Trotwaer. Jaargang 31
(1999)– [tijdschrift] Trotwaer–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 17]
| |
Leave Henri of Brief oan 'e Himel (henrinou@himel.com)Ga naar eind1
| |
[pagina 18]
| |
en benammen kwetsber wiest, wist ik al, mar sa skriuwe oer freonskip troch ien dy't selibatêr libje moat? It boekje foel iepen by it haadstik ‘Sis faak: Hear ûntfermje jo’. De titel fan ien fan dyn lêste oertinkingen. En ik siet dêr wer:
Hear ûntfermje jo. Ik sit yn de Harmony te harkjen nei it optreden fan Di Gojim, in groep dy't Klezmer muzyk makket dy't jin djip fan binnen rekket. It hat deselde útwurking op my as bygelyks de Johannespassion fan Bach. Ik sit yn de grutte seal fan de Harmony. We binne mei ús fjouweren, Wimer, ik en twafan ús freonen, A. en P. De muzyk past wûndere goed by myn fertriet. It is 11 desimber. Ik bin hjir al, mar freegje net hoe. Ik sit tsjin myn freondinne oan. Ik moat ien fiele. Ik krij in bûsdoek oanrikt en sis oan ien wei yn mysels: Hear, ûntfermje jo, Kristus ûntfermje jo, Hear ûntfermje jo. Net om't ik sa'n bêsten bin, sa from en leauwich, mar om't it it iennige koarte sitaat is, dat myn betize geast yn ienkear fêsthâlde en útsprekke kin. Wurden dêr't ik in bytsje rêstiger fan wurd, sa as ek de wurden fan it De Profundis. Ut 'e djipte rop ik ta Jo, o Heare. Oare wurden soe ik net betinke kinne. It binne de iennige dy't pas jouwe op dit stuit.
Sa't dy wurden ek pasten op dy oare achtste maaie, hjoed op 'e kop ôf ien jier lyn, doe't ik it ‘De Profundis’ mei in senuweftige penne opkladdere op it earste beste stikje papier dat ik tsjinkaam, fuort nei it berjocht oer har fatale sykte. In skreau om help: wês by har, wês by him, wês by har bern. Heare help ús troch dizze djipten. Henri, yn dyn boek Met de dood voor ogen lês ik dat dyn skoansuster Marina Nouwen op acht maaie stoarn is, hjoed krekt acht jier lyn. Sjochst wol dat tafal net bestiet. ‘(...) myn hert kin net litte te jûchjen fan freugde as ynienen losse foarfallen harren skikke ta betsjuttingsfolle patroanen.’Ga naar eind3 Acht, it ierde-oerstiigjende getal acht. Sân plus ien.
Ik sit hjir al, mar freegje net hoe. De twadde frou dy't my wer mei graachte ynfriest, hat har dizze middei al oantsjinne, op 'e kop ôf fjouwer moanne nei dyn dea. En hja hat net allinne dreamd mar it ek noch lûdop tsjin my sein, al wie it yn wat oare bewurdingen. Dêrsto my, (net sûnder inerlike striid en dus groei) romte joechst binnen jim houlik fan goed tweintich jier, snijt hja troch domme ôfgeunst myn djippe rouwe om dy yn ien kear ôf, wylst hja amper fan it bestean fan dyn man ôfwit. | |
[pagina 19]
| |
Dy frou hâldt my oan, midden op it tsjerkepaad, sa'n tweintich meter fan dyn noch farske grêf, dêr't moarn de stien op pleatst wurde sil. Har wurden: ‘Ik lit my net troch dy oan 'e kant skowe. Hy is nó fan my. Ik moàt in man ha.’
Ik haw it barre litten, sa't hy ek alles oer him hinne komme lit, sûnder ferwar, sûnder wjerwurd. De skiednis herhellet him en sil him ivich werhelje. Der is gjin nijs ûnder de sinne en om't der in tiid fan sprekken en swijen is, sa't der in tiid is fan berne wurden en stjerrenGa naar eind4,
Dit is eins al de ein fan it ferhaal dat ik dy graach fertelle wol. Moast my mar ferjaan dat de ynlieding sa oer Keulen en Rome nei de Himel ta giet, al is it mei de snelheid fan it ljocht. Der is gjin ûntkommen oan myn besmetting fan ûnthâlden en fêstlizzen. Ik sil no in pear moanne tebek moatte. Myn ferhaal dat ik yn earste ynstânsje oan dy kwyt wol, leave Henri yn 'e Himel, giet nammers oer dy éarste frou. Of dúdliker: oer de frou dy't dreamde oer it ynfriezen fan my, har rivale, sadat yn it folgjende milennium eksperiminten mei my dien wurde kinne soene. Dat is even wat oars as it kloanjen fan dy skattige kealtsjes, sa'n trije jier lyn. Wie it net yn '98? Minister Aartsen dy't soks ferbea... Fansels wisten wy dat it allegearre gewoan trochgean soe, al wie it doe foarearst allinne yn it bûtenlân.
