Trotwaer. Jaargang 32

[p. 144]

Biten en brokken
Jan Pieter Janzen

De boekeproduksje

Yn trochsneed ferskine der alle jierren sa'n hûndert Fryske boeken. Dat komt del op ien titel per fjouwertûzen Frysktaligen. Yn Nederlân en Flaanderen leit de produksje op rûchwei tsientûzen ‘algemiene’ boeken (wittenskiplik wurk en skoalboeken net meirekkene). Dat is útgeande fan tweintich miljoen Nederlânsktaligen ien titel per twatûzen. Dus ‘mar’ twa kear safolle as yn Fryslân, wylst yn it Frysk it mear literêre wurk relatyf oerfertsjintwurdige is.

Noch net sa gek, sjoen de behyplike basisfoarwearden (de taalmacht fan it Nederlânsk yn ûnderwiis en media û.o.) en it feit dat yn dit lytse taalgebiet amper hobby-, itensieders-, reis- en kompjûterboeken ferskine. Dêr komt noch bij dat de priis besjen lije kin: it Nederlânsk lêsboek is gemiddeld fiif gûne djoerder as it Fryske (resp. f 30 en f 25).

It bliuwt in lyts wûnder, dat Fryske boek: tsjin de ferdrukking yn en dochs net lyts te krijen. Sterker noch: ‘Der binne noch nea safolle Fryske teksten makke as hjoed de dei. Der ha ek noch nea safolle Fryskpraters west, want it persintaazje mei dan gelyk bleaun wêze, it tal ynwenners fan de provinsje is tanommen.’ (Teake Oppewal, sitearre yn Trotwaer fan juny 1998)

Ofgeande op it febrewaarjenûmer fan BoekeNijs en eigen ynformaasje, want kompleet is it nijste oersjoch net, kamen der sûnt de Sutelaksje fan foarige hjerst 36 nije Frysktalige útjeften bij: trettjin proazawurken foar folwoeksenen, njoggen fersebondels, acht berne- en jongereinboeken en seis oarsoartige útjeften. (En dan wienen der fansels noch de tydskriften, dy't dizze produksje mei mooglik makken.)

Sjogge je nei de útjouwers dan docht him it nuvere ferskynsel foar dat de grutten foar de lêste Boekewike eins minder dien ha as de lytsen. Nûmer ien wie de Afûk/Utjouwerij Fryslân mei sân útjeften, twadde de Koperative Utjowerij mei seis, trêde Utjouwerij Frysk en Frij mei fiif, fjirde Utjouwerij Bornmeer mei fjouwer en fiifde de Friese Pers Boekerij en de Kristlik Fryske Folksbibleteek elk mei trije, de Fryske Akademy (de ferrassende winner fan de etalaazjewedstriid fan de Fryske Boekewike) mei twa útjeften en seis (gelegenheids)útjouwers elk mei ien útjefte. Konklúzjes:

^o	der is in grut ferskaat fan meast lytse, selsstannige útjouwers;
^o	de Friese Pers Boekerij hat net it monopoalje krigen dêr't guon wolris bang foar west ha - krekt oarsom: wat it Frysk oangiet is dy in middenmoater (ek al ha se dêr wer in fulltime direkteur, dy't in jier lyn oankundige: ‘Wij willen de komende tijd veel aandacht besteden aan de fondsvorming. Het is best mogelijk dat we straks zeggen: één dichtbundel per jaar is wel wat weinig, dat mag er één meer zijn.’ - in bondel dy't der noch komme moat);
^o	it aktyfst binne: de Afûk/Utjouwerij Fryslân, de ku, Frysk en Frij (mei monumintale útjeften fan it dichtwurk fan Tsjits Peanstra en Douwe Tamminga) en de lêste tiid foaral ek Bornmeer;
^o	de Oare útjouwerij fan Goaitsen van der Vliet, dy't oars sokke moaie dingen die, docht net mear mei: dêr is it lêste jier gjin Frysk ferskynd;
^o	nij is de ynternetútjouwer Gopher yn Grins, fia de kffb en partikuliere útjeften ek op

[p. 145]

Frysk terrein warber (se lizze gjin foarried oan mar leverje op bestelling; sjoch: www.gopher.nl).

