Trotwaer. Jaargang 32

[p. 71]

It foartidich ferstjerren fan Jabik Jorna
Greet Andringa

It gong de ferkearde kant op mei Jabik doe't him ferteld waard dat er Talint hie. Foar dy tiid hie it in hiele gewoane jonge west. Krekt as syn jongere suster wied er thús berne. Yn it dykshúske yn Halswert. Yn in Griene Krúsbêd dat heit en mem foar de gelegenheid hierd hiene. Yn syn jongesjierren bedoar er wol gauris in pear nije klean mei it fierljeppen. Fansels hied er dan wol ris in blau plak fan dêr't heit him sloech, mar fierder wie der net in soad oer te fertellen. O ja, hy koe ek wol aardich leare, dat hy gong nei it hafû yn 'e stêd doe't er de doarpsskoalle efter de rêch hie.

Wat dat no krekt foar tekening wie dy't er yn 'e tredde klasse makke hie, wist er nei ferrin fan tiid sels net mear. De sûch hie him foar de grutte fakânsje net mei nei hûs nommen en doe't er werom kaam nei in pear moanne fakken folle by de Spar, wied er der net mear. (Wat Jabik net wist wie dat syn tsjerketoer fan Halswert earne boppe in winteltrep hong, yn in moaie list. In âld-learaar liet der yn de lette jûnsoeren noch wolris in lodderich each oer glydzje, as er seach troch in grut glês whisky. De kleuren kamen sa noch better út en it joech ûnderwyls syn weromtinken oan 'e tiid doe't er noch wat te betsjutten hie, in gouden rântsje.)

It bliuwt fansels ek de fraach oft de dosint tekenjen wier wat oer talint sein hat. Jabik hie in njoggen foar de tekening krigen, mar dat koe ek tafal wêze, fansels. En luts er yn dy tiid net in hiel soad mei Tseard op, mem har jongste broer dy't as yllustrator wurke by it koekjesfabryk? Soed er net wat help hân hawwe? Hoe't dat ek wêze mei: Jabik hie him yn 'e holle setten dat er Talint hie.

Eins duorre it noch in hiel skoft foardat oare minsken wat begûnen te merken fan dat Talint. It like der sels op dat er ferstannich wêze soe en draai syn ideeën de nekke om. Hy keas gjin tekenjen yn syn eksamenpakket. Nei it hafû gong er nei de mts. Hy fielde him dochs it meast thús as er wat mei de hannen dwaan koe, sei heit. ‘Dat hie ik altyd al tocht’, sei de grienteboer. De molkboer kloppe him op it skouder. En nimmen seach dat Jabik syn fûsten wyt kniep.

In pear jier letter wied er elektromonteur. It kaam moai út dat de fytsemakker en ynstallateur yn it doarp krekt yn dy tiid ferstoar, dat Jabik koe

[p. 72]

daliks oan 'e slach. Hy krige in aardich lean fan de widdo fan de fytsemakker. Mear as heit ut 'e steun krige yn elts gefal en dêrom wie Jabik jûns ek net langer wolkom tusken de brommers en de trekkers dêr't er jierrenlang tegearre mei heit oan pield hie.

Mem tocht dat as hy sa trochwurke de saak nei in jier as wat wol oernimme koe. Dat alles gie dat it slydjage.

Jabik syn suster woe nei Grins ta. Heit en mem seagen it nut dêr net fan yn, mar nei in soad gesanger en getsier krige se it dochs klear: Jabik bleau ommers thús wenjen en mei syn bydrage oan de húshâlding koe sy dochs moai fuort? Hy wie ek noch bliid dat er har stypje koe. It wie per slot in aardich fanke. Hy krige der allinnich net bot hichte fan wat se dêr no krekt bestudearre.

Manlju, yn elts gefal. Se kaam hast elk healjier thús mei in oare fint mei sêfte hantsjes: In dokter yn oprjochting of in tredde generaasje advokaat dy't noch krekt net út it aai kaam. Mem klapte yn har hannen as der wer in nijen troch de keukensdoar ynskode, steefêst mei in bosk roazen yn 'e hân. Dy blommen hiene fansels neat te krijen mei it fatsoen fan sa'n jongkeardel. It wie syn suster dy't it krekt op tiid yn it sin skeat as se it benzinestasjon by Paulusgea foarby rieden, mar mem die krekt as hie se dat net yn 'e gaten. Se skille yn elts gefal daliks it sjongen ôf.

