Trotwaer. Jaargang 31

[p. 147]

It skriuwen fan in keunstkrityk
Rudy Hodel

Myn wurk as keunstkritikus begjint elke wurkdei mei it lêzen fan de Volkskrant, it blêd dêr't ik in abonnemint op haw. Elke moarn sykje ik nei berjochten dêr't myn each en letter myn fingers achter hingjen bliuwe. Want de skjirre is myn grutste freon. It wurk fan de keunstkritikus begjint mei de observaasje en yn myn gefal mei it lêzen, it sammeljen, it geastlik ferarbeidzjen, it op 'e nij bewarjen of it fuortgoaien fan relevant nijs. Myn wenning en myn holle is myn argyf.

Hjoed is it 8 maart, de deadline fan Trotwaer, en der binne trije berjochten dy't der útkypje.

Op nûmer 1 stiet de dea fan Stanley Kubrick, de geniale regisseur fan films as Lolita, Dr. Strangelove, 2001: A Space Odyssey en A Clockwork Orange. Syn grutte tema fan de ûntminskliking fan it minskdom is aktueler as ea. Foar alle dúdlikens: de moardners fan Meindert Tjoelker moasten noch berne wurde, doe't A Clockwork Orange folle sealen luts en grutte diskusjes losmakke. Sinleas geweld is net fan hjoed of juster.

Op nûmer 2 stiet in lyts mar dúdlik berjocht, ek fan side 1: ‘TE OUD. Het Italiaanse modehuis Versace heeft topmodel Naomi Campbell (28) laten vallen. “Onze kleren zijn voor jonge mensen en dus is Naomi niet geschikt om ze te dragen”, zei Donatella Versace. Ze zou ook te duur zijn: 130 duizend gulden per show.’ Sa sit de wrâld dus yninoar. Ferline jier of it jier dêrfoar stie se noch te gûlen op 'e begraffenis fan de grutte baas fan it spul, Gianni Versace en no het se dien krigen: te âld, te djoer. Versace wie trouwens ek in slachtoffer fan sinleas geweld.

En op nûmer 3 stiet it berjocht ‘Uitvinder van Linux als popster onthaald’. It stie op side 2, de side fan de ekonomy. ‘Aanhangers van het Linuxcomputerbesturingssysteem kwamen afgelopen week in het Amerikaanse Silicon Valley voor het eerst bijeen op een feestelijke conferentie, die deed denken aan het Woodstock-popfestival uit het hippie-tijdperk en de vroege jaren van Apple computers. De 29-jarige Fin Linus Torvalds, die het gratis besturingsprogramma heeft ontworpen, werd onthaald als een popster door zevenduizend uitzinnige fans. Ze wilden hun idool aanraken en vroegen om zijn handtekening.’ Dochs noch posityf nijs op moandeitemoarn, want Cambuur hat ferlern en Heerenveen hat gelyk spile, lês ik.

Boppe dit stik stiet ‘It skriuwen fan in keunstkrityk’ en ik hear minsken al tinken dat se foar it lapke holden wurde en op in dea spoar sitte. Mar dat is net sa, want as de wrâld feroaret, feroaret de keunst en feroaret de krityk. De tiid dat keunst allinnich in skilderij of in byld fan brûns wie, is al hûndert jier foarby.

Wat bygelyks te tinken fan it wurk fan de Japanske keunstneres Mariko Mori, ien fan de nijste stjerren oan it keunstfirmamint. Har antlit - in foto nommen fan in fideofilm - sierde okkerdeis in hiele trits fakblêden en de foarside fan it ‘Cultureel Supplement’ fan de NRC. It besûndere fan dat gesicht is dat der net folle echt oan is, mar dat it der wol oantreklik útsjocht. Har mûle is seksy read, har hier liket fan sulver en har eagen keatse as

[p. 148]

krystfersiering it ljocht de romte yn. Opfallend is fierders dat se in glêzen bol yn har hannen hâldt.

Is dizze Mariko Mori (dy't yn in earder bestean fotomodel wie!) in moderne wiersister of in kompjûterstjoerde geisha en in narsistyske seemearmin fan de 21e ieu? Wy witte it net en sille it ek net witte, want yn har foto- en fideowurk giet de werkenbere wrald naadleas oer yn in fantasywrâld: de utopyske wrâld fan Mariko Mori. It is slim fêst te stellen, wêr't de normale wrâld ophâldt en it firtuele, optochte universum fan de keunstner begjint. Har wurk is de ferbylding fan har dreamen.

Fansels kin je dit wurk ôfdwaan as de safolste hype en kin der twifele wurde oan de ivichheidswearde fan sok foto- en fideo-materiaal. As wy tsien jier fierder binne is der letterlik neat mear fan hiel. Dan is alles blau, ferblikke en broas wurden. Mar op dit stuit - en dat liket my it belangrykste - is it rûnom te sjen, yn alle grutte musea foar moderne keunst. En Mariko Mori hat kollega's by de rûs.

De jongste keunst wol neat mei it ferline te krijen ha. Sy hat de holle ôfkeard fan de algemiene èn de keunstskiednis en rjochtet har op har eigen (privee)wrâld. En dy wrâld kin skamteleas puberaal en/of narsistysk wêze of wol ús allinnich mar ferdivedearje. Lykas yn de ekonomy liket de ynstant-befrediging fan alle behoeften it belangrykste te wêzen.

