Trotwaer. Jaargang 31

[p. 494]

Noordelijk Film Festival: in regionaal publyksfeest
Sjoerd van Aalsum

Tongersdei 10 novimber 1999 begûn it 21e Noordelijk Film Festival. It soe oant de sneins ta duorje. It festival iepene mei The Straight Story en waard 67 films letter ôfsluten mei de publyksfavoryt Buena Vista Social Club. Fjouwer dagen lang yn fjouwer sealen fan stedsskouboarch De Harmonie, in perfekt plak foar dit jierliks filmysk hichtepunt yn Fryslân. Goede projeksje op grutte doeken. De organisaasje telde njoggentûzen besikers, likefolle as in jier earder. It festival wie as regionaal publyksfeest op 'e nij in grut sukses.
Elke besiker hat op sa'n festival syn eigen hichtepunten. Wie dat foar my Killer, in Kazachstaanske film oer korrupsje en ferfal? In film mei lange kameraynstellings dy't de lytse helte fan de sechstich besikers de seal útjage. Of wie myn hichtepunt it petear tusken de filmmakkers Ernie Damen, de fyftiger, en Marten Winters, de tweintiger, oer de foar- en neidielen fan it filmjen mei digitale fideo foar it grutte doek. Underwilens lei de lytse Sony-fideokamera fan de 72-jierrige Herbert Curiel, op 'e tafel. - Nee, it hiele festival wie ien grut hichtepunt en al dy bylden en petearen spoeken my dêrnei noch wiken yn 'e holle om.

It earste filmfestival, yn 1976 yn de âlde Harmonie, woe ûnder de namme Fries Film Festival ‘de oare film’ yn Fryslân in plak jaan. In begryp dat ek bekend stiet as ‘alternative film’, ‘keunstsinnige film’, ‘kulturele film’ en ‘net-kommersjele film’ en dat yn Nederlân in lange tradysje hat. It binne geuzenammen. Plat sein falle ûnder ‘de oare film’ alle films dy't net yn 'e kommersjele bioskoop te sjen binne. Film as keunst foar film as hannel oer. De Nederlandse Bioscoop Bond hie - en hat, hoewol't de skerpe kantsjes der no wat ôf binne - as in midsieusk gilde praktysk in monopoalje. De leden mochten inkeld saken mei leden dwaan. Wêr koe in filmprodusint syn film fertoane, hoe kaam in bioskoophâlder oan films as se gjin lid fan 'e NBB wiene? Fansels wiene der lju dy't yn de marzje ek mei film dwaande wiene.

In wichtich momint yn 'e skiednis fan 'e ‘oare film’ wie yn 1927 de oprjochting fan de Nederlandse Filmliga: ‘In het monsterhuwelijk van celluloid en dollar is het kind de film te vondeling gelegd.’ Yn 'e jierren santich wie de 16mm-fertoaning de basis foar it ûntstean fan de filmhuzen en filmsirkwys rûnom yn Nederlân. Sa sette yn Fryslân yn 1975 it Fries Film Circuit út ein yn de jongereinsintra fan Ljouwert en Snits, wylst yn Harns it Alternatief Film Instituut aktyf wie. Der ûntstie in ynfrastruktuer fan lokale en regionale bioskoopkes mei eigen lanlike distributeurs. Yn 't earstoan sieten de besikers noch op earpelkistjes.

Tsjin dizze achtergrûn fûn de kulturele ried fan de gemeente Ljouwert yn 1976 dat it tiid waard foar in filmfestival. Om it ris te besykjen en as oanset ta in filmhûs. In klassyk

[p. 495]

foarbyld fan it juste momint op it juste plak mei de juste minsken. Alles wat yn Fryslân op dat stuit mei ‘de oare film’ te krijen hie siet yn de wurkgroep. Foar de gemeente wie dat Jan der Hoek. Ek it Verenigd Nederlands Film Instituut wie, yn de persoan fan de Ljouwerter Wim Schuurman, by it earste filmfestival belutsen. Sadwaande koene de films fan it doetiids ferneamde Festikon fan it VNFI fertoand wurde. Boppedat wie Schuurman in technyske man dy't yn 'e provinsje dei en nacht op 'en paad wie mei 16 mm-projektors.

Goed tweintich jier letter is it oarspronklike doel al lang berikt. It festival hat in fêst publyk opboud en is in middel yn 'e promoasje fan Ljouwert en Fryslân. De oerheden stopje ek om dy reden jierliks tsientûzenen gûnen yn it festival. De organisaasje fan it Filmfestival falt no ûnder it Centrum voor Film in Friesland. Ek it Fries Film Archief en it Filmhuis Leeuwarden binne ûnderdiel fan dy stichting. Mei in profesjonele lieding en twa sealen oanboud oan De Harmonie kin it Filmhus alle dagen draaie. Goed sittende stuollen kamen yn it plak fan de earpelkistjes. De kwaliteit fan de projeksje is der foars op foarút gien. De 16mm-projeksje is foar it grutste part ferfongen troch it kwalitatyf bettere 35 mm-formaat en de filmoperateurs helje no diploma's. De fertoaningen binne geregeld útferkocht. De ‘oare film’ is yn Fryslân in ynstitut wurden.