Heit gong sa gau er de kâns krige mei in fleske bier nei it hok. Jabik seach nei syn swarte wurkklean en tocht sines derfan. Hy hold net fan it maartske gemjek fan syn suster. It wie gjin gehoar as se Hollânsk prate. It wie wol fjouwer toanen heger as gewoanwei.

Dochs wie it op sa'n jûn, dat er nei it iten, doe't de frjemde jongfint wer ris it grutste stik fleis opiet, nei syn souderkeamer gong en syn tekendoaze ûnder it stof wei fandele. Sneontemiddei oan 'e itenstafel by de widdo seid er dat hy middeis frij nimme soe. Hy moast nei de stêd om wat fan dy koppelingsstikken op te heljen, se wist wol hokker. De widdo knikte en romme de tafel ôf. Jabik helle syn koppelingstikken, mar ek in hânfol túbkes.

Hy doarde it potlead sawat net op it papier delkomme te litten. Hy hie in frjemde knoop yn syn mage, dy't der pas út woe nei't er in fleske bier op hie en de earste linen op it as snie sa wite flak stiene.

Nei in kertier hied er troch dat it der net op passe soe. Hy lime fjouwer stikken oan inoar en prippe de grutte lape papier mei punêzes oan 'e wand. Ja, dit wie better. De linen waarden wisser en breder. Hy hie de romte om te dwaan wat er woe. Nei in heal oere rûn er de trep ôf om noch in pilske út 'e kelder te heljen, foardat er de earste kleur der op smarre soe. Hy kaam mem tsjin yn 'e gong. ‘Oer in kertier ite,’ sei se. Jabik knikte fan ja mar hie

[p. 73]

de holle der net by. Hy sykhelle djip. Smiet it finster wiid iepen en it wie krekt as rûkte er it foarjier no pas.

Sa wie mem de earste dy't wat fan Jabik syn ambysjes murk. Se stie ûnder oan de trep te roppen, ‘Ite!’, mar hy kaam net. Hy kaam pas doe't sy boppe kaam. Syn Wurk hong oan 'e muorre efter de doar. Se seach der neat fan, mar se makke der wol in grut gat yn mei de doarskruk. Jabik flokte sacht en soarge derfoar dat der in pear dagen letter in slot op 'e doar siet. Hy sei ek dat mem syn keamer net langer op hoegde te rêden. Se seach suver wat misledige.

Hieltyd minder seagen heit en mem Jabik. Moarns kaam er de trep ôf, griep yn it foarby gean in pear stikken bôle, naam in slok molke út 'e flesse en ferdwûn. Jûns skrokke der syn panne leech en fuort wied er wer. Hy sei hast neat mear. Hy wie no in kop grutter as heit en gâns wat mear mânsk, dat dy tocht der net mear oan om him in klap te ferkeapjen. Al sei mem noch sa faak dat er der wat oan dwaan moast.

Ek de widdo fan de fytsemakker begong wat te fernimmen. Jabik hie der earder gjin punt fan makke om in pear oerkes langer om te pielen as er in putsje noch net klear hie. No gong er om fiif oere skerp de doar út. Hy sloech ek wol gauris de kofje oer en naam geregeld in frije middei om nei stêd ta. It nije wie der ek wat ôf, betocht se wat spitich, hy wie grif in aardich fanke tsjinkommen dat fûn dat er wol wat minder lang op al dy koperbuis en kamrêden omstreakje koe en wat mear op har.

It ienige wat Jabik bestreake wiene syn pinsielen en de ezel dy't er kocht hie. Hy koe net ûntkenne dat er wolris oer it betaasten fan in waarm frouljusliif dreamde, en der doeken betiden fertochte rûne foarmen yn syn skilderijen op, mar hy hie it fierstente drok om efter de froulju oan te sitten. Boppedat: wêr fûnen je yn 'e omkriten fan dit ferrekte doarp in aardich frommeske fan boppe de tweintich dat noch net ûnder de pannen wie? Ja syn suster, mar dat wie syn suster. Wat der oerbleau, wie sa ûnsjoch dat er noch leaver in âlde potkachel oankrûpe soe. Hy gnyske wylst er bylden optocht fan op kachelspipen rûnfleanende heksen dy't oer it doarp fleagen om frijfeinten op te swyljen en mei te slepen nei harren tsjustere hoalen. In wynhoas soe harren allegearre de see ynblaze. Rykje fan Minne en Klaske foarop. Se hie him ferline wike sa ko-eftich oansjoen doe't er har bân plakte, dat er har wol foar de kop slaan woe.

