Trotwaer. Jaargang 31

[p. 415]

Omke Douwe (II)^*)
Tjitte Piebenga

Der moat ûndertusken al sa'n foech sechstich jier lizze tusken de earste oantinkens dy't ik oan omke Douwe ha en it stuit, dat dizze grize, belauwerkrânse en earsten dichter syn njoggentichste jierdei belibbet. 'k Tink der efkes oer nei, heit soe yn dizze snuorje sa'n twaennjoggentich wurden wêze, mem, lykas omke Douwe, njoggentich. Mar dy rekken, om it mar ris wat oergeunstich te sizzen, beide yn it ferkear wei, en sadwaande leine der gâns iepen fragen, men ealget op 't lêst, dat de loft blau fan dagen is.

Lykwols, de sitewaasje wie earder thús ek wer net sa, dat alle fragen opslach en rjochtút beändere waarden. As bern fielden wy, dat sok freegjen almeasten stuitere op in muorre fan wjeraksel en tsjinnigens, dat al te dryst wiene wy net. En dy frustraasje hat al dy tiden boppe ús húshâlding hinge.

't Heucht my, heit en mem libben noch, dat ik fanwege it Amsterdamske blêd De Poëzie Krant - as it my net mist - in fraachpetear mei omke Douwe hawwe moast. It soe, om it op syn sêftst te sizzen, net myn alderbêst ferhaal wurde, mar it petear, dat omke Douwe en ik dy jûns hiene, wol my mar net út it ûnthâld.

De Flecht, Ysbrechtum, iere maitiidsjûn, muoike Sjouk net thús, mar de kofje stie ree op it steltsje. En dêr sieten wy, de kofje op, de oantekens yn 'e tas en in slokje op tafel en lykas it waar bûten op 'e bleek, smookten wy de keamer fol dize.

Hoe't it sa kaam is my ûndertusken ûntkommen, mar ynienen lies omke Douwe my dat fers oer Anne en Amsterdam, syn stjerren dêr, en wylst my de triennen yn 'e eagen stiene, gie syn brûnzen lud oer my hinne, sûnder ek mar ien soartemint fan stykjen. Mar syn eagen koe ik, fanwege dy grôtfol smookte keamer, net sjen.

Der foel ynienen in stilte, 'k wist net wat ik sizze moast en ik sil, sûnder mis, wol in wurdmannich útbrocht ha, dy't gjin treast en loslitten yn hiene.

Mar it petear gie wat letter, nèt op myn oanstean, de oare kant út, oer dy tiid fan Tulpstrjitte 14 te Snits, dêr't Anke en ik, nei heit syn ferdwinen efter de griene doarren, mei it goedfinen fan mem en de hiele famylje, ynhierd waarden:

‘Wat hasto my faak frege, heit hat dochs neat ferkeard dien? Mar sa jong aste wieste, hiest al mear yn 'e rekken asto no tinkst, en asto my fregest nei dy doazen fan jim heit op souder, doe hiest der al aan fan. Ik bin der mar net al te bot op yngien, mar do hiest mear yn de smizen as't sels wist....’, en doe kaam muoike Sjouk thús, se smiet de ruten iepen, tipte de ljochtknopkes yn en begûn mei in krante te wapperjen.

En ik moast oan heit tinke.

Letter, gâns letter, doe't Dick, myn húsdokter en frijwillich terapeut, my ferdútste, dat it myn skuld net wie, my skuld net wêze koe, tocht ik oan omke Douwe.

Doe't wy, Anke en ik, in skoft op 'e Tulpstrjitte ús tahâld hân hiene, sette it aldermâlst te friezen útein, dat omke ornearre, wy koene op redens nei Tersoal, dêr't de frou fan Douwe Hermans Kiestra buorke, allinne, want fansels lei dy dichter en boer mei in Dútseftich fer-

*) Sjoch ek ‘Omke Douwe’, publisearre yn De Tsjerne (1959) en opnommen yn de ferhalebondel De rook fan mesjester (Boalsert, 1970).

[p. 416]

line ek op in striesek, dêr't mar gjin sinne op skine woe.

