Trotwaer. Jaargang 31

[p. 403]

In strontmuseum foar boeren
Klaas Jansma

1. Tsientûzen stikken ark en reau by Kloppenburg yn Feankleaster, as oergong fan mei de hân nei achter 't hynder. Fierder boartersguod, tydskriften, húshâldlike dingen. Hy en de frou hawwe it yn fjirtich jier monomaan beskrept en sjogge no wrantelich hoe't it roastket en fergiet. It slotsje fan 'e freule koe der wol bylutsen wurde.

2. In âld pleatske yn Warten mei ynformaasje oer pleatsebou. Der is ek in earmhûs en der komt miskien in besikersakkommodaasje foar it Europeesk Natuerpark De Alde Feanen, en dan is it logysk... No ja, wat is hjir logysk oan? Dat de twa grutste besteande ynstellings (1 en 3) dit wolle, is foar amtners fansels gjin argumint.

3. In museumpleats mei yn 'e omkriten in samling âldheden en keunst: ta stien en kleur bestjurre dreamen fan Yde Schakel en Jopie Huisman tusken Eksmoarre en Skuzum. Der stiet foar in fermogen oan nijmakke âld en âldmakke nij en de tsjoen fan Eelkje de Boer, Venus op jierren, hinget oeral oer.

4. In otterfokkerij by Ljouwert. As dy roppige rôfdieren aanst yn 'e Alde Feanen útset binne, stjerre se of libje se. Yn beide gefallen kin Addy de Jong oars omsjen. In eintsje fierderop is it eardere bedriuw fan 'e Tamminga's in bcrnebuorkerij wurden. It kwinende natuermuseum kin ferplealst wurde. Miskien komt Aeolus der noch by. En it is deun by de Griene Stjer, dêr't homo's en hetero's mei kapokjes op 't fokken oefenje.

5. Hessel Bouma yn Skuzum of Thom de Groot by Grou, beide biologysk út dwersens, dêr't wiet en droech, knip en klyn oer elkoar hinne skowe. Hat de praktyk der ek noch wat oan.

6. In toeristeplak mei romte, dêr't it no al drok is. Skier, Langwar, Bakkefean of Appelskea. Dan komme der yn alle gefallen minsken en kin it gau út.

Amtners hoege gjin doel oer musea, bibleteken, Fryske media of taalstriid te hawwen, as se mar draachflakken fine. Sa wurdt yn Fryslân kediisd oer it plak fan ien museum oer de skiednis fan it Fryske boerebestean. Dy foarsjenning moat it gat opfolje dat ûntstien is by it Fries Museum. Men kin op 't lêst net alles yn kelders en op souders weistopje.

Nederlân tilt op fan 'e agraryske museale objekten, sels no't it yn Bargercompas en Orvelte wat tsjinsit en de nachtmerje Walibi Flevo in swiete polderboeredream by Zeewolde fersteurd hat. It hiele jier troch binne rûnom demonstraasjes mei âld reau. Der is ien grut en goed fasiliteard Openluchtmuseum, yn Arnhim, dêr't alles te finen is. Dêr kinne jo pleatsen, in bûterfabryk (Frija, út Feanwâlden!), ark en fee besjen, en der is om 'e wike wol wat te reden.

Dat der yn Fryslân op 't heden nochris trije besteande lânboumusea yn 'e striid binne, njonken âld gewaaks yn Eastermar en kij yn Aldemardum en flaaielfeesten yn Nijehoarne en seineharjen yn Surhuzum en bernebuorkerijen yn Drachten en Ljouwert en Stiens, komt fan 'e VUT. Der komme te folle âldere minsken mei frije tiid en der wurdt te min opromme. Alles wurdt mar fan wearde achte, oant houtene harken en izeren heafoarken ta.