Der waard op 'e doar kloppe. Hy joech gjin lûd. Mar it hold oan. It wie net it tikjen fan mem har trouring tsjin it hurdboard. Hy draaide de kaai om en liet syn suster der yn. Se hie gjin jongkeardel by har dizze kear. Se hie it ek te drok. Oerlis mei in professor yn Utert. Neitinke oer in baan as dochs

[p. 74]

mar in promoasjeûndersyk. Hjir as yn it bûtenlân. It foel him ta dat yn de stoarm fan wurden net al syn skilderijen dy't op de flier ferspraat leine, opwaaiden. Syn suster krige al pratend in pear op en waard einlings stil. Jabik fielde wer sa'n knoop yn syn mage. Se knikte stadich mei de holle. En frege doe: ‘Wat bist der mei fan doel?’

Hy hie fansels ek dreamen dy't net oer froulju gongen. Dreamen dêr't syn namme him yn gouden letters yn temjitte glinstere yn 'e stêd. Nee, dat wie in bytsje ordinêr fansels. No ja, syn namme yn 'e Ljouwerter dan. Op 'e keunstside. Syn Talint breed útmjitten en wurden as ‘Stedske alluere’. Hy waard read en grommele dat er nea neitocht oer dat soart fan dingen. Se sei dat se wol ris prate soe mei in freondinne fan har eks. Dy wie galleryhâldster yn Grins en hie miskyn wol in plakje foar him efter yn 'e saak. Dat it efteryn wêze soe, stuts him wat, mar fierders hied er der gjin beswier tsjin.

Hy hearde in hiel skoft neat oer de fiif skilderijen dy't by it frjemde frommes yn Grins wiene. De spanning sakke wat wei en de widdo murk mei tefredenens dat er wer gewoan om kofje kaam. Hy flokte wol wat mear as foarhinne, mar ja, wat woene je ek. Syn heit hie op dat mêd ek noait sa'n fernamen west. Doe't dy noch op knibbels yn it sân lei om de nije strjitten oan 'e sudkant fan Halswert te beklinkerjen, fleagen der betiden ek mâle wurden troch de loft.

De skilderijen hiene in plakje krigen healwei it pipelaadsje. Net iens hielendal efteryn dus. Hy koe der in heal jier foar neat hingje, omdat syn suster sa 'n goeie freondinne fan de eigeneresse wie, mar as der wat ferkocht waard krige sy de helte fan de opbringst. Fan him mocht ek sy op in kachelspiip de see yn, mar se tute him op beide wangen. Der bleaunen reade lippestiftstimpels efter.

En doe lei der ynienen in slúf mei in sjek op 'e kokosmatte. Mem wie tige nijsgjirrich, mar hy fertelde har neat. Hy sette it bedrachje op in nije sparrekken en prate deis dernei mei de widdo. Oft se net noch in keamer frij hie en oft se it goed fûn dat er it hok efter yn 'e tún as atelier brûkte. Se soene it wol iens wurde oer it part fan syn lean dat se dêrfoar ynhâlde koe. Syn suster fertsjinne no har eigen sinten, dat dêrom hoegde er ek net mear thús te bliuwen.

Der waarden noch twa fan de oerbleaune fjouwer skilderijen ferkocht. De oare twa kamen wer thús. Spitich fûn er. Sels hie der krekt dizze it moaiste fûn. Hy sette se yn in hoeke en timmere in pear freemkes foar nij Wurk. Hy skildere al lang net allinnich mear op papier.

[p. 75]

De widdo hie har der al wat op fersjoen. Se hie der op rekkene dat de jûnsoeren wat minder allinnich wêze soene. Se hie der net mei rekkene, dat Jabik al syn frije tiid yn it hok tahâlde soe. Jûns brocht se him dêr syn kofje en hy fûn it goed dat se in heal oerke by him sitten bleau, mar dêrnei waarden syn bewegings hoekich en ûnrêstich. Se breide dy winter tsien pear geitesokken en wist noch hieltyd fan eltse soapsearje de haadrolspilers te neamen.

It waard noch slimmer doe't Jabik it jier dêrop mei die oan in eksposysje yn 'e stêd oer de rol fan it Alde Testamint foar it hjoeddeiske libben. Syn suster wie op in dei mei in wat âldere man mei in dikke bril by him oan 'e doar kommen. Se hie wat yn syn wurk omreage en in stik of wat skilderijen út de steapels krigen dêr't net dalik oan te sjen wie wat it foarstelde. Hy hearde har in grut ferhaal ôfstekken. Se hie it oer Job as foarbyld foar de minsken fan no. Oer it akseptearjen fan it ûngrypbere. Se hold in plaat omheech dêr't neffens him net folle kristliks oanwie: Hy seach der seefûgels en doarpsheksen yn. De man joech him in hân doe't er mei syn suster en in earm fol skilderijen de doar útrûn.