Wêrom dan noch in festival as al dy ‘oare films’ alle dagen al yn Ljouwert te sjen binne? Dat is simpel: it is in jierliks ritueel wurden. Foar de meiwurkers - en dat binne foar it grutste part frijwilligers - fan it Fries Filmcentrum is it festival it jierlikse hichtepunt. En foar it fêste publyk allyksa. Der komme âld-Ljouwerters út it hiele lân wei foar werom. Ofsjoen fan it ferslaavjende effekt fan trije dagen ûnderdûke yn de fiksje fan it bewegend byld op in grut doek yn in tsjustere seal, is de moeting fan freonen en goekunde in besteansreden fan it festival wurden. It Fryske filmfeest heart by de hjerst as it fallen fan de blêden.

It fjirde festival fan Nederlân?

De ambysjes fan it festival geane fierder as yn de begjinjierren. Tsien jier lyn waard de namme feroare yn Noordelijk Film Festival. Noardlik sjoen as geuzeterm. It doel waard: ‘útbouwe ta in barren mei in lanlike útstrieling’. In part fan de films soe tenei sels út it bûtenlân helle wurde. Ynklusyf gasten. In aktyf belied waard oankundige: speure, oankeapje en fertoane fan films út Europeeske regio's. De organisaasje woe ympulzen jaan oan de ûntwikkeling fan de (film)kultuer yn Noard-Nederlân. It festival soe opdrachten jaan oan filmmakkers dêr't wat fan ferwachte wurdt en gearwurking sykje mei bûtenlânske filmfestivals.

Yn 1996 kaam de saak yn in fersnelling troch de gearwurking mei it Grinzer filmfestival. Dat hat ien jier duorre. Grins besleat om in filiaal fan it Rotterdamske festival te wurden. Dat hat de útbou fan it NFF skea dien.

Jan van der Hoek, in man fan de earste oere, kundige by de iepening fan it lêste festival oan dat it NFF troch de Provinsje nominearre is foar lanlike subsydzje. Dat is moai, mar wêr is soks op basearre? De skiednis fan it festival oant no ta is dat fan in tige goed organisearre, smûk festival op in perfekte lokaasje. Mar ‘lanlike útstrieling’? Dy hat der amper west, want it is en bliuwt yn syn opset in regionaal publyksfestival. Dat is trouwens moai genôch.

It NFF hat him wol ris it fjirde festival fan Nederlân neamd. De earste trije binne dan it

[p. 496]

Rotterdams Filmfestival, it IDFA (International Documentary Filmfestival Amsterdam) en de Nederlânske Filmdagen yn Utrecht. In fergeliking fan apels mei parren. De trije rânestêdlike festivals hawwe, lykas it NFF, in publyksfunksje, it fûnemintele ferskil is dat se ek in moetingsplak fan filmmakkers binne. Dat is it NFF noait slagge.

Fansels wurde der wol filmminsken útnoege en strune der filmmakkers op eigen manneboet om. En der is ek wolris in diskusje dêr't oer filmproduksje, al of net yn relaasje mei de regio, praat wurdt. Mar it festival hat noait folgas jûn om njonken it publyksfestival in filmmakkersfestival te wurden. Dêr ûntbrutsen oant no ta net allinnich de middels foar mar ek it hillige fjoer en de wiere ambysje.

Troch de organisaasje is wol sein dat it - oars as by Oerol - sa swier falt om de fakparse út de rânestêd hjir hinne te krijen. Dat is wier. Mar wêrom soe de nasjonale filmparse nei Ljouwert ta komme moatte? Net foar it haadprogramma fan foar-premières út binnen- en bûtenlân, net foar de ôfstudearprojekten fan de Film Akademystudinten en likemin foar it noardlik amateur fideo festival (mei syn 57, foar in grut part jonge dielnimmers trouwens in trochslaand sukses). Foar Meet the Stars, in programma troch en foar de jongerein miskien? Grif net foar it unike histoaryske Fryske filmmateriaal, diskear ferstoppe yn in fideohoekje. En al hielendal net foar de milennium-proof films, de filmkar fan bekende lân- en streekgenoaten. Foar de seleksje Frânsktalige films? Moatte se opdrave foar de aktuele Afrikaanske film?

Hans Beerekamp fan NRC Handelsblad kaam ôf op de Interregio Kompetysje, dêr't sân films út ferskate Europeeske regio's mei in eigen identiteit yn strieden om de Matad'Or en fiiftûzen gûne. Hy wie frege foar de sjuery en keas foar Ca commence aujourd'hui fan Bertrand Tavernier. Fjouwer dagen wie er te gast, mar yn syn krante gjin rigel oer it festival.

It is ienfâldich te betinken wat nedich is om it festival te meitsjen ta in barren mei in lanlike útstrieling. Alderearst de wiere ambysje. Dan in slûchslim útwurke tema. It idee fan de ynterregio hat grif dy potinsje, foaral as it ferbûn wurdt mei de digitale multymediarevolúsje. Twahûndert Europeeske en regionale filmminsken útnoegje. Tsien dagen De Harmonie ôfhiere. Filmmakkers opdrachten jaan. In aparte organisaasje foar it festival dy't har dêr it hiele jier mei dwaande hâldt. Jierliks 4,5 ton fan de gemeente Ljouwert, 3,5 ton fan de Provinsje, twa ton fan it Ryk, garandearre foar fjouwer jier. Ien miljoen sels ynhelje fia sponsors en entrees. En foaral net eamelje oer de promoasje fan wat dan ek. Dy komt fansels. Dat is de bonus.