net past, is in deasûnde yn 'e wittenskip.

Pieter Breuker

[p. 259]

Gjin poat om op te stean

Wat wer in kostlik staaltsje Riemersma-humor, yn dat aprilnûmer fan Trotwaer, net! En dat alhiel op eigen kréft, moatte we oannimme, want neffens de krante sit humor net yn 'e genen. Riemersma sitearret omtrint in hiele alinea fan myin Oesdrip-stikje nei oanlieding fan de earste Omrop Fryislân tv-útstjoering oer de Fryske Boekewike. ‘Yn De Noasdrip, húsorgaan fan it Skriuwersboun, seit Koop Scholten...’ Hoe komt er derop: De Noasdrip! Soe men jin net bemige? Ivich skande dat dy iene helte fan de Oesdriplêzers dy't Trotwaer noch net lést dat no misse moatten hat.

Foar it sarkastysk sauske dat ik dit stikje mei besykje te jaan hie 't faaks better west en brûk ‘de hear Riemersma’. Mar fuort mar. Ditsoarte reaksjes op elkoars stikjes yn mar selden ferskinende periodykjes hat fansels doch kwalik sin, mar ja, men hoecht jin ek net troch Trinus op 'e kop skite te litten.

Jim sjogge 't: 'k ha my syn wurdkar al aardich eigenmakke. Hy pakt nochal wat út, hear! Hy hinget ek fan alles op oan dat iene sitaatsje. Suggerearret suver wat, dat ik fia dat ‘húsorgaan’ in offisjeel Skriuwersbounstanpunt útwierje wold hawwe soe.

‘Binne de leden fan it Skriuwersboun ferlettefoldoggers fan it lamliddige lézerspubl>ik? Dan sit ik ferdomd foar de tredde kear by de ferkearde klub!’ Earme jonge. In tûk lêzerke as him kin myn tekst dochs net sa misfette ha dat er aI dy ferskynsels derby sleept, oant de tsjinstelling folksaardige en ‘hege’ literatuer oan ta?

Hy hat, al of net mei sin, te min sitearre. It begjin fan dy alinea wie sa: ‘It Fryske lêzerspublyk bekroadet him net om dy belegen kribbekeurichheden fan 'e KU oer It Fryske Boek, dy't Teije Brattinga nochris wjerkôge.’ Dat sloech dus ek dúdlik op 'e ynhâld fan dy tv-útstjoering, dy't ik kritysk hifke. 't Hie dan ek hiel sinfol west - en foar in earlike diskusje ek sonder mear needsaaklik - dat Trinus de earste sin fan de folgjende alinea ek eefkes oanhelle hie. Dy wie: ‘Hat dat programma dat no dien?’

Yn 't fierdere ferrin gean ik dan nei wat der oan ynformaasje oer boeken foar ‘De doelgroep fan sljochtweihinne Frysk-lêzers’ ferskaft waard. Dy falt moai grif aardich 1yk te slaan mei de tv-skôgers dy't Sjoerd Bottema op side 141 fan datselde Trotwaernûmer beskriuwt: ‘Omrop Fr>islân is dêrmei echt in brede publike omrop wurden, mei in soad ôfwaaid praat fan en foar âlde wiven. Fan beide seksen fansels.’ Om't de jeugd net folle belangstelling hat bliuwt der oer: ‘in al wat âlder publyk dat nei de regionale omrop harket en sjocht’. D>i lêste karakteristyk hat Sjoerd dan wer opdien by Piet Hemminga, meiwurker oan Omrop Fryslân/Under ien dak, dat onder 't kopke ‘In freoneboek’ troch him besprutsen wurdt.

Oer ferletbefrediging troch skrïúwers ha ik dus net rept en oer ferletbefrediging ‘fan sokke luie soademiters’ troch it Skriuwersboun alhielendal net. Boppedat wie 't hiele stik op persoanlike titel. Dat wêr't Trinus de rjocht-feardiging fine wol fan al dy stokken dy't er oer al dy derbyskuorde rêgen hinne hellet, is my in riedsel. Hy hat gjin poat om op te stean! As 't in keardel is, ferantwurdet er him yn de kommende Oesdrip.

Koop C. Scholten