No stean ík yn it mortuarium. De rollen binne omdraaid. Do dreamdest en ik ha der doe ék oer skreaun, oer dy Freudiaanske dream fan dy en it lêze litten oan dyn man, myn freon. Yn earste oanrin wie ferhalen skriuwe wat ús nei inoar taluts. Hy joech in oantal weardefolle oanfollings dy't it ferhaal der net minder op makken. Hy hie my ek dyn dream ferteld. Bûten dy om fansels, sa't jim, ta jim beider fertriet en ûnmacht, hieltyd mear bûteninoar om dwaan soene. It ferhaal waard ta myn skrik bekroand en hat him úteinlik, acht jier letter, tsjin dy keard. No stean ik hjir njonken dy en leisto der glêshelder yn dyn blankhouten kiste boppe op de kuoller. Dyn mûle in bytsje skean, spotsk hast. It is as silst dyn grutte brune eagen, dy't in bytsje kierje, sa iependwaan en sizze: Grapke! Ik bûch my foaroer om te sjen oftst wol werklik dea bist. Do bist sa echt. It wûnderlike is, dat wy, do en ik, yntuskenfan inoar hâlden. It soe te lang duorje út te lizzen wêrom en fanôf wannear. Mar it is sa. En hoe soe dat wûnderlik wêze. Do hast altyd in minske west om fan te hâlden en no't ik my de lêste jierren mear en mear weromlutsen hie, seachsto myn betsjutting foar jim relaasje yn in posityf ljocht. | |
[pagina 20]
| |
Yn de lêste wiken foar dyn dea hast ús de fâdij jûn oer jim dochter en moast ik dy ek ûnthjitte my nea om minsken te bekroadzjen dy't kommentaar hawwe soene op myn bân mei dyn man. Dy tasizzing haw ik my net oan hâlde kinnen. Ik ha de skulpen op dyn kiste lein, snein meinommen fan it eilân. Omdatst in pear wike lyn sa optein reagearre hiest, doe't ik dy in stikje griis ferware hout út 'e Waadsee brocht, betocht ik it juster ynienen. Ik lis se ien foar ien op it spegeljende, stoffrije glês, heech boppe dy. Seis skulpen. Twa kear trije: trije mesheften en trije kokkels en in stikje hout, dizze kear út de Noardsee. Meiïnoar 7. In hillich getal. De dagen fan de skepping, de dagen fan de wike; in ierdsk getal. It is de iennige fersiering op dyn kiste, útsein in trochsichtich wyt gerdyn-eftich kleed. Ikfernim net iens dat dyn dochter en dyn skoandochter nei bûten ferdwine om even letter in pear blomkes, in ferlern tûkje njonken de skulpen te lizzen. Geen bloemen, geen bezoek, alteast hjir net. Do, dy't tidens dyn sykte gjin momint allinne wie, om't elkenien nei dy ta woe. Do, dy't út noch yn net lije woe dat jim mânske keamer midstwa gean soe om dy aanst, as it oan it bestralen ta wêze soe, wat mear rêst te gunnen. Do woest by de minsken wêze en de minsken wiene graach by dy. Altyd wylde plannen mar by eintsje beslút net ferfarre wolle nei in pleats op 'e romte, sels net nei in pleats dy't mar hûndert meter bûten it buordsje fan St. Jut stiet. By de minsken, tusken de minsken, dyn bern, dyn freonen. Do, mei dyn klaustrofoby, deabenaud, panysk yn romten sûnder ruten, sûnder útsjoch. Do moast de MRI-scanner hast ynslein wurde, sa'n eangst. ‘Takom jier op fakânsje net troch de tunnel nei Ingelân, hear!’ ‘Oh nee, gean jim dy grot mar allinne yn. Ik wachtsje bûten wol.’ ‘Mei de lift? Lit my mar rinne.’ Dêr leist dan yn alle iensumens dea te wêzen, yn dizze ûnpersoanlike finsterleaze ‘keamer’, yn dyn útsichtsleaze kiste, mei as iennige treast it feit dat hjirnjonken in asylsikerssintrum boud is. De freon fan dyn soan hat it begrepen. Hy stiet oan de oare kant fan dy, njonken dyn man en dyn twa soannen en besiket der noch wat fan te meitsjen: ‘It sil “bufy” wol oanstean sa ticht by har flechtelingen.’ By dy wie altyd foar elkenien romte, ek foar my. Der brânt hjir gjin kears foar dy, frou fan kearsen.