Wy bûnen ús flak foar 'e doar op 'e Frjentsjerterfeart op, en sa streken wy, ik efter omke Douwe syn rêch, dy skiere dei de iiskâlde wyldernis yn. De hinnereis gie flot en dy waarme kop molke wie de treast foar dat (ûnbidich?) ein riden.

It wie doe en op dy pleats, dat ik foar it earst Flippus moete, Flippus Douwes Kiestra, de doe al bewintere techneut, dy't letter de stjoerder bouwe soe foar in yllegale en mobile omrop, mar dat is in hiel oar ferhaal.

Hoe't it ek wie, omke Douwe liet ús sawat benachtsje, dat by 't skimerjen stieken wy wer ôf nei Snits, earne fier fuort oan de kime, dy't al hast net mear te sjen wie. Wy rieden - tink ik - moai krekt yn 'e mjitte, mar ynienen skampte omke Douwe yn in fikse barst, dat hy sloech my al stroffeljend de efterein fan syn reed yn 'e skonk, dy't opslach begûn te blieden. Omke wie der net al te noflik ûnder, hy betaaste de skonk en krige bloed oan 'e hannen.

- Kinst noch ride? frege er, wat wifelich.

Al bestammerjend dat it wat tafoel rieden wy fierder, de slaggen al wer aardich yn 'e mjitte, mar ik fielde hoe't it bloed stadich ta in koarste befrear. Ik joech gjin krimp, mar de koarste op 'e hoas waard tsjûker en kâlder en eins hie ik der ek net iens safolle lêst mear fan. Wy rieden tegearre troch de nacht.

Op in goede dei, it moat noch yn myn kweekskoalletiid west hawwe, bekuieren omke Douwe en ik de Prinsetún en wy belânen twaresom op ien fan dy fertutearze bankjes, dy't doe noch rûnom yn dat hoflike park delsaaid wiene.

Efkes smoke, efkes redendiele oer 't ien of 't oar, en ynienen sei omke Douwe: ‘Hjir kin' wy in ferske oer skriuwe, do it iene en ik it oare kûpletsje.’

Ik wit net mear wa't papier en pinne hie, mar it ferske kaam der wol:

grizich grien
en healfergien
op fû nemint
fan tegelstien
stiet yn it park
- foar don juan
en stive hark -

de bank

pearkes komme
pearkes gean
grienbemuozze
bliuwt hy stean
ienris blank
no fan 't minnekoazen
âld en krank

de bank

Fansels, elts hat rjocht op syn bûtenslaggen, mar de fertuten waarden wol publisearre yn Rondom Mariënburg, it skoalblêd fan 'e kweek dy't ik doedestiids frekwintearre. Under it, wat my oanbelanget, prachtige pseudonym Tjitte Kamminga. En wa't hokker strofe skreau, Joast mei 't witte.

Hy belle my op, omke Douwe, wy moasten mekoar mar ris moetsje yn De Pauw, skean foar it stasjon fan Ljouwert oer. En sadwaande siet ik dêr al fier foar de tiid fan ôfsprekken efter in glês protteljend bitter lemon, dat op in tuttich en sûnt generaasjes besliten tafelkleedsje stie.

It wie it waar fan 'e heechsimmer, de sinne

[p. 417]

Douwe Tamminga en Tjitte Piebenga anno 1998 (foto Tanja Blokland)

lei oer Ljouwert as in spetterjende pankoekspanne, en ynienen wie dêr dy tik. Foar it rút stie omke Douwe, dy't my nei buten moanne.

- Wy kinne better bûten sitte, sei er.

Ik wist in plakje. Nêst it pannekoekskip Juliana, dat doe flak foar De Harmonie noch oan 'e Westersingel lei, dreau in souderskute mei taffeltsjes en stuoltsjes.

Dêr setten wy op ta en ûnderweis hiene wy it oer Piter Wybenga en Esmee van Eeghen, doe, fia in ‘special’ fan Vrij Nederland in aldergrutste ‘hype’. Oer omke Jan Piebenga hiene wy it, nee, omke Douwe joech syn kommentaar op it politike barren flak nei de oarloch, de hope, dy't net wier waard en Piter Wybenga, dy't it amt fan Kommissaris fan 'e Keninginne nea beërvje soe.

