Trotwaer. Jaargang 31

[p. 277]

De Webster Chicago
Sikke Doele

De tweintichste ieu wie al foar de helte om, mar muoike Ingel hie noch nea yn in auto sitten. ‘Sa'n gefaarlik ding kom ik myn libbensdagen net yn, se stowe hjir as gekken troch de Dûbelstrjitte,’ rôp hja út bêd wei. Ik knikte en sei neat. Myn broer draaide him om en gnyske. Muoike hise har oerein oan it koard en sei: ‘Jou my ris in hân. Wat wurde jimme grut, jonges.’ Se gyng gau wer lizzen. ‘Muoike hat sa'n pine, krij mar in muntsje. Se lizze op it taffeltsje, nest de klivia.’

Wy koene muoike Ingel allinne mar lizzend yn 't bedstee. Lang griis hier yn skiere kjessens. Se wie al hiel lang siik. As wy yn Balk by pake en beppe útfanhûzen, moasten wy ek altyd efkes by har oan, yn it âlde húske efter de linebeammen. It rûkte der nei droege appels en pipermunt. De flierren rûnen skeef en beide muorren fan de lange gong wiene betegele. Op alle tegels stie in printsje: jonges mei in hoep, in skip op see, gekjeiende hûntsjes - elke kear ûntdieken wy wer wat nijs.

Se wenne dêr mei omke Jabik, dy't Rynskipper west hie. Hy hie it altyd oer Koblenz, Keulen en de bocht by Bingen. ‘Wêrom ha omke Jabik en muoike Ingel gjin bern?’ hie ik ris frege. Heit en mem hiene dêr tige om laitsje moatten. ‘It binne broer en suster. De âldste broer en de jongste suster fan beppe,’ hie heit útlein.

Muoike Ingel glimke faak, mar lake nea. Wy wisten net goed wat wy sizze moasten. Sa gau as wy koenen, naaiden wy út nei de lange tún efter it hûs, dy't grinze oan 'e Binge, de grize stjonksleat. Dêr reagen wy, op feilige ôfstân bliuwend, mei in lange stok yn om. Nijsgjirrich en benaud tagelyk. Want omke Jabik hie ús in geheim tabetroud. Yn de Binge siet in krokodil. Soms slingere er mei syn sturt en in inkelde kear kaam er mei de eagen boppe it wetter út. Myn broer hâlde stiif fol dat er him hiel even sjoen hie, krekt doe't ik fuort wie om de stok te sykjen.

It oare jier leauden wy net mear yn de krokodil. En muoike Ingel koe ús net mear. My neamde se Knillis en myn broer Jabik. Se wie hiel wat praatsker as oars, sa drok hiene wy har noch nea meimakke.

‘Dêr fleane se wer hinne, dêr troch de tún.’

‘Wat dan muoike?’ Se stoarre my oan, mar it wie krekt oft se troch my hinne seach.

‘De ruters, op wite hynders.’

‘Ik sjoch neat muoike.’

‘Ja, dêr jachtsje se wer jonges, wol sânhûndert. Jabik is der by, en Knil-

[p. 278]

lis, en Thomas, en ...’

‘Se dreamt,’ sei myn broer.

‘Mei de eagen iepen seker,’ sei ik.

Wy hienen allebeide gelyk, sei heit letter, hiele âlde minsken dreame mei de eagen iepen.

Net lang neidat muoike Ingel stoarn wie, foel der in brievekaart fan omke Jabik op de kokosmatte.

‘Beste familie,’ stie der op, ‘hierdoor deel ik u mede dat ik U Vrijdag kom bezoeken en of dat goed schikt, om een uur of elf. Zooals U weet, hebt jelui nog wat te goed uit de nalatenschap van I. Dat heeft zij zoo gewild. Met de beste wenschen, Omke J.P.S. Mijn broer Knillis uit Rotterdam komt graag mede, hij heeft U in jaren niet gezien.’

‘Dan moat ik der noch mar efkes op út om segaren en in flesse Bokma,’ sei heit.

De foarkeamer stie blau fan de reek, doe't wy de freedtemoarns út skoalle wei thúskamen.