Ach, soe it wier sa wêze? Wat seisto derfan, Henri? Moasten wy it noch leare, wêr de deaden te litten? Of leare je dat nea? Is soks miskien net by te bringen? ‘Jins mem treaste? It is my nea ferteld hoe't soks giet en der is gjin tiid mear om it te learen.’Ga naar eind5 | |
[pagina 21]
| |
Dêr leist dan: yn it swart. Under it jaske in himdsje mei in lege hals, spesjaal oanskaft hjirfoar. Ik sjoch it goed en ik wit net wat ik sjoch. Der is wér net goed nei dy harke. In himdsje mei in lege hals. Fakânsje. We sitte jûns faak byinoar, meastentiids yn jim smûke tinte. We ha in yngeand petear. Wêr't it praat al net opkomt yn de ûntspanning fan wat frije dagen. Dyn man hat it oer klaaiïng en opmeitsjen en oer wat him oanstiet by froulju. ‘Do’, seit er, ‘do moffelst altyd alles fuort mei in sjaaltsje. Dan hást ris wat oan mei in moaie lege hals en dan wurdt der wer in doekje foar teard of in koltrui oerhinne lutsen.’ Do ferdigenest dy: ‘Ik fiel my no ien kear net noflik sa bleat. Wier, it past net by my.’ Hy is it fergetten. Fierder hast dyn ‘hearlike swart-wite rútsjebroek’ oan, seit dyn skoandochter. ‘Eh ju, der sit ommers mar ien gatsje yn en hy sit my sa lekker.’ Werklik, do koest de suterichste klean drage mei in alluere oft se út de suverste side makke wiene. Hjá hat wól goed nei dy harke. Hjá fûn ek datsto, te siik eins, út it sikehûs wei moast, nei dyn hûs, dyn gesin, dyn eigen betroude omjouwing. Do, ynspûn yn dyn kokon, nei hûs. Hja is it dy't ek no hieltyd seit: ‘Ik wol mem mei nei hûs ta hawwe. Dit is net goed.’ Neat rekket my echt op dit momint, útsein dizze wurden. Ja, mem moat mei nei hûs. Do en ik sille har hjir persoanlik weisjouwe. Wy tegearre. Mar ús rasjonalisten, fol begrutsjen mei soksoarte fan froulike emoasjes, sizze: ‘Dat kin net famke. Leau ús no. Dat kin net. Wíer net.’ In treastende earm om in ûnwillich skouder. ‘Ik wol har sa wol meinimme. Ik wól mem mei nei hûs ta ha.’ ‘Elk fan ús om de kiste, dy't in oare mem befettet. Do kenst harren mem oerflakkich, hja kennefaach dyn mem. We bringe elk ús eigen mem te hôf.’Ga naar eind6 Kieren dyn eagen wer? Lake dyn mûle wier in bytsje? Ik bin der no wis fan. ‘As jim hjirwei geane’, seisto yn it sikehûs, ‘as jim nei hûs ta geane, dan litte jim it efter jim. Jim realisearje jim noch hieltyd net folslein hoe't ik no bin. Ik bin ferlamme. Ik kin jim net efternei komme as jim dêr troch dy doar fuortrinne. Dat is net earlik. Ik wol dat elkenien it goed beseft. Jim ûntkomme der noch hieltyd oan. En yn dizze sikehûssfear sil ik it mysels ek nea goed yntinke kinne. Ik wol nei hûs ta. Ik moát nei hûs.’ It wie ien fan de iennige kearen dat ik it meimakke: do kaamst foar dysels op!