[p. 404]

Wat is de museale wearde fan meanmasine/skodder/swiler/tympeal? Wat hat men oan Fryske hin, Fryske hûn, Fryske skiep-en-geiten, Frysk hynder en Fryske kij as se opstoppe binne? Inkeld seldsume idioaten betelje yntree om in deade tsjernherne, môgjende stylkeamers en bulten opskjirre âld-izer-ark te besjen? Hoe doarre se 't oer toeristyske wearde te hawwen sûnder te freegjen wat toeristen wolle?

It liket it tabakswinkeltsje De Tiid wol, dy't in snobbershoekje ynrjochtet as de jongelju hasj ha wolle. De baas ferkeapet kranten, mar se komme om seksboekjes. Hy hat kraslotten yn 'e hannel, wylst se leaver yllegaal kopiearde cd's keapje. It is dêr oan 'e Maria Louisastraat yn Ljouwert ien grut en braaf fersin, mar it kriget aldergeloks gjin subsydzje.

Sa'n fersin, mar dan gâns djoerder, giet it mei it Frysk lânboumuseum op ta as de goede fragen net steld wurde. De antwurden moatte hast wol in heakse relaasje ta de werklikheid hawwe. Dat past oars wol yn in Fryske tradysje. Want bestjoerlike oplossings foar kulturele problemen en kansen geane hjir noait op it ferlet fan in mienskip yn.

Wy ha hjir nei 150 jier Friesch Genootschap noch altyd gjin goed, oansprekkend Frysk âldhede-museum; it sil der sa ek noait komme. In modern keunstmuseum ha wy likemin; dat komt der ek net as Thom Mercuur him der net mei in ploechje topsponsors foarspant. It Ljouwerter natuermuseum is trouwens ferâldere en te lyts.

Dat is gjin tafallich of natuerwetlik feit, it giet hjir gewoan út lullichheid sa mei alles dêr't de provinsje mei anneks is. De Provinsjale Bibleteek wurdt sûnder euvelmoed in jier tichtdondere, wylst Ljouwert in HBO-stêd wêze wol. Wy krije in fergees Frysk moanneblêd foar fiif ton om't Goasse Brouwer fan Frysk en Frij net doge woe en de Friese Pers wurch wie fan De Strikel. Op Ynternet is Fryslân in doalhôf, noch minder troch te kommen as de Sibe Maaikesleat by Earnewâld mei in grutte sylboat op in drokke snein.

Al sok belied is in parody op fisy, mar dêr kinne deputearre Mulder en syn amtners neat oan dwaan. Dy stuitsje nammers allegeduerigen op 'e eigenwize koppen fan reginten en bestjoerders, dy't sa wiis binne mei harren eigen winkeltsje dat se De Tiid ferjitte. Jan de Vries fan it Eksmoarster Lânboumuseum skynt al sein te hawwen dat er syn âldheden yn 't depot opberget as it nije museum yn Ljouwert komt. Sok folk moat Mulder saken mei dwaan.

Wa't wat oer in nij Frysk Lânboumuseum sizze wol, stiet sadwaande yn dubio. Men kin de beheindens fan in provinsjaal as útgongspunt kieze. Dan is elke kar foar ien fan 'e seis mooglikheden goed, want te motivearjen. En men kin ek yngean op wat koe en moast, mar dan is men der wis fan dat it noait sa komt.

It ideale lânboumuseum fan dizze tiid libbet. It is in soarte fan histoarysk pretpark, mei mânske pleksy-glêzen trochkrûpbuizen en doch-objekten. Men kin in boerepet opsette, stront oan 'e boksen krije en ierpels sette of dolle. Men kin jin beseare en te barsten frette of sûpe oan wat men sels út 'e grûn of de oeren skuort. Op Fryske hynders kinne bern mei in ruterdiploma ride. Hja litte har oan in takel fan 'e folle golle sakje, fange mûzen ûnder it ûnderste pak strie, loegje in weide hea op. Men rûkt de roken fan farsk gers, âld kuil, kowe- en bargedong en de sipelkûle. Der binne audio-romten mei lûden fan greide- en boupleatsen yn alle seizoenen. En de aaien fan al dy hinnen meie se sels opsykje en yn in aaie-gefjocht stikken smite; want oerskotten

[p. 405]

en trochdraaie hearre by de lânbouhistoarje. Der rinne hûnderten griiskoppen as frijwilliger om, dy't ûnder it flaaksteppen en seineharjen einleas trochjeuzelje oer hoe swier 't it bestean wie en hoe gesellich en hoe moai it wurk dochs, mar hoe leech de fertsjinsten. Mar Fryske boeren wiene fansels wol de besten fan 'e wrâld, WIENE.