Mar doe't wy ienris, op dy souderskûte benestele, elkoarren oanseagen, foel der in stilte.

Ik tocht, wêrom't ik hjir yn fredesnamme siet en omke Douwe wist foar 't neiste ek net, hokker kant hy út moast.

De stilte duorre.

- Wêrom hasto net op 'e begraffenis fan muoike Sjouk west?

It ferrifele my.

[p. 418]

Ynienen kaam dy jûn yn Ysbrechtum my yn 't sin en heit, dy't datselde skokskouderjen hie en it gewicht, dat sawol broer as suster op in húshâlding lizze koene. En dy ivige boadskippen, dy't ik alle dagen weroan nei skoaltiid rinne moast, wylst de kammeraten allang en breed ûnder de spoarbrêge leine of yn 'e boskjes. De draai om 'e earen, om't ik de ierdappels, nei de boadskippen, hastich te tsjûk skyld hie.

- Ik koe it net, sei ik.

En doe't heit, sa kreas as in krúsbei letter te Jorwert yn 'e kiste lei, wâle krekt itselde yn my omheech. Mar doe moast ik, as âldste, dy't gjin âldste wêze woe.

Doe't Annigje en ik ús, begjin sechstiger jierren, yn it skoalhûs te Arum nei wenjen setten, kamen omke Douwe en Anne sneintemiddeis gauris op 'e fyts foar in kopke tee oer.

Noflike skoftkes wiene dat, Anne stie sawat op stel en sprong om nei Amsterdam, allinne it eksamen ûntbriek der noch mar oan.

Anne, dy't sels syn alderearste probearsels op papier set hie, joech, yn in fraachpetear mei wat doe noch de Rono wie, syn jeuchlik kommentaar: ‘...net om't it myn neef is....’, mar der bleau dit wol fan oer, dat ik, neffens Anne, de bêste dichter fan myn generaasje wie. 'k Ha der noait wer mei Anne oer prate kinnen, want mem, dy't doe as ynfalster by my oan skoalle stie, kaam op in ferkearde dei it lokaal yn:

- Anne is der net mear.

'k Ha, hoe ha 'k gjin besleur mear fan, myn lessen ôfbreide en doe sieten Annigje en ik by muoike Sjouk, dy't wachte op Anne, yn in kiste, dat wol, dy't noch altiten mei omke Douwe út Amsterdam ûnderweis wie. En doe't se op 't lêst kamen stie omke Douwe yn 'e doar, in lyts man, ferskrônfele suver, mar sûnder de simpelste trien.

- Sjouk, Anne is thús, sei er.

Tegearre sjouden wy Anne syn sliepkeamer yn.

Mar doe kaam ynienen de tiid fan dy beide Jannen, dêr't de iene fan Wolkers hiet en de oare Cremer. De tiid fan (Van het) Reve, fan ‘de ongebakken deegsliert’ en ‘het doodzieke aapje N.’. En by uzes sloegen Homme en Trinus fuleindich foar master op, wylst Wadman, him past de efternamme, net stil stean bleau.

En ynienen belânen omke en ik yn twa foar elkoar oer steande kampen, dy't, brikernôch, beide foar itselde stiene.

Lykwols, earder hie der al in lyts skandaaltsje west, dy kears, dat in dichter mei de kul oer 't skouder oer de kime en de fierte yn rûn. En dat koe Fryslân, yn dy tiid, noch net risse. Mar Hessel Miedema sette wòl in streek ûnder de skriuwerij.

Omke Douwe sette èk in streek, mar dat wie in hiele oare.

En sûnt saksearre ús oates en toates wat, ek mei fanwegen Asyl, ‘dat pak pepier’, sa't Fedde Schurer it tydskrift fan Bauke de Jong en my karakterisearre.

Mar dochs, omke Douwe soe my, ek al seagen wy mekoar net sa faak mear, in beaken bliuwe, mear as Haring Tjittes.