It sjocht der alles bijelkoar net iens ûnaardich út, al bliuwt it Fryske boek kommersjeel sjoen fansels net it meast oantreklike. It is de takomst wol treast: der is romte foar elk dy't skriuwe wol en ferskaat genôch foar elk dy't lêze wol. Ek op it Ynternet: sjoch de thússiden fan it flmd (www.flmd.nl) en fan skriuwers lykas Joop Boomsma (membersl.chello.nl/~j.boomsma02), Eric Hoekstra (www.fega.demon.nl), Meindert Talma (www.meinderttalma.nl) en Cornelis van der Wal (mx2.xooo.com/knilles) - foaral wat dy fan Boomsma oangiet mei nijsgjirrige ynteraksje.

In demagogyske boppeslach

Je moasten wol lef ha om tsjin it oanbliuwen fan Wim van Krimpen as direkteur fan it Frysk Museum te stimmen. Foar of tsjin moderne keunst, dat wie ommers de kwestje dy't Van Krimpen der op 13 febrewaarje mei syn spektakulêr privee-referendum fan makke. En dat is him prima slagge: 1891 stimmen foar de foarútgong en 893 tsjin (net allegear fia de foarskreaune, orizjinele LC-strypkes mar dêr stroffele sels de tsjinstdwaande notaris net oer).

It NOS-radionijs fette de saak de oare deis treflik gear: ‘Gedeputeerde Mulder en een aantal Friese maatschappelijke organisaties verwijten Van Krimpen dat hij het Fries Museum wil moderniseren.’ Ek lc-sjoernalist Nico Hylkema siet op dy lijn. Op de Ynternetsiden fan nrc-Handelsblad brocht er Van Krimpen syn polarisaasje sa ûnder wurden: ‘Voor even is Friesland het toneel van een strijd tussen oude en nieuwe krachten. Een humorloze socialist van het oude stempel, een echte apparatsjik tegen een man die misschien een beetje te veel relativeert.’

Doe wist ik dus foargoed dat ik bij de reaksjonêre hoeders fan it Fryske erfskip hearde. Want ik ha net allinnich tsjinstimd, ik fyn ek noch dat deputearre Bertus Mulder him yn dizze kultuerstriid prima houden hat. Troch him net provosearje te litten (‘Ien stik p.r., dêr doch ik net oan mei.’) en troch op de dei fan de stimming in cd yn ûntfangst te nimmen mei in Frysktalige mis op muzyk fan û.o. in Finske en in Tsjechyske komponist (‘In goed foarbyld fan Fryske kultuer ferbûn mei hjoeddeiske muzyk.’).

Earder al hie de ferantwurdlike politikus witte litten dat de gong fan saken bij it museum him lang net sinnige: ‘Van Krimpen hat him te hâlden oan ôfspraken. We hawwe mei alderhande ynstellings goede kontakten. Wat Van Krimpen oangiet is it fan it begjin ôf dreech gien. Ik fyn syn optreden ûnferstannich, mar benammen ek ûnfatsoenlik.’ Dêrom woe Mulder earst mar ris mei it museumbestjoer prate. Mis, neffens lc-haadredakteur Pieter Sijpersma: ‘De politicus die op de stoel van de cultuurmaker gaat zitten, kent zijn plaats niet.’ Krekt as soe in jildsjitter neat te sizzen ha oer it belied fan de subsidiearre ynstellings. Dy moatte geregeldwei mei beliedsplannen, produktbegruttings en ferslaggen komme, dêr't se dan op ‘ôfrekkene’ wurde. Sa giet soks yn in demokrasy.

De útslach fan it petear tusken de Provinsje en it bestjoer fan it Frysk Museum wie dat it museum trochgean mei op de wei dy't ûnder lieding fan Van Krimpen ynslein is (mear aksint op moderne keunst en fierdere profesjonalisearring fan de organisaasje), mar dat se har dêrbij wol te hâlden ha oan de regels en de ôfspraken dy't ek foar oare subsydzjesliners jilde. Fan 't maityd wurde der ‘produktôfspraken’ makke foar de kommende trije jier. Dêrbij komme alle aspekten fan it museumbelied oan

[p. 146]

'e oarder, dus ek de ferhûddûke argeologyske ôfdieling. De Kostúmkommisje en de provinsjale museumkonsulint, dy't Van Krimpen der foar 1 maart út hawwe woe, krije útstel oant takom jier.