Der hie in aardige resinsje yn it streekblêd stien. Op de tsjerkeside. ‘Oandwaanlik en oprjocht’ stie der. Dat wie yn elts gefal wat.

Mem hie it ek lêzen en stjoerde heit nei de winkel om in pear tydskeakelers te heljen en Jabik de prommetaart te bringen dy't se foar him bakt hie. Se koe it net opbringe om der sels hinne te gean en de widdo tsjin te kommen dy't har har jonge ôfpakt hie. Heit fûn it frij wat kwezelich dat syn soan tsjerklike keunst makke, mar gong dochs mar. Hy waard wat langer wat lytser en krûmer.

Doe't de opdrachten foar Wurk net allinnich mear fan syn suster kamen en de bedraggen dy't er fertsjinne grutter waarden, begûn der op 'e nij wat te feroarjen yn Jabik. De minsken yn it doarp klagen oer lekkaazjes. Hy fergeat moeren oan te draaien. It foartsjil fan Rymke Reitsma har fyts makke selsstannich in reis neidat Jabik de bân plakt hie, sadat it âld minsk op 'e dyk foel. Jabik hie hieltyd mear bier noadich woed er de knopen út syn mage strike dy't er dêr hieltyd faker fielde.

Doe't de widdo him op in moarntiid kofje brocht, sei se tsjin Jabik dat der wat barre moast. Der moasten dingen oars, oars soe se omsjen nei oar personiel foar de saak. Miskyn moast se dat yn elts gefal mar dwaan, betocht se, wylst se him yn 'e reade eagen seach. Hy hie it te drok. As dy jonge fan Klaas en Sytske it ynstallaasjewurk no die, dan koe Jabik him dwaande hâlde mei syn keunst. Dat er by har wenjen bleau, spruts foar himsels. Sûnt er in sekere bekendheid yn 'e omkriten krige, hie sy gâns wat

[p. 76]

mear oanrin. Se fleure der hielendal fan op.

Jabik wriuwde him oer de mage en naam in fleske bier út it krat dat er ûnder de wurkbank ferstoppe hie. Hy stoarre nei it doek op 'e ezel. Hy hie ûntdekt dat er twa soarten skilderijen makke: streamers, skilderijen dy't him om sa mar te sizzen, út 'e kwasten wei rûgelen, dy't harren spontaan ôfrôlen as jern fan in kleauntsje dêr't de kat mei boartet, en stjoerders. As er mei in streamer dwaande wie, fielde er him lokkich. Hy hie it gefoel dat er wat te betsjutten hie en ien wie mei it lân en de minsken om him hinne. Mar dy ferrekte stjoerders wiene in oare saak. It wie as befrear him de ferve oan it pensiel, as waarden syn tinzen fan beton. As frieten de bylden in gat yn syn mage.

It wie fan te foaren net altyd te sizzen wat in goed en wat in minder skilderij wurde soe. Hy hie goeie streamers en goeie stjoerders. En om earlik te wêzen ek wol minder goeie, yn beide soarten. De lêste tiid like it wol as koe der allinnich noch mar stjoerders meitsje. En dan ek noch fan de mindere soart. Miskyn soe it helpe as er him yndie allinnich ta syn keunst bepale koe.

De jonge fan Klaas en Sytske begûn yn 'e saak en wie oangenamer selskip as Jabik, murk de widdo. Se moast betiden sels lûd laitsje as de jonge in grapke makke. Jabik kaam no sawat hielendal net mear út syn hok. En hy fernaam dat er it ienfâldige hânwurk miste. Dat er him bestellen fielde as er foar wer sa'n grut wyt flak stie. Dat er neat leaver woe as in mof yn in elektrisiteitskabel lizze. Syn heit soe tefreden wêze as er dat wist, betocht er en hy smiet grimmitich in reade flek yn 'e leechte. Tocht net oan fûgels as heksen. Fielde him allinnich mar opjage. Net iens omdat syn suster him útskelde as er ien as oar portret net op tiid ôfkrige. Hy wie der no fan oertsjûge dat er in earnstige kwaal oan 'e mage hie. Hy moast opsjitte woed er syn libbenswurk noch op tiid útdrukt krije. Hy naam noch ien om net sa fan benaudens te triljen. It krat stie net mear ûnder de wurkbank. De lege fleskes leinen oeral. Hy brocht se net iens mear werom foar it staasjejild.

