Trotwaer. Jaargang 31

[p. 43]

Mei nei de oare ieu (1)
Doeke Sijens

Boeken dy't net mear te keap binne besteane net mear. Foar âlder wurk is der aldergelokst de rige Fryske Klassiken. Lykwols, lang net alle boeken dy't it lêzen noch wurdich binne, krije in plak yn dy rige. Yn Trotwaer dêrom dit jier in kar út 'e titels dy't oars al mei moatte nei de nije ieu.

It begjint idyllysk, mei in simmermoarn yn it Fryske lân, in boerepleats ‘as in donker eilân yn in griene sé’ en tsjotterjende protters mei ‘triljende wjukken en oerein stykjende kielfearkes’. Fjouwer siden fierder yn it boek lykwols sjocht in boerinne yn 'e ‘djiplizzende griene tiger-eagen’ fan har buorman, dêr't ‘ivige haet yn flikkert’.

Dêrmei wurdt de lêzer meisûgd yn it drama fan De wylde boerinne'. ¹ Sa ekonomysk hat T.E. Holtrop dit op papier set, dat it ferhaal mar tritich siden telt. De yntriizje liket simpel: rûzje tusken buorlju oer ‘it rjocht fan reed’. De boerinne, in jonge widdo mei twa bern, kin net yn it doarp komme sûnder dat sy oer de gerjochtichheid fan de buorman moat. Dit rint út op in fete, dy't jierren lang duorret.

De oanlieding is fansels komplekser as dy tsierderij oer in paad. Holtrop fertelt de eftergrûn yn koarte, dúdlike halen. De buorman wie al lang fereale op de boerinne en as har man stjert, mient er dat syn tiid kommen is. Sy stegeret him lykwols ôf en fan dat momint ôf treitert hy har op alle mooglike wizen. De boerinne rekket hjirtroch alhiel op 'e doele. De buorman en dat paad oer it hiem wurde har ta in obsesje. Op it oanrieden fan de dûmny komt der in rjochtsaak, dy't sy ferliest. De boerinne swart dan: ‘As ik det paed nei de bûrren net frij en ûnforhindere brûke mei, set ik der yn der ivichheit gjin foet wer op, al scil ik myn hiele libben den ek op myn eigen geruchtichheit slite.’ Sy stiet foar har wurden: se komt it hiem nea wer ôf.

Psychologysk set Holtrop de twa haadpersoanen skerp del. De buorfrou fiedt it minderweardichheidsfielen fan de buorman troch har wegering op syn oansyk. De ûnevenwichtigens yn har eigen persoanlikheid komt nei boppen ta as sy fernimt hoe djip at syn haat foar har oer is. It ferhaal kin mei in pear sênes ta. Masterlik is in flashback oer it oansyk fan buorman Lammers.

Do't er miende, det de saek yn oarder wier, skoude er syn stoel tichterby en wylst hja yet dreamde fen de greate boerkerij en birekkene, ho great it bislach wol wirde koe, bisocht hy de earrnen om hjar mil to slaen. Hja waerd efkes kjel en seach hwet forheard op de âldfeint del, dy hjar sa skruten op side kroep.

De boerinne kin him as frijer net serieus nimme en laket him út.

Krimmenikes. tocht hja. Dy earmkes kinne my net ienris omklamme. Ik mei dy frijer wol op 'e skerte nimme, en as ik him ris troch de hannen gean litte wol, moat ik oppasse det ik him net brek.

De striid mei de buorman knoeit de boerinne geastlik. Yn 't earstoan praat sy mei elkenien oer har obsesje. De doarpslju krije dêr rillegau har nocht fan en jouwe har de bynamme fan ‘wylde boerinne’. Holtrop beskriuwt har tastân sa:

1 De wylde boerinne fan T.E. Holtrop (1865-1925), ferskynde foar it earst yn Swanneblommen. Jierboekje for 1915. Utjown fen it selskip for Fryske Tael- en Skriftenkennisse. As selsstannige útjefte kaam it ferhaal yn 1931 by Osinga te Boalsert út. De sitaten binne nommen út dy útjefte. It ferhaal is (omstavere) opnommen yn: T.E. Holtrop, De wylde boerinne en oar wurk; útjûn mei ynlieding en bibliografy troch J. Knol (Holderrige 4); Boalsert 1979.

[p. 44]

Stadich oan hjar wurk bliuwe kin hja net mear. As hja in toarn al hwet docht, den giet it, ef er trochgeand immen efter hjar oan sit to trúnjen en to fiterjen. De hannen stjitte hjar oan en hjar eagen sjugge wyld. Nachts en dei sit hja oer det paed to mimerjen, en it byld fen Lammers en syn feninige eagen spoeket as in wrigge yn hjar brein om.

As de boerinne belies jaan moat, wurdt sy in fekke, dy't noch mar oan ien ding tinkt: it lân fan de buorman keapje as dy út 'e tiid rekket.

Hy scil foar hjar stjêrre, den moat de pleats forkoft wirde en hja scil alles keapje, en mei glâns en gloarje scil hja lâns hjar eigen paed yn 'e wrâld weromkomme.

Ek dit mislearret, de boerinne stjert earder as de buorman; har bern lit sy swarre om har lyk net oer it paad fan de buorman nei it tsjerkhôf te bringen.

It ein fan De wylde boerinne soe yn in Grykse trageedzje net misstean. Wer komt Holtrop mei in natuerbeskriuwing, mar dit kear yn mineur: ‘De greate, feale ierde leit dea ûnder in kâlde, toskoerde tekken fen smoarch-wite snie.’ De bern hawwe net oan de winsk fan de mem foldien. Se hienen har mei in pream troch de opfeart nei it doarp bringe wollen, mar troch snie en iis is dêr gjin trochkommen oan. Har lêste tocht giet dêrom dochs by de buorman lâns. Hy stiet bûtendoar, âld en siik. ‘Syn lichum hinget foaroer en hy moat him mei beide hannen op in krukstokje steune om net to fallen.’

De yntinsiteit dy't Holtrop ta beslút fan syn ferhaal berikt is noch altyd ymposant. Ien fan de dragers seit tsjin de buorman:

In wier in sjou, boer. Do wy it paedsje lâns gongen, hat hja fen grimmitigens sprongen en dounse, sadet wy de kiste hast net hâlde koenen.

Mocht in lêzer ea tocht hawwe dat de buorman de winner fan de fete is, dan hellet Holtrop him mei de slotakte wol foargoed út 'e dream. De buorman stapt op 'e kiste fan de wylde boerinne ta en slacht der mei syn stôk op, ‘mei evenredige en krêftige slaggen’. It klinkt ‘hol en near (..) troch de winterstilte’. Dan begjint er tsjin har te praten: ‘Dou hast it lang folhâlden, mar ik langer...langer... En nou bist dêr, bist dêr einliks, ja einliks biste komd.’

In pear dagen letter komt ek foar him de dea.