Trotwaer. Jaargang 31

[p. 419]

Tinkskriften fan de praatstoel ôf
Piter Terpstra

Geart de Vries, Trochpaden. Oantinkens fan D.A. Tamminga oan syn libben en wurk. Foarmjouwing Gertjan Slagter. Friese Pers Boekerij, 1999. 228 siden. f 35,-

It koe net oars of der soe, ier of let, in biografy oer de dichter en skriuwer Douwe Tamminga útkomme. Hy is in literator fan formaat, hat in boeiend libben hân, ûnderhold kontakten mei in grut ferskaat oan keunstners en die op de Fryske Akademy weardefol wittenskiplik wurk. By syn njoggentichste jierdei op 22 novimber 1999 is no Trochpaden. Oantinkens fan D.A. Tamminga oan syn libben en wurk útkommen, in boek dat in autobiografy neamd wurde kin, mar dêr't Geart de Vries de auteur fan is.

Op de foar de hân lizzende fraach wêrom er it net sels skreaun hat, fynt men yn De Vries syn ‘In pear wurden foarôf’ gjin antwurd. Wol wurdt men der út gewaar dat it inisjatyf fan De Vries útgien is. Tamminga hat even twifele. Blykber hat er net fan doel west om syn libbensskiednis te skriuwen en der ek net folle boustoffen foar sammele. De auteur is alteast ‘ferheard oer it geweldige ûnthâld fan immen fan hast njoggentich jier’. De Vries hat fjirtjin petearen fan trije oeren mei de dichter hân. Ik haw fan him fernommen dat er op de antwurden op syn fragen net lang hoegde te wachtsjcn. ‘As Tamminga op syn praatstoel sit dan wurdt der hiel wat oeral helle’, skriuwt er yn syn foarôfwurd.

As Tamminga syn biografy sels skreaun hie, soe dy dus hiel oars útfallen wêze. De man dy't syn fersen en proaza sa treflik beslipet, soe hieltyd - soms lang, nim ik oan - neitocht hawwe oer wat er oan it papier tabetrouwe soe. Want hy is net in flugge skriuwer, sa ferklearret er earne yn dit boek. Hy soe syn wurden soarchfâldich keazen hawwe, syn tinzen driuwe littend nei perioaden yn syn libben. Mei alle respekt foar De Vries syn inisjatyf en útwurking dêrfan, it muoit my dat dy autobiografy der net fan kommen is.

Dat betsjut net dat wy net wiis wêze moatte mei it boek dat àl ta stân kommen is. Der is in soad stof yn ferwurke oer it lange libben en omfangrike wurk fan Douwe Annes Tamminga. Hoe't men ek oer de foarm tinke mei, it boek past yn de rige oer wichtige Fryske skriuwers, dy't trouwens net altyd as biografy oantsjut binne.

Piter Jelles Troelstra joech syn fjouwerdielich wurk de titel Gedenkschriften mei. Wording, it foarste diel fan 270 siden, hat Fryslân hielendal as achtergrûn. De prachtige earste sin is: ‘Uit de massa der naamloze werkers voor hun dagelijks brood ben ik voortgekomen.’ Troelstra ferhellet boeiend oer syn jeugdjierren, syn inerlike ûntjouwing, it Frysk elemint dat yn syn gefoels- en gedachtelibben in grut plak ynnaam en syn kar foar it sosjalisme. Dit earste diel soe as de bêste autobiografy dy't wy oer in Fries hawwe, oerset yn it Frysk, net oan de rige Fryske Klassiken ûntbrekke meie.

G.A. Wumkes wie yn syn Nei sawntich jier folle minder persoanlik; hy hat it dêryn benammen oer syn wurk en it tiidrek dêr't er it yn ta stân brocht. Fedde Schurer neamde

[p. 420]

syn ûnfoltôge De bisleine spegel frijmoedich in autobiografy. Hoewol't it boek wat flechtich is, binne syn Lemster tiid, de Amsterdamske oarlochsjierren en de nei-oarlochske perioade der flot en meinimmend yn beskreaun. Der is lykwols wol plak oerbleaun foar de biografy dêr't Johanneke Liemburg no oan wurket. Dy sil sa'n trije- à fjouwerhûndert siden telle en as it in bytsje kin yn 2001 ferskine.