‘Wel wel, admiraal’, rôp omke Jabik doe't ik him in hân joech. Myn broer krige de rang fan kaptein, want dy wie op 't lêst twa jier jonger. Omke Jabik die him de skipperspet oer de holle en saluearre. Omke Knillis like op omke Jabik, allinne hie er gjin hingelsnor. En hy prate ek net sa'n soad. Hy nipte al in soad út in gleske.

‘Minsken, it iten stiet op tafel,’ rôp mem. De omkes koene omraak ite. Twa djippe boarden sop, twa kear ierappels en blomkoal en in grutte lape fleis. En dêrnei noch pudding. ‘Wy jouwe ús mar efkes del,’ ornearre omke Jabik doe't it miel behimmele wie. De omkes ferhuzen nei de maklike stuollen yn de foarkeamer. Fiif minuten letter leine se lûd te snoarkjen.

‘It lykje wol strieljagers,’ flústere myn broer. Wy draafden hastich nei skoalle, mei de earmen wiidút, gnoarjend as de Gloster Meteors dy't altyd oer de stêd fleagen.

De jûns nei it iten mochten wy mei de trein boartsje. Op it flakke kleed yn de foarkeamer skoden wy de rails yninoar, yn in moaie acht. Oan de iene kant setten wy de tunnel der oerhinne, oan de oare kant kaam de oerwei mei de spoarbomen. Wy hiene sels in stasjon boud fan in skuonnedoaze en dêr kaam de seinpeal by te stean.

‘Nije stuollen koene wy oars ek wol brûke,’ hearde ik mem yn de efterkeamer sizzen. Ik sette de wagons op de rails, myn broer woe de lokomotyf opwine.

[p. 279]

‘Ast him mar net te fier opwynst, dan giet er stikken,’ warskôge ik.

‘Hearst my wol?’ sei mem. Heit lei de krante del en suchte.

‘Fansels, fansels, wat ha wy nèt nedich? Ik kin wol hûndert dingen opneame. Mar dy stuollen hâlde it noch wol even út.’ Myn broer heakke de lokomotyf oan de wagons fêst en helle de hendel oer. Dêr gyng de trein, yn de lege fersnelling. HORNBY stie der yn steatlike letters op. Foarop de grien-swarte lokomotyf, dêr efteroan de koalewein, twa passazjiersweinen, in iepen frachtwein en in tankwagon. De spoarbomen gyngen automatysk ticht en iepen as de trein der lâns kaam.

‘Ik woe der eins wat spesjaals foar keapje,’ hearde ik út de oare keamer wei.

‘Spesjaals? Wat dan?’

‘In ferrassing, dat is it iennichste wat ik sis. Wat aparts.’

‘Wat dan?’

‘Nee, nee, mear sis ik net.’ De trein begûn stadiger te riden.

‘No mei ik him opwine!’ rôp ik. Ik pakte it kaaike, draaide en draaide oant de fear hielendal stiif siet.

‘Pas op,’ sei myn broer. Ik helle de hendel oer, mar de tsjillen diene neat.

‘O heden, hy sit fêst,’ brocht ik súntsjes út.

‘Idioat! No dochst it sels!’

‘Wachtsje mar.’ Ik batste de lokomotyf tsjin de flier.

‘Meitsje him net stikken! Heit, hy makket de trein stikken!’

‘In bytsje kalm dêr, jonges, de boel net ferniele.’

‘Hy rydt wer’, rôp ik triomfantlik. No dindere er yn de hege fersnelling oer de rails. Wy gyngen mei de holle op de flier lizzen om nei de trein te sjen. Sa kaam er op syn moaist troch de tunnel. Ik die de eagen heal ticht, dan like it grienblauwe kleed oer de bank krekt op hege bergen yn de fierte.

‘Sjoch,’ hearde ik heit sizzen, ‘wy hienen hielendal net op dit jild rekkene. Dêrom wol ik der wat bysûnders foar ha.’

‘Ik freegje in elektryske trein op myn jierdei,’ sei ik, ‘dy hoege je net op te winen. Dy giet op in transformator.’

‘Fiersten te djoer,’ andere myn broer.

‘Wy ha no jild krigen fan muoike Ingel,’ flústere ik.