Op de dei fan de folkstimming sei Van Krimpen mear as ien kear dat er och sa foar ‘in iepen diskusje’ is. Dêr wie yn it it tv-programma De Plantage, dat de útslach live bekend makke, lykwols neat fan te fernimmen. De wize dêr't Van Krimpen syn opponint Meindert Schroor op besocht leech te lizzen, koe Paul de Leeuw noch wat fan leare (al moat ik tajaan dat dy bij de presintaasje fan de Fryske bijdrage oan it Nederlânske Songfestival yn ‘westerske’ arrogânsje net foar him ûnderdie). At it oan Van Krimpen lein hie, wie Schroor trouwens helendal net yn byld kommen: yn Hilversum woed er net oan ien tafel sitte mei de man dy't yn de Volkskrant skreaun hie dat hy better opstappe koe. Ek foar it radioprogramma ovt, earder dy deis, woe de ‘iepen’ museiimbaas net yn diskusje mei dy Fryske dwerslizzer.

It is Van Krimpen ek de ôfrûne moannen wer slagge om it Frysk Museum op de ferkearde manier yn it nijs te bringen: troch konflikten en ynsidinten, troch op arrogante en ûnreedlike wize regaad te meitsjen, troch minsken en ynstânsjes rücksichtlos op it sear te kommen en troch te dwaan as wie it Frysk Museum earder niks en kaam der noait immen. De direkteur sels sjocht dat oars: ‘Het is geen hobbymuseum meer, maar sommige mensen hier hebben kennelijk moeite met de voortschrijdende tijd. Ik denk dat men toch eens de gedachte moet overwinnen dat het Fries Museum er is voor de Friezen.’

Krekt as soe hij de moderne keunst yn Fryslân yntrodusearre ha. Krekt as soenen der foar syn tiid gjin aktuele tentoanstellings west ha. Fan Thom Mercuur bygelyks, de man dy't bij it opsetten fan in echt eigentiidsk museum bij Oranjewâld fan dyselde Van Krimpen gjin inkelde stipe krijt. Krekt oarsom.

En it besikersoantal? Dat bliuwt ek sûnt de entree fan Van Krimpen stykjen op 55 tûzen. Dit jier sille dat der faaks 60 tûzen wêze - tanksij in demagogyske publisiteitsstunt en in gratis drankje.

Van Krimpen is twa jier lyn nei Ljouwert ta helle om it Frysk Museum en it Prinsessehof nije ympulzen te jaan. Foar nij libben hat er ûnderwilens seker soarge, foar ferrassende tentoanstellings ek. Mar in nij imago hat it Frysk Museum noch net - mei tanksij de negative publisiteit dy't Van Krimpen sels losmakket. Elk wit no wer even dat it dêr noch altyd in nearzige boel is. It wurdt mei de dei dúdliker dat de direkteur fan de Rotterdamske Kunsthal hjir as dieltiidmuseumbaas net op syn plak is. Syn hert leit bij de moderne keunst, net bij de Fryske kultuerhistoarje. Syn krêft is it meitsjen fan spektakulêre útstallings, net it liedingjaan oan in provinsjaal museum en it oparbeidzjen mei oaren yn de regio. Nei it safolste bewust Frysk-ûnfreonlike en dus sfearbedjerrende akkefytsje wurdt it tiid om dat fersin rjocht te setten en dizze egosintryske museumdirekteur te freegjen syn hobbys hjìr net mear út te libjen.

Eins is it spitich foar Van Krimpen dat de stimming yn syn foardiel útpakt is. Oars hied er in moai ekskús hân om mei slaande tromme út dit achterlike oarde te fertrekken. No moat er nòch in jier (want syn kontrakt rint noch oant yn 2001).