Hendrik Algra hold syn Mijn werk/mijn leven ek foar in autobiografie. Syn motto wie in wurd fan Totius: ‘Persoonlik lees ek liewer 'n biografie of outobiografie as 'n roman. Feite is vir my belangwekkender as fiksie.’ Ek Algra is it slagge om syn jeugd en fierdere libben - it ‘gewring en geworstel’, om Totius nochris oan te heljen - oannimlik te beskriuwen.

Hoewol't ik net de pretinsje haw in folslein oersjoch te jaan, moat ik dochs ek de mânske biografyen fan Wim Hazeu oer J.J. Slauerhoff (865 siden) en Hans Visser oer S. Vestdijk (717 siden) neame. Yn beide komme de jeugdjierren yn Fryslân en hoe't se dy belibben folslein ta har rjocht. Ik bin benijd nei de biografyen dy't Doeke Sijens oer Reinder Brolsma en Jelle Krol oer Douwe Kalma yn tarieding ha. Ek de libbens fan dizze beide skriuwers leverje nijsgjirrige stof foar tige persoanlike tinkskriften.

Wat dat ‘tige persoanlike’ oanbelanget falle my de beide earste haadstikken (‘Om Frjentsjer hinne’ en ‘Skoalmaster sûnder skoalle’) yn it boek oer Tamminga wat ôf. Der wurdt wol skreaun dat er yn syn jeugd dreamerich en prakkesearderich wie, mar ik hie graach witten wollen wàt dizze jongfeint dreamde en beprakkesearre. Hy hie in grutte lêshonger, mar it bliuwt by it neamen fan titels en ûnderwerpen. De beynfloeding troch al dy lektuer hie ek wol nijsgjirrich west. Douwe Tamminga gie earst nei in kristlike legere skoalle, mar letter - ûnder ynfloed fan liberale boeren fan wa't syn heit it as arbeider hawwe moast - nei de iepenbiere. By him thús waarden de bibel en Bunyan syn Christenreize lêzen en dy hawwe him oansprutsen. It gesin gie nei in baptistysk tsjerkje, dêr't ek oer de útferkiezing preke waard. Of dit Tamminga oan it tinken of twifeljen sette, wurde wy net gewaar. Hy kaam op de grifformearde knapeferiening In gebed voorwaarts, mar hy waard hieltyd kritysker en makke him los fan it grifformearde fermidden. Gie dat maklik, sûnder - in wurd dat Jan Piebenga gauris brukte - ‘wrakseling’? Yn it foarlêste haadstik giet Tamminga syn tsjerklike paden noch ris nei. Dêrby komt er ta de konklúzje dat alle wederwarichheden syn tsjerksens gjin goed dien hawwe en him op de grins brochten fan berêstend agnostisisme. Tige nijsgjirrich, mar te koart om 'e hoeke.

Yn grutte autobiografyen (bygl. dy fan Troelstra) en biografyen (bygl. dy fan Gorter en Slauerhoff) wurdt rom omtinken jûn oan de leafdesferhâldingen. De leafdes fan de jonge jierren en dernei moatte dochs wol diel út meitsje fan in frij breed opset libbensferhaal. Dat is yn Trochpaden net it gefal. Sels mei Sjouk, mei wa't Tamminga in grut part fan syn libben dield hat, komme wy amper yn 'e kunde. Wol behellet er har yn it in djippe yndruk meitsjende haadstik oer harren op tweintichjierrige leeftyd ferstoarne, bejeftige soan Anne. Yn it hiele boek leart men de dichter net sa persoanlik kennen as hjirre, bygelyks troch wat er seit oer de gedichtesyklus In Memoriam: ‘In straffe fersfoarm like my it gaadlikst en it meast by him passend. It wie my der net om te dwaan om in toan fan ynbannigens te finen en net ta te jaan oan wylde oanklachten tsjin it lot dat him troffen

[p. 421]

hie.’ Oan Sjouk hat er de syklus opdroegen.

