Trotwaer. Jaargang 31

[p. 299]

Klein Driefontein
Anne en Johanna Bootsma, Klein Driefontein, Súd-Afrika
Hylke Speerstra

Fan 'e middei siicht der in lije wyn troch de falleien. In sulveren asfaltdyk krûpt oer hichten en troch delten de ûneinichheid yn. In paad dat as in tried oer in lapetekken mei griene en fealreade flakken lein is. Ik stopje en sjoch om. It doarp leit al in kilometer of seis achter ús en noch noait ha 'k in sydwei sjoen. Hoe fier is it noch nei de pleats fan Klein Driefontein?

Middenyn de fjouwerkanten mei noch ljochtgriene wynranken blinkt hjir en dêr in Kaaphollânse pleats. In wyt langhûs mei reidtek en twa halsgevels. Opljochtsjende stippen yn in poëtysk mozayk fan hichten en lichten, fan hurde en sachte kleuren. En fier boppe dat alles de skjinne loften. Fier achter my, boppe it doarp Wellington, manifestearre him noch altyd it laaiblau geberchte. De San Apostels. Mei dêrnjonken de Tafelberch.

Links fan de dyk, tsjin de helling, wer in wyt boerehûs. Mar diskear ien mei de Fryske flagge oan de foargevel. Op wei derhinne feroaret it glêdglinsterjende asfalt yn in ûnferhurde reed. Oer readstoffige ierde hobbelje ik fierder. Alde wynranken drage frucht yn 't embryonale stadiwn. Druven as spjeldekoppen.

Op 'e pleats giet de boppedoar fan de dûbele foardoar iepen. De boppeein fan twa grize minsken, leunend op in ûnderdoar. Se winke. Twa pear iepen earmen. Se wize nei de pompeblêden. Hoe faak komme hjir minsken op besite? Fièrder moatte wy komme, net hingjen bliuwe op it readstoffich ûnsljochte paad tusken de wynranken. De hunen moatte ta bedarjen brocht wurde. ‘Baie goed folk!’ Se gromme nei.

Oan 't lewant hinget it sober fersierde skippersklokje dat langer as hûndert jier lyn yn it skipke fan Marten en Tryntsje Hoekstra tikke. Yn it roefke fan de skûte dy't ris mei stoarmwaar op Keimpetille lei om lange turf te lossen. It klokje dat oeral op wrâld bliere en bange oeren fuort tikke hat. De oereteller fan Marten en Tryntsje. It klokje tikke op de Ferwerter terp, sa't it tikke yn de gleonhite Bowlands fan Durbanville. En it sloech de oeren oan de oare kant fan de Dillebrêge ûnder Easterwierrum doe't nei de ‘grutte winter’ fan 1891 Marten en Tryntsje wachten op de nije maityd dy't mar net kaam.

‘It rint net mear sa't it west hat,’ seit de frou fan tachtich jier, skippersdochter Johanna Hoekstra. ‘It sakket wat.’

[p. 300]

‘De tiid docht syn wurk,’ seit har man, Anne Eeltsjes Bootsma, dy't ek al wer tachtich jier lyn yn Snits berne waard en letter mei syn Johanna op 'e siik gie nei in better libben. Tsien jier wiene se troud doe't se de stap diene. ‘It giet ús as it klokje,’ seit er, ‘wy rinne ek al wat achter. Ja, toe mar, freegje ús it himd mar fan 't gat! Freegje mar. Wêrom wenje twa âlde minsken, dy't fan krebintigens al hast net mear gean kinne, noch altyd poer op 'e romte? Wylst hjir suver alle dagen boerefolk op 'e romte deamakke wurdt? Lêsten sei 'k noch tsjin dy, Johanna.’

‘Do seiste: omdat wy ús oerjouwe. Gerard - dat is ús soan dy't hjir deun njonken ús buorket, ús Gerard sei: “It sil allegearre wol wat tafalle. Wy jouwe ús jûns yn fertrouwen del.”’ [...]

Johanna: ‘It wie in wrede ôfreis en in wrede oankomst. Wy kamen earst by Teake en Jeltsje yn. Der wie foar ús oars gjin sliepplak as oer de flier. Mei al dy bern; it wie in spultsje fan ynskikken. It joech spanningen, in stil-fijannige sfear op 't lêst. Anne en Teake koene goed, mar de blanke Afrikaners koene it net ha dat der sokke hurdwurkjende Nederlanners kommen wiene, mannen dy't de helte mear koene en woene as sy. Yn 'e bou bemeaten se hjir de dingen doe noch mei yards en inches. It hat gjin wike duorre, doe rêden de Friezen harren der mei. Mar op in nacht ha de Afrikaners stikem in stikje fan syn nije tomstôk en in mal ôf knipt. En se ferbugden syn rij. Se ha sels it wetterpas fernield! Mar, sa 'k sei, de manlju lieten harren net as koely's behannelje.’