‘Wol fiifhûndert gûne.’

‘Hoe witsto dat?’

‘Haw ik heard.’ Myn broer glimke superieur. Dy jonge wist altyd alles, ik koe dat net goed ha.

‘Flau om net te sizzen watst op it each hast,’ klonk it út de efterkeamer wei, ‘mar ja, lit ek mar. Ik kin dy dochs net omprate. Keapje mar wat foar

[p. 280]

dysels. It jild komt dy ta, it is op 't lêst fan dyn famylje.’

II

Heit tôge in fjouwerkante kartonnen doaze de keamer yn. Hy switte der oer.

‘Hjir is de ferrassing,’ sei er hymjend.

Wat der efkes letter út de doaze tefoarskyn kaam, hiene wy noch noait sjoen. Mem net, myn broer net en ik allikemin. It wie in pearsbrún metalen apparaat. Der sieten druktoetsen en twa spoelen op. WEBSTER CHICAGO lies ik.

‘Wat is dat?’ Mem klonk wat ûngerêst.

‘In weierkâlder,’ ferstie ik.

‘In wat?’ fregen wy yn koar.

Heit woe it mar al te graach útlizze.

Dit wie, sei hy, in splinternije fining. Sjoch, om dy spoelen siet in tried. Dy tried wie magnetysk en koe lûden opnimme en dy koene je letter wer ôfdraaie. Nee, in soarte fan radio wie it net, it gyng mear as by grammofoanplaten. Allinnich - platen koene je sels net opnimme, soks barde yn fabriken. Mar mei dizze, wire is tried yn it Ingelsk en recorder betsjut opnimmer, dus mei dizze wire-recorder, dizze triedopnimmer eigentlik...

‘Ja, no witte wy it wol,’ sei ik. It duorre my allegearre fiersten te lang.

‘Woest no meiïens op bêd?’ frege heit. Ik hâlde my koest.

Mei dizze triedopnimmer, herhelle heit, koene je dus gewoan thus fan alles opnimme en wer ôfspylje. Wat je mar woenen. Diskusjes, muzyk, radioprogramma's, ja, men koe sels jins eigen harkspullen meitsje. By it learen fan talen koene je de útspraak kontrolearje en ferbetterje. Yn Amearika brûkten se dizze dingen al op de skoallen en de universiteiten. De taallessen gyngen dêr mei sprongen foarút. Foar toanielspilers wie it apparaat in útkomst. En je koenen sprutsen brieven útwikselje mei oaren dy't ek sa'n apparaat hienen. Dat wie dochs hiel wat oars as ús âlderwetse manier fan brieveskriuwen. Hjir hearden je de stimme der by, dat wie folle echter. Dan seagen je de minsken hast foar jin.

‘Hoe is 't mooglik,’ bearde mem.

‘No ja, hoe is 't mooglik,’ sei heit, ‘alles is mooglik.’

It systeem fan it apparaat wie yn wêzen hiel ienfâldich. Mar it punt wie: kom der mar ris op. En wurkje it dan ek noch goed út. ‘De minske stiet foar neat,’ ornearre heit, ‘hy fynt hieltyd wer nije dingen út. Wat de ien lizze lit, pakt de oar wer op.’ En it soe allegearre noch folle fierder gean, wy stiene noch mar oan it begjin. Der wie al sprake fan dat elkenien oer in pear jier televyzje yn 'e hûs hawwe soe.

[p. 281]

‘Krije wy dan ek televyzje?’ frege ik. Ik hie der wolris ien op de Nijstêd sjoen, yn in etalaazje.

‘Wy moatte earst mar ris sjen hoe't dít ding it docht.’

Heit helle in ferlingsnoer op, sleat it apparaat oan, tovere mei de spoelen, de tried en de knoppen om en sette de mikrofoan op tafel.

‘Hjir moatte jim yn prate.’

‘Wat moatte wy sizze?’

‘Jout neat, samar wat. Wy prate gewoan troch.’

‘Hast him op sicht of hast him al kocht?’ frege mem.

‘No ja,’ andere heit, ‘ik haw him yn 'e winkel al útprobearre, dat hy hoecht net mear op sicht. Hy docht it goed. En as der wat mei is, dan haw ik de garânsje. Ik haw der twa jier garânsje op.’