Foar it fêstlizzen fan in stik literatuerskiednis en -skôging binne de haadstikken oer de besettingstiid en de nei-oarlochske jierren de muoite wurdich. Tamminga, oars in amusante anekdoateferteller, hat dy perioaden hiel goed, mei kennis fan feiten en beskikkend oer in sterk ûnthâld, beskriuwe litten. Hy mei in minder opfallend strider west hawwe as Hendrik Algra en Fedde Schurer, dy't har ek yn de polityk bejoegen, hy is net allinne foar de Fryske literatuer fan betsjutting, mar wie dat ek foar de taal en de taalbeweging.

Benammen yn it haadstik ‘(Oar)mans wurk’ wurdt in soad fêstlein dat allinne dêrom al it ferskinen fan dizze tinkskriften weardefol makket. De trije katerns mei foto's binne suver in argyf op harsels.

Tamminga lit fernimme dat er graach mear romans skreaun hie. Sa hat er omrûn mei plannen om de libbens fan Gysbert Japiks en Eeltsje Halbertsma yn romanfoarm te beskriuwen. ‘Mar dy ideeën waarden oppakt troch Piter Terpstra en dy koe no ienris folle hurder as ik.’^1.

Tamminga lit witte dat de Fryske skiednis ûnderwerpen by de rus hat: ‘As ik tsien jier jonger west hie en mear de tiid nommen hie, hie ik fêst mear romans skreaun.’ Moatte wy dan net wiis wêze mei syn tige slagge en bekroande romans De boumaster dan de Aldehou en Frjemdfolk op Barrahiem?

Yn it lêste haadstik hellet Tamminga wurden fan J.C. Bloem oan: ‘Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten - voor de rechtvaardiging van een bestaan?’ Lykas Bloem hat er fansels hiel wat mear produsearre as in stik as wat gedichten. En achterôf is er wol bliid dat er yn it âlde Fryslân syn beskieden oandiel levere hat oan de taal- en literatuerûntwikkeling. It troch Geart de Vries treflik redigearre boek, al is it net de biografy dy't der ea noch komme moat, draacht by oan de grutte wurdearring foar it wurk fan Douwe Annes Tamminga.^2.

1. Dy wurden jouwe de yndruk dat ik der nei stribbe haw om Tamminga foar te wêzen en dat ik it foardiel hie dat ik folle hurder koe. Dat moat ik (einliken) wjerlizze. Ik hie echt ferwachte dat Tamminga foar de Gysbert Japiksbetinking fan 1966 in toanielstik of in roman skriuwe soe. Sels skreau ik, doe't it gemeentebestjoer fan Wûnzeradiel my dat frege, in koart iepenloftspul. Pas doe haw ik my yn de stof ynlibbe en perfoarst net earder kaam ik op de gedachte om in roman oer Gysbert Japiks en syn soan Salves te skriuwen. Ik keas dêrfoar de lêste sân moannen fan syn libben. Dat ik net ‘hurd’, lit stean ‘folle hurder’ dat idee útwurke ha, blykt wol út it jier dat De dei is forroun útkaam: 1972. (Der folgen noch twa dielen, yn 1989 en 1993). En fierder: yn it Frysk bin ik in tige stadige skriuwer. It is nammentlik myn memmetaal net en dêrom haw ik fan Frysk proaza folle mear wurk as fan Neder-lânsk.

2. Dizze resinsje is skreaun op basis fan de earste printkladden. Oer de uterlike fersoarging, troch Gertjan Slagter, koe ik my - spitigernôch - noch gjin oardiel foarmje.