Trotwaer. Jaargang 31

[p. 45]

Biten en brokken
Jan Pieter Janzen

Overbewensing

Je soenen der net rjocht goed fan wurde, al dy kryst- en nijjierswinsken. De earste wie der ein novimber al: ‘Een vrolijk Kerstfeest en een voorspoedig begin van het nieuwe jaar.’ Ofkomstich fan STINAFO. Goed bedoeld, fansels, en ek noch foar in goed doel - de Stichting Nationaal Fonds ‘Het Gehandicapte Kind’-, mar likegoed yrritant: te betiid, te maklik en te nonsjalant want wêrom soe allinnich it begjin fan myn nije jier ‘voorspoedig’ wêze meie? (Al is ‘flot út ein’ fansels altyd noch in slachje royaler as it ‘goed útein’, dat je yn 'e dagen foar âld en nij faak taroppen wurdt.)

Fuort nei sinteklaas kaam de stream rap op gong, om nei de krystdagen ynienen op te droegjen. Mear kaarten as oait, sa like it wol. Mear ek nei eigen ûntwerp. Foaral de foto wie yn opmars. It tal spesifine nijjierswinsken naam spitigernôch wer fierder ôf. De krystgedachte hat de slach foargoed wûn, tanksij it Angelsaksyske kultuerymperialisme. Dêr helpt gjin trochsettende sekularisaasje oan.

Neffens de PTT binne der ferline jier sa'n twahûndert miljoen kaarten ferstjoerd (goed foar tolve skriftlike winsken de persoan). Likefolle as at sûnt 1991 wenst is. De sterke stiging dy't yn 1987 mei de ynfiering fan de foardielige ‘decemberzegel’ begong, is de lêste jierren dus net echt trochset. Groei siet der wol yn it netpost-ferkear, it ferstjoeren fan de bêste winsken per e-mail. It leafst ynklusyf lûd, byld en animaasje, sa't dy op it Internet rom foar hannen binne (sjoch û.o. www.speedyclick.com, www.heineken.nl/e-cards/index en www.media.mit.edu/Postcards/).

Dat it reguliere krystferkear op peil bliuwe soe, hienen guon trendwatchers net op rekkene. B&W fan It Hearrenfean bygelyks. Dy namen har ferline simmer al foar om gjin kryst- en nijjierswinsken mear te ferstjoeren, om't se it nut fan dit ritueel net mear ynseagen: ‘De attentie waarde neemt af, de zeggingskracht daalt. Nederland wordt wat kerstkaarten-moe en ervaart het fenomeen toenemend als een minder milieu-vriendelijke activiteit.’ Dat lêste wie ek foar de Rabobank reden om der mei op te hâlden. It hat 170 beammen, 24 ton papier en ien miljoen gûne skeeld.

Is dy krystkaarteboel noch oerhinne te kommen, muoite ha 'k mei it feit dat se faak net yn 't plak komme fan mûnlinge winsken mar gewoan dêr boppe-op. In wurchmeitsjend ferskynsel dat him foaral yn de direkte rûnte fan famylje, freonen en buorlju foardocht. Ommers, je stjoere kaarten hinne en wer, je sjogge elkoar op ien of mear fan de feestdagen en hâlde mar net op mei it útsprekken en yn ûntfangst nimmen fan har hieltyd wer repetearjende goewinsken. En yn 'e winkel kin it mei ‘prettig weekend’ net mear ta. In wike foar krysttyd ha se it bij de kassa foar de wissichheid al oer ‘prettige dagen’.

Foarmen van overbewensing allegear dy't har doel fier foarbij sjitte. Dat kin takomme jier, mei it nije milennium yn sicht, noch wat wurde. Dan is it pas echt spitich dat de krystdagen en âld en nij nèt gearfalle, lykas logyskerwize fansels al moatte soe.

[p. 46]

Fryslân ropt

Ed Nijpels is hjir as nije kommissaris like entûsjast ynhelle as Loek Hermans fiif jier lyn. En ek hij sei ta dat er op syn minst ien termyn bliuwe soe: ‘Het is uitgesloten dat ik de komende zes jaar een politiek ambt in Den Haag aanvaard. Ook als het landsbelang zou roepen. Ik heb nu vastgesteld dat Friesland nu roept.’ (LC 13/12/98)

Soartgelikens wurden spruts Nijpels doe't er yn maaie 1995 presidint-direkteur fan arbotsjinst De Twaalf Provinciën waard. Dêr soenen se op syn minst fjouwer oant fiif jier op him rekkenje kinne. Dat waarden úteinlik trije en in heal en it hie minder as oardel west at Bolkestein Nijpels it kommissariaat fan Súd-Hollân en Gelderlân net fergund hie. - It bliuwt dus ek mei dizze jonge VVD-feteraan even ôfwachtsjen.

