Trotwaer. Jaargang 32

[p. 63]

De Ljouwerter binnenstêd omheech? (3)

In Avéro-toer fan 113 meter heech krekt bûten de stedsgrêft en ien foar de Fryslân Bank fan fyftich meter der krekt binnen, komt dat wol goed? Jawis wol, sei tuorrebouwer Abe Bonnema op in sprekbeurt foar de Friese Bouwkring: Als er bijzondere dingen gebeuren, krijg je altijd emoties. Ik vind het geweldig. In Leeuwarden kon nooit wat, maar nu is de stad echt met iets bezig. Laat het een keer fout gaan, dat is niet erg. Als een stad niet beweegt, gaat-ie dood. Niet zeuren! (lc 30/11/99)

In dit citaat staat natuurlijk evidente onzin, zoals: ‘In Leeuwarden kon nooit wat, maar nu is de stad echt met iets bezig.’ Zo'n uitspraak kan alleen maar gedaan worden door iemand die de ontwikkelingen van Leeuwarden de afgelopen tien jaar niet heeft gevolgd. In de recente geschiedenis was in Leeuwarden heel wat mogelijk en is er veel gerealiseerd. Dit ter verdediging van een stad waar juist veel ontwikkeling is.

Maar beschouw mij niet als een opponent van het citaat van Abe Bonnema. Verreweg de belangrijkste uitspraak vind ik: ‘Laat het een keer fout gaan, dat is niet erg. Als een stad niet beweegt, gaat-ie dood. Niet zeuren!’ Abe, geef me de hand, jij bent mijn man.

Het actiecomité Slappe Knieën heeft een affiche verspreid waarop een aantal zeer interessante bouwsels staat. Voor hen is dat blijkbaar een schrikbeeld en dient het affiche een afschrikwekkende werking te hebben. Toen ik het voor de eerste keer zag hangen, dacht ik eerlijk gezegd dat het was gemaakt door voorstanders van hoogbouw in Leeuwarden. Een stad met dergelijke bouwsels, als we dat eens zouden kunnen realiseren. Prachtig! Laat duidelijk zijn: aan de oude binnenstad mag niemand komen. Maar de stad daar omheen? Laat die stad vooral bewegen.

Het mooie van Friesland is dat het tal van museumsteden heeft, steden die inmiddels zijn geconserveerd. Laat tenminste één stad - de enige echte stad van Friesland - in beweging blijven. Laat één stad experimenteren, ambities hebben, vormen aannemen die gericht zijn

[p. 64]

op de toekomst, op de vaart der volken. Lijkt mij voor die museumsteden, waarvan de inwoners vaak in Leeuwarden werken, ook niet slecht.

Gerard Tonen (skouboarchdirekteur)

Us Abe

Der binne in pear oerienkomsten tusken Abe Bonnema en de (ferstoarne) Amerikaanske arsjitekt Frank Lloyd Wright. Dy sei oer himsels dat er de grutste arsjitekt fan 'e wrâld wie. flw wie in sjarmeur, spile piano, wie ûnútsteanber arrogant en tagelyk in sjeny. Arrogant is Bonnema seker, piano spylje kin er ek. Boppedat is Bonnema in tige kundich arsjitekt, dy't bysûndere gebouwen op syn namme stean hat.

Wat Ljouwert oanbelanget kleit Bonnema al sûnt jier en dei oer de minne kânsen dy't de stêd him jout. Underwilens hat er wol de Willemskade oan beide kanten sawat folboud. Allinne: mear as de helte dêrfan wol de âld baas net meitelle foar syn ‘oeuvre’, om't dy bousels net foldogge oan it dogma fan ‘funksjonalisme’, de konstruksje dêr't Bonnema - achterôf - in teoretysk kader mei jaan wol oan syn (selektearre) wurk. Mar wat te tinken fan ‘dis-funsjonalistyske’ winkeldochters as de Klanderij, Friesland Bank-assurantiën, it ferskriklike wengebou Willemskade-west en de (yn 'e binnenstêd) noch ferskrikliker passaazje oan de St. Jakobsstrjitte?

It mjitten mei twa maten, dêr is de fakman Bonnema wier in master yn. Nim ek syn hâlding foar de wolstânskommisje Hûs & Hiem oer: paaie en skoppe tagelyk.

By de behanneling fan de Achmea-toer kaam hear Bonnema net nei it buro yn Ljouwert, mar waard de kommisje ûntbean yn Villa Nova te Hurdegaryp. In soarte fan audysje. De kening liet syn ljocht skine. Dochs wiene der noch kommisjeleden dy't net omlyk woenen. Der kaam krityk, somtiden ridlik skerp.

Net folle letter mocht Bonnema yn de Ljouwerter Krante wite en swarte platen foar syn tuorren oanpriizgje. Fan Hûs & Hiem soe er gjin lêst ha, want ‘de welstandscommissie durft alleen de mindere goden aan te pakken’.

Is 't net prachtich? Hear Bonnema dy't him net skammet foar de rol fan swetser en de LC-sjoernaliste, dy't as ‘her master's voice’, dit soppige nijs delskriuwt.

Wêr bringt ús dit skotskrift? It bringt ús, leau it of net, werom nei de fraachstelling: is de opiny fan de hear Bonnema fan belang foar de stêd Ljouwert? Nee, dat net. Bonnema bekroadet him net om dizze stêd; hy is allinne dwaande mei de konstruksje fan syn imago: Ik - de funksjonalist; Ik - de toparsjitekt. As Bonnema yn Ljouwert ‘beweging’ waarnimt, sjocht er kânsen foar himsels. Kânsen om fierder te bouwen oan dat grutte persoanlike stânbyld.

Is Bonnema dêrmei in minne arsjitekt? Fansels net. Hy is ien fan de bêsten. Mar wol in slûchslimme prater. Mear opportunisme as funksjonalisme, soe 'k tinke. En like eigenwiis as Frank Lloyd Wright.

Rein Hofstra (argitekt)