Mar keunst libbet by de graasje fan de oerskrieding. Se makket harsels (en no brûk ik de wurden fan keunstkritikus Anna Tilroe) oerstallich as se har foeget nei it besteande. En wat docht de keunst, no't se net mear wit wêr't se har tsjin ôfsette moat? Se besiket harsels grutter te meitsjen, harsels út te wreidzjen mei alle mooglike dissiplines: film, arsjitektuer, moade, design en sels (pop)muzyk. Se wurdt, om it âlde wurd te brûken, in multimediaal Gesamtkunstwerk fan alles en noch wat.

En sa is de útgeanskultuer fan de lette jierren njoggentich definityf trochkrongen yn de keunst, de muzyk, de moade en de foarmjouwing. Ja, dy útgeanskultuer is sels in soarte fan model wurden foar de hiele kultuer. Ien fan de wichtichste saken fan dy kultuer is glamour. De keunst is opgien yn glamourlân. Stjerren steane net mear oan it firmamint, mar op de dûnsflier fan de klup, de catwalk fan de moade, it poadium fan it festival of gewoanwei op 'e muorren fan it Stedelijk Museum, lykas okkerdeis de jonges en famkes út de Buzz Club-fideoproduksje fan Rineke Dijkstra, ien fan de belangrykste fotografen fan dizze tiid.

Net allinnich Mariko Mori is in stjer, mar ek ús freon Linus Torvalds, want ek hy wurket oan de realisaasje fan ús dreamen. Wy allegear libje yn 'e waan dat wy ienris of foar fyftsjin minuten(à la Andy Warhol) it middelpunt fan it universum binne. Wy binne allegear stjerren of wolle dat alteast wurde. Wy libje allegear yn ús eigen film en binne ús eigen regisseur, haadrolspiler en kaartsjeferkeaper tagelyk.

En wat docht de fierhinne wurkleaze keunstkritikus? Hy sjocht dernei, lêst de krante en fisket ien fan syn eigen radiopraatsjes út it âldpapier. Hij lêst de saak nochris oer en wit dat it al fierste let is foar Auke de Vries. Wy libje yn it nije milennium. Mar kontrasten ha ek wearde.

Auke de Vries yn Frjentsjer

Yn it Fransk bestiet it wurd ‘bricoleur’, dat ‘nifelder’ betsjut. Nifelder is yn it Nederlânsk ‘knutselaar’. De byldhouwer Auke de Vries,

[p. 149]

dy't oant 27 maart in tentoanstelling hie yn it Coopmanshûs te Frjentsjer, is in bricoleur neffens it boekje, want bricoleur betsjut ek auto-didakt. En Auke de Vries is in autodidakt, immen dy't it himsels leard hat. Ynspirearre troch de natoer en de wrâld om him hinne makke hy yn 'e jierren sechstich as grafikus trije-diminsjonale modellen foar syn wurk op papier. En dat wie sa'n ûntdekking dat hy dêr mei troch gien is. De modellen waarden selsstannich en wat langer wat grutter. Mar de oarsprong feroare net. Syn grutste plastyk is no it ferneamde, twahûndert meter lange byld tusken de âlde en de nije Willemsbrêge yn Rotterdam út 1988.

Auke de Vries, dy't yn 1937 yn Burgum op 'e wrâld kommen is en al sûnt jier en dei yn Den Haach wennet, is in lyrysk abstrakte tekener-byldhouwer, dy't fan de nuverste dingen ien gehiel meitsje kin. Hij kin letterlik alles brûke: izertried, in kniper, snipels blik yn alle soarten en maten, platen izer en soms in likje ferve. Wy werkenne yn syn bylden noch wol fragminten en ûnderdielen, mar se binne sa ferfrjemde fan harren oarsprong dat se folslein opgean yn in nije identiteit: in nij, no abstrakt byld fan beferzen beweging. Of wat platter sein: de tentoanstelling makke de yndruk fan in nobele aldizerhannel dy't op 'e kop set is troch in selskip balletdûnsers.

De keunst fan Auke de Vries berêst op poëzij, yntuysje, it sykjen nei in lykwicht en de ûntkenning fan de bretale werklikheid. Alles wat syn hannen oanreitsje, hat in oare foarm en in oare betsjutting krigen. Alles is moaier wurden. En as je krityk leverje wolle op dat wurk, dan moatte je it oer dit lêste ha. Alles wat syn hannen oanreitsje wurdt moai. De estetyk fan Auke de Vries is werklik leadswier. Sa falt der in prachtich bousel te bewûnderjen dat alle skaaimerken fan in bunker hat.

Auke de Vries, zonder titel '97 (foto Victor E. Nieuwenhuis)

[p. 150]

Hoe kin dat? Hoe bestiet it dat der prachtige bunkers binne? Ja, se besteane yn 'e holle fan Auke de Vries.

Dy ûntkenning fan de platte werklikheid fyn ik in ‘lyts’ manko yn dit wurk. It each bliuwt nergens oan hingjen. It glidet oeral oerhinne. As je war bûten steane is it in poepetoer ien fan syn tekeningen of skulptueren foar de geast te heljen. Se binne as balletdûnsers dy't stjerre moatte. It wurk, de estetyk fan Auke de Vries is yn guon opsichten frijbliuwend, it ferplichtet ta neat. Je hoege der net lang by nei te tinken. Je hoege allinnich mar de eagen te iepenjen en te genietsjen. It is krekt as ite jo in bonbon.

Dat nimt net wei dat Auke de Vries in belangrike keunstner is en dat syn tentoanstelling yn Frjentsjer in oanrieder wie foar elk dy't fan keunst hâldt. It wie boppedat al wer achttjin jier lyn dat hij syn lêste eksposysje yn it Heitelân hie.