‘Wûnen moast iepen hâlde. Wûnen binne beakens. Do kinst se sjen as libbenslessen, dy'tst altyd by de hân hâlde moast.’Ga naar eind7 Is it dêrom Henri, dat | |
[pagina 22]
| |
ik dit allegearre oan dy opbychtsje? By dy sil it feilich wêze. Wêr moat ik der noch mei hinne? Je sizze net tsjin neibesteanden: dit hie oars moatten. As dit jim mar net opbrekt. Se kinne ommers neat oerdwaan. Wierskynlik hie ik alles mei de mantel fan 'e leafde bedutsen litten, hie dy frou dat kleed der net sa wreed ôfskuord. ‘As freonen net meiïnoar rouje kinne, sil it fuorttreaune fertriet de siele oanfrette.’Ga naar eind8 Witste, ‘mei boasheid kinst moaie dingen dwaan. Moast it allinne wol goed en kreatyf omsette.’Ga naar eind9 Opbouwe, net ôfbrekke om immen bliede te litten foar wat der allegear misgien is. Dêrom dizze brief, as in soarte fan rite de passage, in katarsis. Want der is noch folle mear misgien. ‘Om't elts minske foar himsels in systeem bout om syn eigen gekte te rjochtfeardigjen’Ga naar eind10, soe soks betsjutte kinne dat we úteinlik alles wat krom is rjochtprate meie. Guon minsken binne dêr wol tige betûft yn. 
De fisker
| |
[pagina 23]
| |
Ferfeelt it dy noch net Henri, myn einleaze brief? Snapst al wêr't ik hinne wol? Foar mysels moat ik útkomme by it skilderij. Wimer syn skilderij fan de fisker, dat in selde rêst en ynsjoch útstrielet as dat wurk fan Rembrandt dêrsto sa djip fan ûnder de yndruk wiest.
Wimer hat in prachtich skilderij makke nei oanlieding fan dyn sitaat fan Diadochus fan Photikè, de woastynheit dêrsto in soad mei op hiest, doe'tst dat healjier bykomme moast yn it trappistekleaster Gethsemani yn Kentucki. It wie in tekst dy't ús allebeide net mear losliet. ‘At de see kalm is, kinne de eagen fan de fisker trochkringe oant wêr't er, djip ûnder de wetterspegel, de ferskate bewegings ûnderskiede kin, sadat hast net ien fan de skepsels dy't swalkje oer de paden fan de see, oan syn oandacht ûntkomme kin. Mar as de see troch de wyn opswypke wurdt, ferstoppet hja yn har dûnkere ûnrêst alles wat hja by it glimkjen fan in heldere dei sjen lit.’ Diadochus seit ‘dat we mei in heldere geast by steat wêze sille goede fan kweade ynfallen te ûnderskieden, sadat we it goede as in skat bewarje sille en it kweade ferjeie.’Ga naar eind11 Om jins see kalm te krijen jousto de goeie ried om ‘pine algemien te meitsjen. Dy net mear blyn stoarje op dyn eigen bysûndere pine, dy't de wei ta lilkens, in misledige gefoel en wraakgedachten iepen hâldt.’Ga naar eind12 Do tinkst dat genêzing pas op kommende wei is, ast foar de geast hast dat dyn konkrete pine in part is fan it lijen fan alle minsken. Fan derút heelje wûnen en kinst ferjaan. Ommers: ‘Salang't wûnen net genêzen binne, beskikt in minske net oer de myldens dy't foar ferjouwing nedich is.’Ga naar eind13 Dyn wurden ha my lykwols ek ynsjen litten dat op it stuit dat ien him folút realisearret dat syn ideeën, mieningen en wize fan libjen net mear stroke mei dy fan in yntime ‘oar’, it tiid wurdt in freonskip te ferbrekken. Dat soe liede kinne ta in nije frijheid en, lit ús it hoopje, ta in heldere geast: it skilderij. Do seist earne: ‘Skriuwen makket my rêstich. It is in helpmiddel by útstek om dy te konsintrearjen en in soad gedachten en gefoelens foar dysels helder te krijen. As ik ienkear myn pinne op papier set en in oere as twa skriuwe kin, komt der in wêzentlik gefoel fan frede en harmonije oer my.’Ga naar eind14 Fan dit skriuwen bin ik yndied kalm wurden, mar oft ik der middels ien inkelde brief al ‘bin’, sil de tiid útwize moatte. Ik hâld fan no ôf oan graach kontakt mei dy. Ik soe dy groetsje wolle en slút ôf mei in ‘tenei mear’. Mare. | |
[pagina 24]
| |
NeiskriftBid foar my, Henri. Ik haw it sa nedich. |
|