Anne: ‘Wy hawwe ús dertusken fochten. Bytiden hast letterlik.’

‘Ik waard sa alderheislikste ûnwennich,’ begjint se. ‘Dat behelpen by Teake en Jel ûnder ien dak, al dy strideraasje; ik skreau net de werklikheid nei hûs. Yn 'e brieven wie 't in spultsje fan “het gaat ons goed”. Yn 't Frysk doarst ik doe net te skriuwen, men lycht leaver net yn jins eigen taal. Ik woe nei Snits werom, mar dat begrutte my om Anne. De jonge die sa syn bêst om jild foar in eigen hûs te krijen. Hy hie bytiden gjin fel mear yn 'e hannen fan 't mitseljen.’ Har ûnwennigens is net aan Anne foarbygien. ‘Ik sjoch it wer foar my, it wie yn Durbanvilie, wy hiene ûnderdak krigen yn in hinnehok en Johanna knapte wer fan ûnwennigens. Ik kaam dy jûns de doar yn en der rôlen baie triennen oer har wangen, dat ik sei: Kom no mar fanke, dan rinne wy tegearre in slach om, it is sok helder waar, do kinst de Tafelberch bylkjen sjen.

Johanna hie 't liif fol hannen en fuotten, se moast har oan my fêsthâlde om net troch de knibbels te sakjen. Sa kamen wy in rychje swarten tsjin. Ien fan de mannen tôge mei in skyttonne. Net op it skouder, nee, op 'e holle. By elke stap gie der in flut oer de tontsjerâne. In swartman ûnder syn eigen stront. “Anne”, raasde Johanna ynienen, “en no wol 'k nei hûs!”

[p. 301]

Wy wiene by nacht en by dei oan 't wurk, it wie noch slimmer as yn Snits. Willem en Aaltsje van Dyk fan Easterwierrum kamen mei harren twa jonges fan 'e boat en reizgen fuort troch nei Durbanville. Dêr soene se earst mar in skoftke by ús yn. It wie al jûn wurden doe't se deryn kamen. De lêste twa dagen en nachten hiene se amper in wink yn 'e eagen hân, mar Willem makke in koffer los, skuorde syn mansjesteren wurkbroek mei lapen foar de knibbels derút, ferstrûpte him dêr't wy by stiene, treau hammer en knyptange ta de broeksbân yn en stie al bûtendoar. “Der moat wat gebeure,” rôp er, “wy kinne net by de froulju sitten bliuwe.” Even letter wiene wy oan 't spikerjen.

Wy buorken foarút, rillegau koene wy ommers de pleats yn Durbanville keapje. In goed stee, bêst lân, poergeskikt foar follegrûnstûnbou, net folle minder as Klein Driefontein. Wy leveren oan 'e gruthannel dy't de seeskippen op 'e Kaap befoarriedzje. Befoarrieding fan de skipfeart, dêrfoar binne yn earste ynstânsje de Boeren nei Súd-Afrika kommen; om iten te leverjen foar de VOC, de Verenigde Oostindische Compagnie.’ ‘Wy fergeaten de binnenlânse merk net,’ seit se. ‘tagelyk ferkochten wy it folk foar skaplike prizen griente. Anne wie op syn fleurichst as er in lange rige kleurlingen foar net tefolle sinten in tasfol griente meijaan koe. As ik him dan sa hin' en wer fleanen seach en grappen meitsjen hearde, tocht ik: Yn Snits die er itselde. Yn 'e oarloch alles sa earlik mooglik ferpartsje, sa goed mooglik teplak bringe, sûnder der sels folle better fan te wurden.’ Har wurden klinkt gjin sprút teloarstelling yn troch, earder grutskens.

Hy: ‘It feroaret de lêste tiid, mar it wiene oant no ta net de swarten en kleurlingen dy't ús it libben soer makken. De blanke Afrikaners dy't foaroan yn tsjerke sieten, binne ús ôffallen. In ferrekt bytsje moraal. Nim in boer as Pyt Steenkamp. Dy buorke njonken us. Boppe ús lân hie er in wetterreservoir boud. Achter in hege ringwâl. “Pyt,” sei 'k op in moarn, “dy daam mei wol wat oan dien wurde, aanst brekt er troch, en dan strûpt myn fjouwer bunder griente der folslein ûnder.” “Ik stean der foar!” sei er wiis. “Do silst net in sint skea fan dizze man ûnderfine.”