Ien ûnderdiel fan it erfskip fan syn foargonger koe Nijpels fuort mei oan it wurk: it kompjûterfabryk fan SCI Systems op it megapark bij It Hearrenfean.

Dat waard hjir as ‘grutte fisk’ ûnder de entûsjaste lieding fan Hermans mei safolle faasje hinne helle dat der - nei't letter bliek - eins wat te min op papier set is. Oan de Provinsje en de gemeente no de tankbere taak om de ôfspraken ‘af te rechten’, sa't in foarljochter it sa moai formulearre. It leafst soenen se dat yn alle stilte dwaan, mar ja, de media... Dy woenen einlings wol ris witte hoefolle mienskipsjild yn dizze saak stutsen wurdt û.o. troch in te lege grûnpriis. Dat blykt in foech steatsgeheim te wêzen.

It Amerikaanske bedriuw sels is ek net maklik yn 'e omgong. Foar ûndersykjende sjoernalisten is it ferbean terrein en ek it fakbûn hâlde se mar al te graach bûtendoarren. Foar CAO's binne se nammentlik allergysk.

In krityske reportaazje fan de sneinstelevyzje fan Omrop Fryslân oer dizze lêste boppeslach fan Hermans foel bij guon politisy dan ek net goed. En it trijewyklikse orgaan Ondernemend Friesland snapt net wêrom't dat iene healoerke op Nederlân 1 net konsekwint brûkt wurdt foar Fryslân-promoasje. De gefolgen koenen wol ris grut wêze: ‘Na afgelopen zondag immers weet elke potentiële investeerder elders in het land dat er hier protestcomité's, Groen Linksers, zeurderige werklozen en vaksbondsbestuurders zijn die brede aandacht via de televisie kunnen krijgen ten nadele van het image van jouw bedrijf.’

Tsja, dat komt der fan at je de mûle ticht en de doar op 't slot hâlde. En dan kleie guon Steateleden, fan links oant rjochts, der bij de algemiene skôgings ek noch oer dat de Fryske televyzje te min oan de provinsjale polityk docht. ‘Dat is de mentaliteit van de sponsor die een tegenprestatie verwacht voor zijn weldadigheid’, reagearre LC-haadredakteur Rimmer Mulder adekwaat. Stel je foar, aanst moatte wij yn dit swier subsidiearre medium ek noch op ús wurden passe!

Van Krimpen retoer

‘Waar ik kom wordt het leuk’, sei Wim van Krimpen doe't er ferline maitiid begong as direkteur fan it Frysk Museum en it Princessehof. Yntusken hat er yndied soarge foar nij libben yn 'e brouwerij en foar in stikmannich opfallende eksposysjes, mar ek foar gâns argewaasje. Dêrom krige er yn novimber de Fryske Parsepriis 1998. Yn syn tankwurd - ‘Ik zal het kort houden’ - naam de Rotterdamske Kunsthalbaas, dy't Fryslân der even parttime bij docht, alle tiid om út te lizzen wat bij it Frysk Museum nei de lêste, 22 miljoenen kostjende ferbouwings noch allegear oars en better moast. En passant ferklearre er de Pro-

[p. 47]

vinsje de oarloch. Dy hie nammentlik wol de ‘hardware’ levere, ‘maar de software krijgen we niet’.

Dizze safolste provokaasje foel net allinnich bij deputearre Bertus Mulder ferkeard (de Provinsje stiet foar 75 persint fan de museumbegrutting, op elk besikerskaartsje sit f 64,55 oerheidsjild). Ek in ‘lytse’ kollega fan Van Krimpen wie it no oer. Sytse ten Hoeve, de oars sa evenredige monuminteman en direkteur fan it Frysk Skipfeart Museum, kaam yn de Ljouwerter Krante fanwegen mei in stik, sa ta de saak en de man, sa helder en sa skerp tagelyk, dat hy der ek in parsepriis foar krije moatte soe.

‘Van Krimpen museale bellenblazer’ wie de titel en de yntro liigde der fuortdaliks al net om: ‘Geldingsdrang, hautainie en brutaliteit brengen hem met zijn verbaal geweld wekelijks in het nieuws. Mensen die beschikken over achergrondinformatie over de museale situatie in Friesland houden zich fatsoenshalve stil over Van Krimpens provocaties. De tijd is aangebroken dat niet meer te doen.’

