Trotwaer. Jaargang 31

[p. 320]

Flokke!
Ate de Jong

BOPPE! In útstalling yn it FLMD oer de literêre en kultuerhistoaryske aspekten fan de keatssport, 9 april-17 septimber 1999.

Keatse en flokke - se hearre by elkoar. Wa 't net flokke kin, wurdt noait in topkeatser. Dat is in universele wet, want hy jildt foar heidenske en kristlike keatsers. Sjoch nei de toppers Johannes Brandsma en Johannes van Dijk, beide tsjerklik grutbrocht, mar masters yn it flokken. Dochs ferordonnearret de KNKB yn it keatsblêd WIS-IN dat it út wêze moat mei it geflok op de fjilden: ‘Kaatsers mogen alles zeggen, mits dit niet met vloeken, schuttingtaal of schelden gepaard gaat.’ It bûn belooft ‘een strukturele en integrale aanpak’ fan dit grutte probleem. Ik hoop dat se gjin poat oan 'e grûn krije, want as har oanpak sukses hat, dan is it keatsen dea. Want sport is emoasje, en beteugele emoasje is gjin emoasje mear.

Keatsers moatte it gers út 'e grûn wei frette wolle en de tsjinstanners it bloed ûnder de neilen wei helje - en dêrby hearre krachttermen. De nidigens oer in miste klap op in krusiale stân - en troch de telling hat in keatspartij in soad krusiale stannen - moat derút. Oan hoe 't dy agressy derút komt, herkent men de keatser. In topper murmelt net ‘ferdoarje’, mar ropt ‘tommenochoanta’ en dan leafst trije kear achter elkoar, of hy seit neat, hielendal neat, rint nei in ferlerne partij swijend it fjild ôf en skopt de doar fan de klaaiboks oan barrels.

It probleem is fan alle tiden blykt út de tentoanstelling BOPPE! (oer literêre en kultuerhistoaryske aspekten fan de keatssport). Yn ien fan de fitrines leit in side fan it manuskript fan it ferneamde boek Jelle van Sipke Froukjes fan Nynke fan Hichtum (yn it Frysk ferskynd as De jonge priiskeatser). It fragmint giet oer Douwe (‘Douwe, Douwe mus yn 'e mouwe’) dy 't it net útstean kin dat de grutte jonges ûnder 't keatsen sa'n heislik kabaal meitsje. Doe al! En wat wiene 't brave jonges. Sa'n Jelle bygelyks, de lettere Priiskeatser, wat wie er leaf foar syn mem. En bang foar syn heit.

Wat moat Nynke fan Hichtum trouwens ek in leave frou west hawwe. Yn hjoeddeiske termen: polityk folslein korrekt, en skriuwend út in grutte kompassy mei bern, froulju, arbeidersminsken. Altyd oan 'e goeie kant yn 'e striid tusken arbeiders en boeren, froulju en manlju, bern en alders. Pro-Frysk en tsjin stadse fratsen. En altyd each foar it goeie yn de minsken. De boer is in goeie boer, de jonker in aardige jonker. Pedagogysk grif ferantwurde, mar fol mei al te goede bedoelings. Dochs: leaf en romantysk. Faaks hat har boek my dêrom rekke doe't ik as puber lies. It rymke ‘Krul haar, krul zin, krul leven zit er in’, ha 'k myn hiele libben ûntholden en altyd as ik Sjouke de Boer keatsen seach, mei syn krullen, moast ik tinke oan dat rymke út Jelle van Sipke Froukjes. Ik tink dat my doe net iens opfallen is dat Nynke fan Hichtum fan it keatsen, de spulregels, net folle begrepen hat. It boek hat my blykber yn it gefoel rekke. Sa rekke dat it my no noch wat docht as ik in stikje fan de orizjinele, skreaune tekst sjoch.

Fierder seit de tentoanstelling my net sa folle. BOPPE! is in kolleksje boeken, skilderij-

[p. 321]

en, keningsballen, cartoons, gedichten, toanielstikken, strips en sjongbundels oer it keatsen. It idee komt fan Pieter Breuker, de Fryske deskundige op it mêd fan keunst en keatsen. De tentoanstelling hat in heech Breukergehalte, der is net in fitrine of je komme in boek fan, in brief oan of in artikel oer Pieter Breuker tsjin. Of in tegeltsje mei ôfbyldingen fan keatsers út syn samling. Breuker in bytsje kennende, is der oer de yndieling grif goed neitocht, mar ik begryp net wêrom 't it flutboekje Tuskenspul tusken Breuker syn prachtige blomlêzing út 'e keatsliteratuer en in boek fan Vestdijk leit. Likemin begryp wêrom 't in boek fan de klisjeeman Johan Lolkama, troch Breuker en syn maten fan WIS-IN oait ris ûnbarmhertich finaal kapot skreaun, no pontifikaal te pronk leit. Sûnder ien kritysk wurd, ek net yn de katalogus.

Miskien lient it - meast skreaune - materiaal him ek net foar in tentoanstelling, mar earder foar in boek. Mar dat boek wie der ommers al - it niisneamde standertwurk fan Breuker. Tafallich hyt dat boek ek BOPPE! It docht wat idel oan allegear. Krekt as it omkaft fan it jongesboek Keatse foar de krânse fan Jelle Bangma, dat fansels ek in plakje op 'e tentoanstelling krigen hat. Hiel feitlik en sûnder te ligen, mar och sa pretinsjeus, stiet op de achterkant fan it boek: ‘“Keatse foar de krânse” is it earste keatsboek foar de jeugd sûnt “De jonge priiskeatser” (1932) fan Nynke fan Hichtum.’