Oan sa'n feestterrein hinget in dokumintaasje fêst dy't ynrjochte is neffens de nije tiid. It is alle oeren fan 'e dei en ek sneins iepen, troch it mei it Van Hall-ynstitût oan Ynternet te keppeljen. Geandewei bouwe dy in ynteraktive fjouwertalige (Frysk, Nederlânsk, Ingelsk en Frânsk) Ensyklopedy op, dêr't se yn Wageningen noch net tsjinop kinne. ‘Bintje, naam van een door de onderwijzer...’ ‘Pietertje 3, hoogproductieve koe van het bedrijf van....’ ‘Hellema,....’ ensfh. Alle 10.000 fetkilo-kij komme derop.

By dat museum stiet in moderne proefbuorkerij, Bosma Zathe, dy't fan Boksum oerpleatst is. Biologysk buorkjende dwersbongels grieme protteljend yn 'e grûn om en freegje in taslach op rûpstekkige apels. Der komt alle dagen in skûtsje mei terpmodder (op sinne-enerzjy, stil) oansilen, de bussen wurde mei de skou of mei hynder-en-wein ophelle, biten geane yn 'e hakselmasine. ‘Hup jonges, draaie, it moat foar melken dien’, âlet Rients Gratema, sponsore troch Jansma Burdaard.

Dêr heart in restaurant by dêr't alles farsk is, oant it trochrikke spek fan in healjier âld ta. En boereromans, bulten boereromans en boeretoanielstikken, fan amateurs en de KFFB.

Sa'n ideaal wurdt droegen troch idealisten. Wa't no foar in duorsume oplossing kieze moat, sjocht dêrom earst wêr't dy sitte. Dan is men der gau út. Sokken binne der yn Feankleaster net, want dan hie Kloppenburg it sa dreech net krige. Yn Eksmoarre sitte se likemin; dan libbe it no wol mear. Yn Warten wurdt de aksje stipe fan boargemaster Ype Dykstra en konsorten, dy't har oan it Kameleondoarp en it skûtsjemuseum beskiten ha. En Jan de Vries is foar, en de Kloppenburgs, mar dy telle foar Mulder net. De biologyske boeren ha 't te drok, de FLTO is der net mear, Delta tinkt inkeld oan 'e takomst, de ZPC is fusearre, it ILC is opgien.

Nee. Lit dy besteande lânboumuseale hobbyparkjes mar wat omrommelje en jou it jild oan Pieter Jasper fan Appelskea. Sawat de hiele Boerestreek dêre is fan him, en se ha der alle jierren mei Keninginnedei wat âldfrinzich-boerelullichs. Der is al in moai pretparkje, dêr't Jasper op eigen manneboet mei in miniatuer-Fryslân oan 't pielen is. Hy heart al lang yn 'e VUT, dat om it jild hoecht er it net mear te dwaan en om 'e tiid net te litten. Karst Berkensbosch wol der wol in permaninte In Verbeeldinge-eksposysje ynrjochtsje. It is ek mar in lyts eintsje nei Speelstad Oranje, en dat is in útkomst by min waar. En leau mar dat it buorkje wol, dêr tusken Canada-meer (skiednis fan 'e emigraasje!), Keale Dunen (it begjin fan 'e Fryske lânboukultuer!) en feart (turfgravers en feanboeren!). Soks past yn it nij belied-syndroom fan 'e Provinsje!