Doe't it artikel yn 'e Sneon & Snein kaam oer dy fytsemakker út Halswert dy't skilderijen makke fan stedske alluere, koed er der net bliid mei wêze. Syn suster hie it wurd foar him dien. En de dingen dy't der by ôfbylde wiene (yn kleur!) seinen him neat. Se wiene net oprjocht. Se hiene neat fan dwaan mei dy gleone kearn dy't him eartiids oantreaun hie om túbkes te heljen. Oandwaanlik wie it miskyn. Krekt as it gepiel fan heit mei trekkers en de koaren en toanielferienings fan mem.

Nachts toarken der frjemde ljochten troch it hok, dêr't er no syn matras lei. De soan fan Klaas en Sytske hie syn keamer krigen, al wied er der sawat wis fan, dat de jonge dêr net sliepte. De widdo waard hieltyd rôzer en

[p. 77]

glânziger. Jabik hearde fuotstappen om syn hok en hy loek de tekkens oer syn kop. En noch wied er der wis fan dat der mannen yn it swart om him hinne strúnden. Se woene him gripe en yn 'e kiste stopje dy't se tusken harren yn droegen. Hy seach betiden it koperbeslach troch de wol fan de tekkens hinne skimerjen. Hy hearde syn suster boppe it iepen grêf ûnder de wurkbank balten: Hy wie úteinlik mar in Talintleaze Healwizeling, dy't miende dat er wat foarstelle koe yn in Kultureel Fermidden. Hy hearde sjampanjeglêzen klinken en it swit bruts him út doe't er de stimmen fan al dy jongkeardels dêr't se eartiids mei omsloech trochinoar laitsjen hearde. Wol tweintich earpels dûnsen op en del yn Hollânske mannekielen. Se hiene allegear sa'n bosk benzinepompblommen by harren om him efternei te smiten, it tsjustere gat yn. Mei goed wat stikels der oan. Hy jankte as in hûn.

Mem seach ferheard op doe't de widdo by har foar de doar stie. Earst hie se sizze wold dat se har der mar mei rêde moast, mar doe't se hearde hoe beroerd it mei har soan gong, sloech har memmehert in kear as wat oer en wist se net hoe gau't se de jas fan 'e kapstok krije moast. In kertier letter rûnen de froulju tegearre troch it doarp. Tusken harren yn hong noch in figuerke. Hy hie in tekken oer de kop, oars doarde er net nei bûten ta. Hy stonk as in kring. Mem sette him thús op in stoel ûnder de dûs en sjippe syn fermeagere liif yn mei it badskom dat se heit op Sinteklaas jûn hie. Foar it earst sûnt mear as tweintich jier liet se de spûns oer it fel fan har soan glydzje, dat no rûch en koarsterich wie. Hy siet mei in spuibak op 'e knibbels en liet de holle tsjin har oansakje. Har broekrôk waard wiet fan wetter, triennen en snot.

‘En no?’ freegje ik oan syn suster, dy't foar my oer op 'e bank sit. ‘Hy wennet wer thús’, seit se. Mem hat mei de widdo praten. Hy koe wer oan it wurk, al fertsjinnet er no minder en is de soan fan Klaas en Sytske de baas. Heit hat it slot út de doar fan syn keamer helle doe't mem dêr om frege. Jabik slokt alle dagen it piltsje fan 'e dokter dat mem op syn tonge leit. Hy kin no net mear sûpe sûnder sawat te stjerren fan beroerdens. Se leit ek mar ien neist it board fan heit foar de wissichheid. Dat dy it net yn 'e holle krijt en gean oan it bier as de manlju yn it wykein tegearre yn it hok oan brommers en trekkers grieme. Jabik hat gjin knopen mear yn 'e mage. ‘En it skilderjen?’ freegje ik. Se nimt in slok whisky en lûkt in gesicht as hat se krekt yn in apel biten en gluorket har no in dikke wjirm oan út it plak dêr't har tosken sa krekt noch bylâns skraben. Mem brûkt syn ferve no. Foar har nije leafhawwerij: Hylper stipwurk. Se sjongt net mear en spilet ek gjin toaniel mear. Se wol faker thús wêze. Jabik set foar har blêden, klompen en

[p. 78]

molkbussen yn in griene grûnferve, wylst sy mei nifelige rântsjes en blomkes dwaande is. ‘De kloatsek’, seit syn suster, ‘dreame fan de grutte wrâld, en stroffelje oer de drompel! Ik haw der dochs wier alles oan dien om..., om...’ Neidat se syn jild opsopen hat mei dokters en advokaten.

Ik sjoch troch myn glês nei de tsjerketoer boppe de terp en freegje my ôf oft ik ea wol wat betsjutten haw.