Wat earder at dizze ‘geldverslindende, druktemakende ijdeltuit’ ferdwine soe wat better, wie de konklúzje. Terjochte, mar at dat der ek fan komt? Ofgeande op de man syn reaksje net: ‘Bij ieder artikel dat in de Friese pers verschijnt van het allooi fan Ten Hoeves artikel blijf ik een jaar langer in Friesland.’

Dochs hat it der in soad fan dat Van Krimpen al begong is mei it dekken fan syn ôftocht, as miskend sjeny en Fremdkörper yn in kultuer-ûnfreonlike, stive omjouwing. Want dat it hjir foar him net dynamysk en dus net ‘leuk’ genóch is, wurdt hieltyd dúdliker.

Stimulearjend oerheidsjild

Nederlânske skriuwers dy't fan har wurk libje kinne, binne der net folle, lit stean dat se der echt ryk fan wurde. De finansjele top tsien bestiet neffens in berekkening fan Playboy (oktober 1998) út Harry Mulisch, Connie Palmen, Maarten 't Hart, Kees van Kooten, Tessa de Loo, Renate Dorrestein, Margriet de Moor, Lulu Wang, Anna Enquist en Hugo Claus, fan wa't stik foar stik foar miljoenen ferkocht waard). Ek de nûmers 11 o/m 23 (fan Cees Nooteboom, Adriaan van Dis, Boudewijn Büch, en Joost Zwagerman oant Leon de Winter, Jan Wolkers en Marcel Möhring) kinne royaal fan de pinne, de fertaalrjochten, de sprekbeurten en de prizen libje.

Rûchwei njoggen fan de tsien skriuwers moatte it lykwols ha fan de subsydzjepotten en dan benammen fan it Fonds voor de Letteren en it Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds. It earste hat it measte jild te ferdielen: oer 1997 goed njoggen miljoen gûne foar wurkbeurzen, oanfoljende honoraria, reisbeurzen en earejilden. It Produksjefûns stipe mei goed fjouwer ton it útjaan 21 boeken, de f 75 tûzen dy't fiif jier lang útlutsen wurdt foar de twadde rige Fryske Klassiken, net meirekkene. Tsien literêre tydskriften krigen fan dit fûns in strukturele produksjesubsydzje fan meielkoar lyts fjouwer ton en nochris f 76 tûzen foar addisjonele honoraria. Foar it ûtjaan fan berneboeken en it meitsjen fan literêre oersettings waard yn 1997 goed in heal miljoen útjûn.

Yn sawat alle ûnderdielen parten Fryske skriuwers goed mei. Wat de wurkbeurzen oangie kaam dat yn 1997 del op 3,3 persint fan it totale bedrach. Fêste klanten wienen dêrby Willem Abma (in beurs fan acht moanne à f 4.800 bruto), Josse de Haan (fjouwer moanne), Wilco Berga, Diet Huber, Margryt Poortstra en Baukje Wytsma (trije moanne). Reisbeurzen waarden takend oan Tsjêbbe Hettinga (Grikelân) en Albertina Soepboer (Span-

[p. 48]

je), wylst Piter Terpstra en Mindert Wynstra in projektwurkbeurs fan trije moanne-ienheden krigen. Klaas Bruinsma koe mei in fertalersbeurs fan f 4800 te set oer de Mei van Gorter. Oanfoljende honoraria fan tusken de twanheal en fiif tûzen gûne wienen der foar Wilco Berga, Lida Dykstra, Josse de Haan, Benny Holtrop, Anny de Jong, Hanneke de Jong, Jelle Kaspersma, Auck Peanstra en Eelkje Tuma (foar oarspronklik wurk, ferskynd yn 1996).

De Friezen wienen bij it ferdielen fan dit stimulearjende oerheidsjild yn it goeie selskip fan sokken as Benno Barnard, Jeroen Brouwers, Imme Dros, Anton Haakman, Oek de Jong, Frans Pointl, Ton van Reen, Dolf Verroen, Dirk van Weelden, L.H. Wiener en Gerrit Jan Zwier.

It wurdt yn de jierferslaggen en de periodike útjeften fan de beide fûnsen allegear kreas beskreaun, ynklusyf de regels en de prosedueres, de takenningen, de (anonime) ôfwizings èn de yntsjinne beswieren - 33 yn totaal, dêr't njoggen neierhân doch noch ‘gegrond’ fan ferklearre waarden. Sa sjoen hat Anne Feddema mei syn beswierskrift tsjin it ôfwizen fan syn addisjoneel honorarium (sjoch de earste siden fan dit nûmer) dus noch in kâns fan ien op fjouwer.