Trotwaer. Jaargang 31

[p. 259]

Mei nei de oare ieu
Doeke Sijens

Boeken dy't net mear te keap binne besteane net mear. Foar âlder wurk is der aldergeloks de rige Fryske Klassiken. Lykwols, lang net alle boeken dy't it lêzen noch wurdich binne, krije dêr plak. Yn Trotwaer dêrom dit jier in kar út 'e titels dy't oars al mei moatte nei de nije ieu.

Yn 'e lêste dagen fan 'e Besetting komt in sabotaazjeploech noch ien kear yn aksje. De groep huzet yn in pleats, en giet der nachts op út om in trein út it spoar rinne te litten. Mear bart der eins net yn Forgetten post¹ fan Reimer van Tuinen. It kontrast mei fiif oare boeken dy't direkt nei de oarloch útkamen is foaral as it giet om de toan ferrassend grut. Dy romans (fan Harm Lodewijk, Abe Brouwer, E.S. de Jong, P. de Jong en J. de Haan) beskriuwe triomfantlik it manmoedige krewearjen fan it ferset.²

Forgetten post, dat op Van Tuinen syn eigen ûnderfiningen werom giet, is yn fergeliking mei dy romans in wûnder fan understatement. Fyftjin jier foar Anne Wadman syn Kûgels foar in labbekak makke Van Tuinen it ferset al ‘normaler’ en ymponearret dêrmei noch altyd. Yn syn boek gjin held, mar in gewoane, twifeljende man, dy't lyk foar de befrijing neitinkt oer it ferset, syn rol dêryn en syn motivaasjes.

Wêrom is hy yn it ferset gien? As er wacht rint en dy fraach komt by him op, wit er it net:

Ik sil der wol net efterkomme, suchte er, ik ha my sèls noch lang net troch. Hwerom spylje ik mei yn dit lêste bedriuw? Manhaftich bisocht er it gefal nouris earlik to bisjen; wie it solidairens, it opwinende spul, de kriichsmezyk, wie it mear en oars as it soldaetsje boartsjen, lang ferlyn yn 'e stêd?

Wylst de dagen foarby geane mei wachtsjen mimert de man ek oer de betsjutting fan it ferset en hoe't der yn 'e takomst oer tocht wurde sil.

Sûnder mis soe hjir aenstouns in soad kolder oer forkundige wurde. Slachsinnen, sa âld as alle striid sels, soene strak, mei de blommen, by plechtige gelegenheden oer de libbenen en deaden hinne stoart wurde. Weardeleas, weardeleas foar safier it de analyse oangiet.

Op in oar momint tinkt er:

Forrinnewearjen is duvelsk moai wurk, moaijer as opbouwen, tocht him: it skynt earne oansluting by to finen. Dat wie foarhinne al sa, doe't er tuorren boude op wiffe pylders, of kartonnen kastielen knipte, allinne om se wer om to smiten.

Van Tuinen is der lykwols net op út om de betsjutting fan it ferset leech te lizzen. Syn haadpersoan is gjin nihilist en perfoarst ek gjin meirinder. Earder is it in man dy't him net wichtiger meitsje wol as er is en tajaan wol dat er wit fan eangsten. Hy hat earder yn in kamp sitten, safolle wurde de lêzers gewaar, en syn deafûnis stie fêst. As troch in wûnder is er libjen bleaun en dat hat him relativearjen leard. As by fersin in granaat útinoar springt, tinkt er: ‘Dat iene momint fan de knal wie it seldsum klear troch syn brein flitst: mear komt der net.’

De reden dat de man by it ferset gien is, beskriuwt Van Tuinen op in ûnferjitlike wize:

1 R.W. van Tuinen, Forgetten post (Brandenburgh, Snits 1949). It boek is nea werprinte.

2 Sjoch foar mear ynformaasje oer dy romans Doeke Sijens, ‘Fan bûgjen frjemd (1), De earste romans’, Trotwaer 27 (1995), 71-76.

[p. 260]

Letter, doe't de striid oer him kommen wie, en hy wèr, mar nou hiel oars swalke, fielde er ferwûndere dat it stamlân weisonk, né, dat wie 't ek net, it roun oer yn al it oare. Alles waerd syn bloed en syn groun, mar nou folle taestberder. De opjage bern mei it swarte hier hearden der by; en in faem dy't yn 'e wyn opskau; en in stymske boer dy't swijend de fûgelfrijen herberge; mar ek: in nôtfjild efter de sédyk, it brokkelich silhouet fan in swart fabryk; it piipjen fan in tram en de rop fan in blommeman.

Forgetten post is ekonomysk en subtyl skreaun. Gjin grutte wurden en feiten, it giet om it inerlik fan de fersetsman. De krêft fan dit boek hat Van Tuinen noch fergrutte troch gjin nammen te neamen: de minsken fan de sbotaazjeploech bliuwe anonym (bygelyks ‘de jongste fan de ploech’, ‘in kommandant’), Fryslân wurdt it ‘Gewest’ neamd, en It Hearrefean ‘it greate doarp dat in ûre eastliker lei’. Dêrmei komt it ferhaal los fan 40-45 en wurdt it universeel. Abstrakt is it boek net, dêr is de skriuwer te realistyk en te minsklik foar.

‘Proast dan, proast op 'e opfierders, op 'e reklassearders, op 'e braven, op 'e wetliken!’

‘Op 'e ûnwetliken!’

‘Op 'e treinen!’

‘Op 'e beammen, de bommen, op 'e droppings!’

‘Op alles!’

It liet him grandioos kâld hwerop, hwant it focht roun him hearlik troch de kiel, en hy joech him der alhiel oan oer.