Trotwaer. Jaargang 30

[p. 306]

De ferearre dichter fan it dûbeld paradys
Eeltsje Hettinga

Fedde Schurer, It dûbeld paradys. Blomlêzing út it dichtwurk fan Fedde Schurer, besoarge fan Freark Dam en Tineke Steenmeijer-Wielenga, mei in ynlieding fan Freark Dam. De Tille, Ljouwert 1998. 160 siden. f 42.50.

Gjin brekker, mar bouwer, gjin tsjustere yndividualist mar (fer)ljochte mienskipsman. By Fedde Schurer gjin gedichten dêr't it djipste fan it problematyske sels yn nei foaren brocht wurdt yn in foarm fan suver persoanlike lyryk. Hy hâldt him fan datoangeande, koel en sletten, sa't Slauerhoff sizze soe, op 'e flakte.

Syn dichterskip, basearre op in tal fêste konstanten - God, folk en mienskip - draacht in romantysk-idealistyske ynslach. It is wurk fan in man, dy't leaut yn in nije en rjochtfeardiger maatskippij en dy't belutsen en engazjearre as er wie, him ûntjoech ta in fral etyske en moralistyske dichter.

En dat lêste mei in griis hjitte foar ien dy't it yn begjinsel yn him hie om út te groeien ta in dichter dy't mear wêze kinnen hie as de folkske en kristlike dichter sa't dy nei foaren komt yn de blomlêzing It dûbeld paradys. Technysk mear as betûft - Freark Dam neamt him yn it foaropwurd fan de bondel mei rjocht de miskien wol meast ambachtlike ûnder de Fryske dichters - hied er, ôfgeand op syn jongere wurk, alles yn 'e hûs om him te ûntjaan ta in lyrikus pur sang, ientsje fan ‘de meast yndividuele ekspresje’.

Mei troch de ynfloed fan syn ortodoks-kristlike achtergrûn bedarre er op oare wegen. It Leauwe en de dêryn foar Schurer wichtige tema's fan hope en betrouwen is fan 't begjin ôf in fêst gegeven yn syn oeuvre. Fierders liket er earder it bern fan de Fryske as de Jongfryske Beweging te wêzen. Pleitet Douwe Kalma foar in persoanlike lyryk, Schurer stelt as dichter mear (it heil) fan de mienskip foarop en dat leveret yn in bondel as Utflecht (1930) fersen op as it folkske, retoaryske ‘Frysk bloed, tsjoch op’ en it maatskiplik engazjearre ‘Op 'e tromme’.

Fierders skriuwt er op himsels moaie, lyrysk romantyske gedichten as ‘Treast’, dat úteinset mei in begjinrigel dy't der wêze mei: ‘Hjoed skoot troch ider ding in wûndre skyn’. ‘Ierdeljocht’, ‘Maaienacht’, ‘De ljurk’, ‘Stiltme’, it prachtige, foar Schurer syn dwaan suver modern oandwaand ‘Lân sûnder kym’ en it gloedfolle, oan de dichteresse Rixt opdroegene fers ‘Joazefs dream’. Mar by alle hertstocht fan de dichter ‘yn in waarme gloed ferlern’ (‘Treast’) bliuwt er meastentiids oan de bûtenkant fan de dingen, én fan himsels.

Schurer as persoan hat, sa't út de ynlieding dúdlik wurdt, him in libben lang helterje litten fan alderhanne mienskipsaken, dêr't er - de roppene

[p. 307]

- foar yn 't spier wie. De politikus en sjoernalist besteane nêst de dichter. Mar it binne dy twa, dy't inoar bite, of leaver sein: it is de mienskipsman yn Schurer dy't de yndividuele lyrikus ûnderúthellet.

‘To be forced to be political is to be forced to lead a dual life. Perhaps this would not matter if one could conciously keep them apart and know which was the real one. But to succeed at anything, one must believe in it, at least for the time being, and only too often the false public life absorbs and destroys the genuine private life. Nearly all public men become booming old bores.’ - skriuwt de dichter W.H. Auden as er de publike rol dy't er yn Ingelân wûn hie droan jout, lykas syn polityk engaazjemint, ûnder mear mei it marksisme, om him dêrnei inkeld te wijen oan it suvere, yndividuele keunstnerskip.