‘Dus do hast him al kocht.’

‘Ja ju, toe no mar. Jonges, sizze jim ek ris wat.’

Ik stinde der wakker op om, mar koe sa gau net wat betinke.

‘Ik wit neat,’ sei ik skruten, ‘heit, set him even stil.’

‘Nee jong, je moatte der fluch by wêze mei sa'n apparaat. Ad rem. To the point.’

Hy seach myn broer oan en knikte. Dy wachte efkes en sei doe bedaard:

‘Hallo hallo. Wie stinkt daar zo. Het mannetje van de radio.’

Heit drukte op de stopknop.

‘Foar sok ôfwaaid praat is dit ding net bedoeld. Is dat begrepen?’ Hy draaide de spoel werom.

‘No spylje ik him ôf.’

‘Hast him op sicht of hast him al kocht?’ klonk it, ‘no ja, ik haw him yn de winkel al útpro-’

‘Bin ik dat?’ rôp mem, ‘wat in rare stimme! Dêr praat ik net mear yn.’

Wy fûnen allegearre dat wy mar nuvere mal klonken.

Heit glimke.

‘Ik hie wol tocht dat jimme dat sizze soenen. Dat leit net oan dit apparaat, mar oan ússels. Jim fine allegearre dat by it ôfdraaien myn stimme wol goed klinkt, netwier?’

Dat wie sa.

‘Mar ik fyn sels myn eigen stimme ek frjemd. Dat komt omdat ik myn stimme binnentroch hear. Der rint in buis fan de mûle nei de earen, de buis fan Eustachius, en dêr giet it lûd troch. Mar mei dit apparaat hearre jim jim stimme sa't in oar dy heart.’

‘Mei dat ding hear ik mysels dus sa't ik echt bin,’ tocht ik, ‘krekt as mei twa spegels tagelyk, dan kinne je ek sjen hoe't je der yn it echt útsjogge.’

Dêrnei moast der muzyk opnommen wurde. Mem spile in koart stikje op

[p. 282]

de piano, wy mochten net prate. Heit seach wat teloarsteld by it ôfspyljen.

‘Der sitte rare bylûden by. It rûst wat.’

‘It heart blikkerich,’ fûn mem.

‘De toanen sweve,’ sei myn broer.

‘Ik wit it al,’ rôp heit, ‘ik hie de mikrofoan op de piano stean. Dan galmet dy hiele klankkast mei. Wy dogge it nochris en dan hâld ik de mikrofoan wol yn 'e hân.’

Mem spile itselde stikje. De donkere rûs wie ferdwûn, mar de piano klonk noch like blikkerich en sweevjend.

‘It is sa al better,’ oardiele heit, ‘mar ik haw de mikrofoan fansels wol wat beweegd niiskrekt, ik haw him net op ien plak halden. Miskien dat it dêrom noch wat sweeft. Dat moatte je yn it begjin allegearre útsykje, men hat sa'n ding net samar yn 'e macht. Ik ha de gebruksoanwizing ek noch mar flechtich lêzen.’

Under it jûnsiten kundige heit oan dat er om kertier oer achten in konsert fan de radio opnimme woe.

‘It Konsertgebouorkest spilet in suite fan Bach’, sei er, ‘moaie muzyk, dy kinne wy dan letter nochris hearre.’

Wy mochten der by wêze, mar moasten ús mûsstil hâlde, want de mikrofoan kaam foar de radio te stean en naam ek alle lûden út de keamer op.

‘Dus gjin koalen yn 'e kachel dwaan, net nei it húske, net mei de teekopkes rinkelje en net de krante omslaan.’

It konsert wie in kertier oan 'e gong, doe't myn broer syn gesicht reader en reader waard. Ynienen hoaste er it út. Heit swaaide wyld mei de earmen.

‘Toe ju, der wurdt dochs wol mear hoaste by in konsert,’ sei mem, en tagelyk sloech se de hân foar de mûle.

(Ferhaalfragmint út de bondel De Gouden Teeman, dy't begjin septimber ferskynt by de Friese Pers Boekerij.)