Trotwaer. Jaargang 32

[p. 80]

Poeperdepoep
dy Meindert kin 't mar moai seeze
Henk van der Veer

Meindert Talma, Dammen met ome Hajo. Uitgeverij Passage, Groningen 1999. 150 siden. f 27,50.

Akkoart, de oantsjutting op it kaft dat it hjir giet om in roman is justjes besiden de wierheid. It binne (ramt)ferhalen mei in anekdoatise ynslach. Haadpersoanen binne ome Hajo en syn omkesizzer Meindert Talma. Skreaun yn it Hollâns, mei dialogen yn it Frysk sa't dat yn Surhústerfean en omkriten praten wurdt. It boek spilet him dan ek foar in grut part ôf yn dat doarp yn 'e Fryske Wâlden.

Neffens Piet Gerbrandy, resinsint foar de Volkskrant, bestiet der in tsjinstelling tusken de ‘autonomische’ en ‘anekdotische’ poëzije. De ‘taalautonome’ dichters skeppe in ‘enorme distantie’ tusken har dichterlik taalgebrûk en it sljochtwei Nederlâns. Dy dichters dogge dat omdat it ‘vervreemdend’ wurket en elk automatisme bij it lêzen útskeakelt. De lêzer moat dy poëzije feroverje. De ‘anekdotische’ dichters skriuwe yn in ‘gewone’ taal oer in werkenbere wrâld. Bij dizze lêste groep dichters giet it om de skerpte fan har observaasjes, de kwaliteit fan har ynsichten, de subtiliteit fan har ‘betekenisverschuivingen’, sa wol Gerbrandy ha.

Relatearje ik boppesteande oan it proazawurk fan Meindert Talma, dan heart Dammen met ome Hajo sûnder mis ta de anekdoatise skoalle.

Wa't swart-wyt tinkt en òf in leafhawwer is fan autonomise literatuer òf in fan fan anekdoatys wurk, sil yn syn/har oardiel oer it debút fan Talma gau út 'e rie wêze: in freeslik boek of in sublym stikje proaza. Ik hear dúdlik bij de lêste kategory en wat ek nochris meispilet yn myn resepsje: de tiidgeast fan de jierren '70 en begjinjierren '80 komt hiel sterk nei foaren yn it boek. En oan dy jierren ha ik moaie oantinkens. It lêzen fan dit boek hat dan ek in lovely sentimental journey foar mij west. Myn werkenning en myn affiniteit mei wat Talma skriuwt binne grut.

Dy werkenning set al út ein mei de foto (fan Henk Veenstra) op it omkaft: in okerkleurich kykje fan twa klapstuoltsjes fan de aldertruttichste soarte, ynklusyf fleurich blomkemotyf, út 'e santiger jierren. Soksoarte fan giel ferkleure foto's út 'e seventies ha ik ek bij 't soad yn it famylje-album. Ik krij altyd wat in tragikomys gefoel bij it trochblêdzjen fan dy foto-albums mei ‘self adhesive’ siden.

Ome Hajo wurdt oars ek op tige tragikomise wize beskreaun en de oade dy't omke krijt is hielendal yn styl:

ik ben versmobiel-ondernemer
met de kar vol zuivelprodukten
maak ik iedereen gelukkig
de vrouwen vertrouwen mij allemaal
bij de een hou ik een ouwehoerverhaal
bij de ander ben ik wat sneller klaar
de vrouwen vertrouwen mij, er zijn er bij

[p. 81]

 

waarvan ik hun geldzaken regel

 

ja, want ik ben een versmobiel-ondernemer

 

klanten die ik heb moet ik laten vernemen

 

dat ik heel erg wijs met hen ben

 

een klap op het kontje, een kusje op het mondje

 

een kaartje voor iemand in het ziekenhuis

 

een fruitmandje voor de zieke thuis

 

maar het is niet altijd feest, zo ben ik laatst

 

op een dag bij drie begrafenissen geweest

 

ja, want dat is ook de taak van een versmobielondernemer

In prachtige persiflaazje op de reklame-hit ‘Leve de man van de SRV, van je hiep, hiep, hoeree!’ fan it yllústere Cocktailtrio. Trouwens elk haadstikje begjint mei sa'n parlando-eftich ferske of in stikje proaza dat karakteristyk is foar wat folget. Guon teksten binne autintyk, oaren binne oernommen út literatuer út 'e jierren '70-'80. Mei mekoar befettet it boek tweintich haadstikken, yn lingte ferskillend fan ien oant tsien siden.