Schurer hat dy kar nea net makke. De politikussjoernalist en de dichter rekken meiïnoar yn 'e tiis. It resultaat dêrfan hat west dat er himsels as dichter min ofte mear korrumpearre. En hy moat dat witten hawwe, sjoen syn fers ‘Genôch’ yn Vox Humana (1949): ‘Altyd mei kommentaren klear / by blidens en by triennen / tenei bin ik gjin dichter mear en hâld myn wurden binnen.’

Schurer betrout yn syn letter wurk wat langer wat mear op syn ambachtlike kinnen. Bêst genôch, mar syn dichtsjen ferwurdt dêrmei bytiden ta in keunstke, sa fan halleluja al wer in kwatryn; ynstee fan te fjochtsjen foar nije foarmen is der earder sprake fan dogmatysk knibbeljen foar al bewende foarmen. As er as ‘alom gevierd hoofdredakteur’, wat dôf lykwols foar de ynfloed fan de geskriften fan Camus, Sartre en oare eksistinsjalisten op in generaasje jongere skriuwers, dan ek nochris de te Greonterp omhúsmanjende skriuwer G.K. van het Reve it leksum lêst wylst er yn dy dagen ek Tr. Riemersma te plak set, dan is er foargoed yn it stadium bedarre fan de fingerwizende ‘booming old bore’.

De oerâlde fraach dy't Horasjus al stelde, wie: Wat moat keunst c.q. literatuer wêze: praktysk ynformearjend of ferdivedearjend? Binnen dy klassike opposysje is der oan 'e iene kant de maatskiplik belutsenens, mei alle didaktyk, etyk en moraal dêrneffens, en oan 'e oare kant de skientme, om der ris sa'n smoarch wurd om te sizzen, ynbegrepen it groteske, it net-ferwachte en wat guon boargers miskien wol it lilke en it goare neame. As tredde kategory kin dêr, of leaver sein, moat dêr de suver autonome estetyk oan tafoege wurde en dan giet it om de suver sensuele en formele kwaliteiten fan in gedicht, in skilderij of in stik muzyk.

Wat de lêste kategory oangiet, docht him by Schurer wat eigenaardichs foar. Yn ‘De bining forbritsen’ (1946) keppelet er de Beweging los fan de Literatuer. De Fryske skriuwer hoecht tenei net mear te kneppel slaan foar it heil fan Fryslân. De skriuwer kin him tenei útlizze op syn eigen persoanlike estetyk. It nuvere, en miskien ek wol it tragyske fan Fedde Schurer is dat er sels noait oan de kategory fan it suver autonome gedicht ta kommen is.

Schurer syn wurk is dat fan in ‘forsearre dichter’ dy't fan twa wâlen friet. It is it wurk fan in

[p. 308]

tige kristlike dichter dat him beweecht tusken skientme (de yndividuele lyrikus) en belearing (de religieuze mienskipsman). Al wâltsjeswilend docht bliken dat de werklike Schurer dochs yn it foarste plak de praktysk-ynformearjende skriuwer is, de dichter, dy't nettsjinsteande syn proklamaasje oer de ferbrutsen ferbining de stille en net komselden moralistyske beweger (foar God en Folk) bliuwt. Utsein in beskate bewûndering foar it technyske fakmanskip, sa't er dat benammen sjen lit yn De gitaer by it boek (1966), sil ik dit wurk net alle dagen út 'e kast helje. Binnen de Fryske literatuer hat er syn betsjutting, al wie it mar fanwegen de ‘ferbining’ dy't er ferbruts. Fierders hat er ‘kâns sjoen’, sa't Freark Dam opmerkt, ‘om moaie dingen te meitsjen dy't yn har bêste foarm de tiid treast hawwe’.

Dat Schurer syn wurk yn Fryslân noch altiten alle wjerklank fynt - de útjefte fan It dûbeld paradys is der it bewiis fan - fynt nei alle gedachten syn reden yn it kristlike karakter fan de ferljochte strider dy't er wie. De blomlêzing sil fan datoangeande lykas de eardere, útferkochte Sammele fersen wol wer in bestseller wurde.