Trotwaer. Jaargang 31

[p. 15]

Altyd wat!
Tr. Riemersma

De befruchtsjende holder

Ik bin keunstner, gjin taalbeweger, hat neffens de Ljouwerter Krante fan 4 desimber Albertina Soepboer yn in ynterview mei dy krante sein. Foar har is dat grif in tsjinstelling, en se hat der grif ferlet fan om buorkundich te meitsjen dat se it iene àl wêze wol en it oare perfoarst nèt. Salang't Soepboer praat oer har yntinsjes, har eigen belibbing, har fyzje, har gefoelens, mei se fansels beweare wat se wol. Sokke dingen binne net objektyf fêststelber, net bewiisber en net bestriidber. It is it priveedomein dêr't elk minske rjocht op hat en dêr't oarmans miening net ta de saak docht.

In holder mei ek frij beweare dat it syn iennige yntinsje is om iten te sykjen en dat it uterstee net syn bedoeling is om noed te stean fan de fuortplanting fan goudsjeblommen. Wy sille syn miening respektearje. Mar as er seit dat er dus ek neat mei dy fuortplanting noadich hat, dan moatte wy him in tik op syn poatsjes jaan.

No is in holder in dom beest, mar Soepboer soe better witte moatte: ûnbedoelde of sels net-winske effekten of aspekten fan jins dwaan en litten hâlde net op te bestean troch se simpelwei te ûntkennen.

De kontekst fan Soepboer har wurden lit tinke dat se ien aspekt fan har wurk ûntkenne wol, nammentlik it funksjonearjen derfan yn it Fryske taalpolitike ramt en dat se in eigen respons kleemt foar har wurk dy't dan persys oanslút op har bedoelingen. Ja, mar de resepsje hawwe jo as skriuwer net yn 'e hân, dêr kediist de hele mienskip oer.

Privee mei Soepboer tinke, leauwe, bedoele en foar wier hâlde wat se sels wol. Se mei har fersen skriuwe út in bedoeling wei en nei in doel ta. Dat is har eigen saak, dêr't in oar neat mei noadich hat. Mar as se publisearret, dan stelt se in publike died. Har bondels mei fersen ferskine net yn in fakuüm of op in ûnbewenne eilân, mar yn in lytse taalmienskip dy't elke publikaasje èk wurdearret as bydrage ta de útbou fan de taal en de statusferheging fan dy taal.

It sil wier wêze dat Soepboer net foar ‘it folk’ skriuwt of om ‘de taalstriid’ te befoarderjen. Dat is sels te hoopjen, want dan soe it gefaar grut wêze dat se minderweardige streekliteratuer produsearre. Se skriuwt los fan dy Fryske taalpolitike kontekst, akkoart, mar as har bondels publisearre wurde, dan eigent de Fryske mienskip him dy bondels ta en slacht der swee mei. As jonge minsken lykas Soepboer it Frysk brûke foar har literêre uteringen, is dat in bewiis fan de libbenskrêft fan it Frysk, en as sadanich ek in bydrage ta de befoardering fan it Frysk.

Soepboer kin it wol ferfelend fine dat har wurk in rol spilet yn 'e emansipaasjestriid fan it Frysk, mar keare kin se it net. De iennige remeedzje is: net mear yn it Frysk skriuwe. Alle Fryske uteringen, net allinnich literêre, funksjonearje yn in taalpolitike sitewaasje en der is gjin tinken fan dat der foar it wurk fan Soepboer in útsûndering makke wurdt. Men kin hûndert kear roppe dat de Friezen dom en efterlik binne, oan mythen leauwe of seachmoal yn 'e kop ha, dy resepsjesitewaasje kin men net feroarje. Men moat jin der by dellizze of in oare taal kieze.

[p. 16]

Feitlik is it konflikt tusken literatuer en beweging helendal net sa slim as it liket. It is nammers ek allang oplost. E.B. Folkertsma hat tusken 1950 en 1960 ytlike kearen oer de kontroverse skreaun en nei myn miening hat er dêr ferstandige en definitive wurden oer sein. Folkertsma easket fan 'e skriuwer a priori neat. ‘Der kin net fan harren [de keunstners] easke wurde - en nimmen easket it ek - dat hja allegearre en to allen tide meidwaen sille oan 'e biweging. Har wurk en saek is it, kunst to meitsjen, en oare dingen komme twad, of tred, of net. Mar likefolle of't hja har al of net op it bewegingsmêd weagje, krektsagoed as it wurk fan 'e beweging, docht ek harres hwat oan Fryslân.’ En fan de oare kant: ‘En, hwer't it ek net to min op oankomt, de biweging is in naderder. Hja nadert de kunst fan Friezen safolle mooglik, set der in Frysk hannelsmerk op en priizget it ûnder dy namme oan.’ (De Tsjerne 1953, 214 en 215).

Dy tuskensin, ‘en nimmen easket it ek’, wie fansels yn dy jierren gjin konstatearring, mar in ymperatyf. Der wienen destiids - en se binne der no noch ynsidinteel - lju dy't fan 'e skriuwer easken dat er as skriuwer bewegingsman wie, dat er mei opsetsin syn skriuwerij yn tsjinst fan de taalstriid stelde. En dat is in domme eask: as de skriuwer net de folsleine rûmte kryt, bijneed om op Fryslân te rachen en te koarjen, dan levert er prutswurk, en dêr is nimmen mei holpen, ek de beweging net. Fan de oare kant binne skriuwers soms safier gien yn it klemen fan har artistike frijdom, dat it lykje mocht dat se yn it luchtliddige skreauwen, en dat kin fansels net wier wêze. Literêr wurk funksjonearret altiten tsjin de maatskiplike, politike, religieuze ensfh. eftergrûn fan de mienskip yn wa syn taal skreaun wurdt. De skriuwer begjint net by nul en de skepping is net juster foltôge. It resepsjekader leit klear al foar't de skriuwer in letter op papier hat.

Mar ôfpraat dat de skriuwer fan de beweging de folsleine frijheid kryt om te skriuwen wat er wol, foar wis nommen dat it publisearre wurk oan strikt-literêre kritearia hifke wurdt, is it dan sa slim om fêststelle te moatten dat sa'n wurk èk noch funksjonearret as positive bydrage ta de emansipaasje fan it Frysk? Dat is dochs moai meinommen?