“Ek net as de daam trochbrekt!” sei 'k.

“Ik stean der foar,” sei er. Noch gjin healjier letter, nei't ik nochris foarsichtich warskôge hie, briek de daam troch. Foar myn bedriuw in katastrofe. Tonnen skea. Mar Pyt Steenkamp hie yn 'e tsjerkebanken de juristen foar 't opskeppen. Se lieten my, sûnder in spoar fan skamte, hielendal barste. Gjin geweten by him en al syn broeders yn tsjerke. Ik bin der hinne gien. It die bliken, foar ús bestie allinne mar minachting. Minachting foar swarten, kleurlingen en oare heidenen.’

Hy komt oerein, toffelt nei de sliepkeamer, bliuwt in skoftke wei, komt werom mei in lytse fjouwerkante doaze, jout him wer del, hâldt it pakje

[p. 302]

noch eefkes ticht op 'e knibbels en seit: ‘Men hat minsken yn soarten. Swarten binne op in oare wize wreed foar elkoar as ús soarte minsken. Der komt hjir de lêste tiid in golf fan geweld út 'e swarte hoeke. Ut it Noarden wei strykt hjir ûntregele en fan hûs en hiem ferdreaun swartfolk del. Op harren rooftochten kenne se gjin genede.’

Hy makker it doaske iepen en hellet syn automatyske revolver foar 't ljocht. ‘In swiere Walther,’ grommelt er, ‘ien mei acht kûgels. As ik it lêste healjier de krante goed lêzen ha, moatte wy hjir op Klein Driefontein hast oan 'e beurt wêze. Der binne hjir op 't pleats trouwens ek noch nijerwetse gewearen, dêr kin Gerard him goed mei rêde. Gerard is fan de nije tiid, sliept licht.

De oerfallers komme by nacht. Earst goaie se in hânfol stientsjes op 't dak. As der dan gjin ljocht oanfloept, as der dan gjin hûn oanslacht, as der dan net fuortendaalk sketten wurdt, brekke se yn. En dan giet it raar. De wet wol ha, ik moat earst warskôgje. Mei in soarte fan skot foar de boech. De nije wet wol ha, jo moatte earst yn 'e souder sjitte en dan pas op 'e ynbrekkers. Mar elkenien docht it oarsom: allinne de lêste fan de acht kûgels giet yn 'e souder. Sa kin der neitiid altyd oerein holden wurde dat se warskôge wiene.

Sadwaande haw ik de feilichheidspal der altyd ôf. De trije hûnen dêr meie wy ek op fertrouwe. Rodesyske Rifrêgen. Skatten fan hûnen, mar foar frjemden binne se slim wreed.

Langwan en Nalha binne ús beide boys, se wurkje al jierren by ús op Klein Driefontein. Poerbêste jonges. Trou. Lêsten kamen se op my ta, woene my sprekke. “Oubaas,” sei Langwan, “oubaas hat altyd sa goed foar ús west. Wy soene it ferskriklik fine as oubaas en de frou deadien wurde. Dêrom ha wy de trije Rifrêgen betovere. Tenei sille se al fan fierren ruke as der ferkeard folk oankomt. Mar oubaas moat ús ien ding belove: de hûnen meie tenei allinne moarns by 't opkommen fan de sinne fuorre wurde. Fleis en bloed en wetter. Se moatte mei honger yn 'e hals de nacht yn.”’

‘Wy dogge sa't Langwan en Nalha it sein ha,’ ferklearret se. De dei ferrint, de hûnen rinne mei in lege mage om, it is tiid om te gean. Net folle letter leit it foarhûs fan Anne en Johanna Bootsma as in opljochtsjende klip tsjin de beskade heuvels. Yn it westen, boppe it Swartlân, sakket in gleonreade ballon triljend op 'e kime en rint dan stadich leech. Noch krekt is te sjen hoe't beide âlde minsken de Fryske flagge wer ynhelje en achterelkoar troch de dûbele foardoar weiwurde.

(Ut It wrede paradys, in bondel mei troch Hylke Speerstra sammele emigranteferhalen, dy't ein augustus by de Friese Pers Boekerij ferskynt.)