Ome Hajo is net allinne de eigner fan in nei Atje Keulen-Deelstra neamde SRV-wein, hy is ek in hiel fertsjinstlike dammer, bij't fanatike om 't ôf. Neffens de heit fan Meindert wie ome Hajo yn it damspul in ‘monster’. Alle kearen at ome Hajo wer fan omkesizzer Meindert wûn hie raasde er: ‘De sterke vijand is overwonnen, zijn huisraad is reeds geroofd...!’ En ome Hajo die dat dan mei ‘zijn stralende Dick Passchierlach vastgeplakt op zijn gezicht’. Dy fassinaasje foar bibelteksten en it útdragen dêrfan, al as net ymprovisearre, is it gefolch fan in ferkearsûngemak dat ome Hajo hân hat. Dêrbij rekke ‘Sterke’ Jellie Elzinga ûnder de SRV-wein. Jellie de foet stikken, mar ome Hajo alhiel fan 't sintrum. Hij docht de ‘versmobiel’ fan 'e hân en it liket wol dat der godstsjinstwaansin foar yn 't plak komt. Op krystnacht heart ome Hajo as er yn 'e tobbe sit in stim, in stim fan in ingeltsje: ‘Wees niet bang, Hajo, want ik heb goed nieuws voor jou. Jij hebt nu lang genoeg in bad gezeten. Ik ben hier gekomen om jou eruit te helpen. [...] Ze zei: “Kom met mij mee”. En dat had hij gedaan. Hij ging met haar naar buiten. Maar ze ging opeens bij hem weg. Hij zag haar gaan, vol schoonheid en zuiver en wit als sneeuw.’ - Hilaritas fan it boppenste buordsje en hiel filmys beskreaun.

Net allinne dy earme ome Hajo rint yn syn bleate kont om, ek de punker Sexsmurf kin der wat mei. As Sexsmurf yndruk meitsje wol op Geesje de dochter fan dûmny Vogel jout er him neaken del yn in boekebeam en ropt en raast er nei it famke. Dy jout lykwols gjin belies en der fynt in dolkomise sêne plak:

‘Waar blijf je nu? Willen de meisjes je niet? Ik wil je wel hoor, ik vind je aardig.’ Plof. Sexsmurf was uit de beuk gesprongen en stond poedeltjenaakt voor Geesje. Terwijl Geesje Sexsmurf van kop tot teen bekeek, gingen de ogen van Sexsmurf steeds zenuwachtiger heen en weer. Geesje keek Sexsmurf aan of hij een buitenaards wezen was. ‘Wie bén jij?’

Noch noait sa'n droechkloatich stik proaza lêzen.

Oan doarpstypen gjin brek yn it proaza fan Talma: ûnderwizer en cda-fanatikus Piet Nicolai (‘Het cda, dat moet er zijn / dan is alles pas echt fijn / pvda, weg er mee / dat is goed voor de wc’), Sietse Snack, Dikkie Mozes, Kromme Ties, se komme allegear foar op it tableau vivant dat Talma fan syn jeugd skildert.

Net tsjinsteande de kostlike anekdoaten dy't oer al dizze doarpstypen ferteld wurde, bliuwe it allegear flat characters. Talma hat blykber hielendal gjin ferlet fan psychologise djipdollerij, ek syn alter-ego en ik-figuer komme amper

[p. 82]

ta libben, it bliuwt allegear like lullich en ûnbeholpen. Of sa't ome Hajo mear as ienris seit ‘apart-apart-apart’.