Ik fyn 't in saaie tentoanstelling yn in foarmjouwing út 'e tiid fan Jelle fan Sipke Froukjes. En braaf. Al hielendal yn 'e sfear fan de dichtrigels dy 't op 'e foarside fan de katalogus stean: ‘... bliuwe keatsers trou en earlik, jimmer krigel, sljucht en rjocht.’ Allinne Geart Gratama komt mei syn cartoons boppe dit nivo út. Hy lit keatsers tsjin elkoar raze: ‘Allé allé. Kop der by! Sla in moaie keats! Allé! Ram him op dy autoscooter! Allé! Allé!’ Mar fierders braaf dus, och sa braaf.

En dy braafheid wolle se no ta belied meitsje, dy keatsbobo's. Struktureel en yntegraal noch wol. Wylst 't keatsen ien fan de meast nuete sporten is: it is foar de helt fan tiden kuierje fan it perk nei de opslach en oarsom (fansels is der yn 't foarbygean krekt even romte foar psychologyske oarlochsfiering mar dêr falle gjin klappen by), der is gjin doping yn 't spul, nimmen besoarget in oar mei de earmtakke of in tackle in blessuere, dêr steane gjin stekken om it fjild - keatsen is in yn- en ynfatsoenlike sport. En der soe gjin kloaten oan wêze, as der sa no en dan net in keatser wêze soe dy't him ûnfatsoenlik gedraacht. Dy't de grinzen siket fan wat kin en wat krekt net mear kin, en dêr even oer hinne giet. Want flokken leit op 'e grins fan wat mei en wat net mei - it heart net sa mar it heart sa moai - en op dy grins is it libben faak it spannendst. Dan feart it publyk op, dan is der praat, dan bart der wat.

En dan gaat het kaatsen met vloeken, schuttingtaal of schelden gepaard. En grif yn wat oare bewurdingen as fyftich jier lyn, hoewol...yn Jelle fan Sipke-Froukjes flokt it neefke fan de dûmny leafst fjouwer kear achterelkoar... Mar wêr hawwe wy it feitlik oer? Okkerdeis ha 'k by it jongeskeatsen yn Berltsum west, om ris te sjen hoe 't it der mei de ferloedering fan ús keatsjeugd foarstiet. Yn ien oere ha 'k trije kear ‘shit’, twa kear ‘kut’ en ien kear ‘godferdomme’ heard. En ik fûn 't alle kearen terjochte.

Want: do rekkest de bal lekker, hy sjit prachtich út 'e nap, mar gottomme krekt twa sintimeter kwea... Dan is ‘shit!’ dochs wol it minste wat je roppe. En hoe jong de maten ek binne, ik hearde gauris ien sizzen: ‘Neat oan

[p. 322]

te dwaan jong, hy wie bêst út, no wy wer.’ Earlik sein fûn 'k se sosjaler as de measte heiten dy't achter it perk har jonges stiene op te fokken, ik bedoel te ‘coachen’. Slach op slach de mannen foarsizze hoe't se keatse moatte, want se sille ienris heit syn eigen dreamen wier meitsje! Ik seach - ongelogen! - sels in heit dy't by elke opslach fan syn soan even yn 'e hannen spuide. .....Dat dy jonge keatsers har net gedrage nei de noarmen fan de bobo's, dat is mar goed ek. Hoedzje jo foar it (keats)lân dêr't bern har gedrage as har âlders. Mar ear't ik hjir mei al tefolle anty-fassistysk geweld de boekhâlders en skoalmasters fan de KNKB te liif gean... ik fyn der gewoan neat oan: keatsen sûnder emoasje.

Keatsen is kracht, taktyk, emoasje, psychology, erotyk. Dat wie it al yn 'e tiid fan Hotze Schuil doe't de mannen yn ûnderbroeken keatsten, en dat is it noch. ‘Der is gjin sport’, sei in Fryske feministe tsien jier lyn, ‘dêr 't je sa deun op de sporters sitte en breedút genietsje kinne fan moaie manneliven en emoasjes’. Keatsen is ek in probaat middel tsjin de feriensuming yn 'e maatskippij: want ast tsien kear yn 't jier nei't keatsen giest krigest der in famylje by. Hoi, do hjir ek wer? En as lêste leau ik ek noch dat keatsen - as der teminsten flokt wurdt - goed is foar de folkssunens: in keatser dy't syn agressy kwyt kin op it fjild, hoecht him net mear ôf te reagearjen of syn frou, dy frou net op it bern en dat bern net op 'e kat.

As se prate oer ‘het produkt kaatsen’ - en as moderne mannen dogge se dat - dan soene de KNKB-bestjoerders dêr ris by stil stean moatte. Se hawwe in wereldprodukt yn hannen. In produkt dat him lient foar wervende reklameteksten. Want it ‘Kaatsen gewoon doen joh’ op de KNKB-affysjes, en de stim yn de KNKB-reklame-spot: ‘Allegear komme hear!’ (it is krekt of hear ik Martens Afke har bern roppen) - ik wurd der net wyld fan.

Mar dêrom is it noch wol goed dat it keatsbûn it flokken ferbiede wol, want vloeken moet niet mogen fansels, want dan is 't gjin flokken mear.