Wat ek hiel opfallend is, is dat Talma prachtich skriuwt oer it grifformearde folkslibben fan sa'n 25 jier lyn. De auteur hat syn eagen goed de kost jûn, hoe't it bij de kleine luyden om en ta gong, mar hij hat perfoarst gjin trauma oan De Shalom Singers oerholden. At Talma net yn ‘It Fean’ grutbrocht wie, mar yn Snits, dan hie er grif in oanhinger fan de ‘as-je-haar-mar-goed-sit-scene’ west. ‘Gyn flauwekul’ en ‘doën mar gewoan je’, sa (be)skriuwt Talma syn jongesjierren.

Yn ien fan 'e fraaiste haadstikjes oer syn middelbere skoalletiid, op it Ichtus College yn Drachten, giet it oer Meindert syn favorite (jaja!!) âld-learaar Klaas Bruinsma. De observaasjes fan ‘Bruno’ lige der net om:

Hij had altijd een lichtgroen pak aan met daaronder een smoezelig wit bloesje. Zijn halflange, vaak wat vette grijze haar hing in slierten voor zijn ogen die zo nu en dan zeer dreigend in de oogkassen rolden. Zijn stem was als een klok en hij sprak in vele tongen. Als we hem 's ochtends het eerste uur hadden, kon het wezen dat hij een gebed hield in het Duits of Spaans of een liedje zong in het Russisch. Het meest fascinerende aan Bruinsma waren zijn wenkbrauwen, die als hij met enige nadruk iets vertelde steevast omhoog gingen.

In reisferslach, oer in helptransport dat Meindert mei ome Hajo nei Roemenië makket, foarmet it tuskenhaadstik tusken de belibbenissen fan ‘Meindert op it plattelan’ en ‘Meindert yn 'e grutte stêd’. Oer de reis nei Roemenië kin ik koart krieme, it binne mear deiboekoantekeningen, mar it lêste kwartet Ingelstalige sinnen hawwe wer in heech Talma-gehalte: ‘Nadat we opgehouden waren met dansen, had Sonja gevraagd: ‘Can I sleep with you?’ ‘No, it's not possible, I'm sleeping in a room with ome Hajo.’ ‘Fuck oma Heejo.’ ‘Yes’, zei ik, ‘fuck oma Heejo.’

It lêste part fan it boek giet oer hoe't it Meindert yn Grins fergiet (it ferhaal oer it ‘Inwijdingsfeest’ komt aardich autintyk oer) en oer syn hieltyd grutter wurdende passy foar de muzyk. Dat hij lang om let noch wer ris achter it damboerd sitten giet om mei ome Hajo te damjen koe fansels net utbliuwe. It damspul is ommers in metafoar fan it libben. Oer de útslach fan dy lêste partij doch ik gjin meidielings, wol oer de lêste sin: ‘De sterke vijand heeft overwonnen, mijn huisraad is reeds geroofd.’

Talma hat in folslein eigen (twatalich) lûd, gjin wûnder dat dit aldermachtichst moaie boek bûten Fryslân sa bejubele wurdt. It foaroardiel dat Friezen fan dy slûchslimme droechkloaten binne, wurdt troch Talma hielendal wiermakke en fansels dy Hollanners pikke soks fuortendaliks op. De resinsint fan it Algemeen Dagblad jout it wurk mar leafst fiif stjerren, Jos Jägers fan de Nieuwe Revu wol al nei ‘Surhuisterveen’ emigreare en Arjan Domhof skriuwt yn Plato mania dat at it boek Dammen met ome Hajo like goed is as de soundtrack mei deselde titel ‘dan gaat volgend jaar de AKO-literatuurprijs naar Surhuisterveen’. Ik doch it net foar minder, Meindert Talma krijt fan mij hûndert punten, omdat er it sa moai seeze kin!