Trotwaer. Jaargang 30

[p. 292]

Grutfizier fan de Fryske literatuer

It sil yn 'e maitiid fan 1997 west ha dat Akademydirekteur Lammert Jansma opbelle mei de fraach at ik - mei fjouwer oaren - op 'e groslist foar de advyskommisje fan de Gysbert Japicxpriis stean woe. Deputearre Steaten soenen dêr dan in kar út meitsje.

Wer in frij lichte sjuery, wie de earste gedachte, doe't ik de nammen fan de kollega's hearde. Allinnich Pieter Duijff mocht him Frysk-literêr kritikus neame, de oaren kamen net fierder as de status fan leafhawwer. Wêrom dizzen? ‘Ik ha sa myn adviseurs’, sei Jansma sûnder fierdere taljochting. Dat brocht my - net foar it earst - op de twadde gedachte: wêrom hat de Fryske Akademy eins it eksklusive rjocht om in oanbefelling oan de Provinsje te dwaan? Omdat dat altiten sa west hat?

Bij de iepening fan de FLMD-tentoanstelling ‘Fyftich jier prizen foar literatuer útrikt troch de Provinsje Fryslân’, letter dat jier, bliek Mirjam Vellinga dêr lyksa oer te tinken:

It gefaar dêrfan is dat in lyts tal minsken beslute hokker minsken der yn 'e sjuery komme te sitten. It liket my in goede saak ta dat der mear gearwurke wurdt mei oare ynstellingen wat it gearstallen fan de sjuery's oangiet. Ik tink hjirby begelyks oan it FLMD, dy't de Fryske Akademy sa no en dan al advisearret, mar ek oan ynstellingen as de Stichting It Fryske Boek, de universiteit, It Skriuwerboun, de CBD, de Frysk literêre tydskriften ensfh. Sa wurdt it letterkundich draachflak in stik grutter en soe it oantal mooglike sjuerykandidaten ek grutter wurde kinne.

Dat soe in stap foarút wêze, al bliuwt it finen fan objektive karmasters yn in lyts taalgebiet as it Fryske in toer. Yn in lêzing foar de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde brocht Tineke Steenmeijer, FLMD-direkteur en absolute topscorer yn literêre sjuery's, dat probleem twa jier lyn sa ûnder wurden:

Schrijver A wordt de ene week door kritikus B neergesabeld en zit de volgende week weer met hem in een vergadering waarin besloten wordt om schrijver C dit jaar maar eens geen prijs te geven, omdat D nu wel eens aan de beurt is, waarna ze gezamenlijk bij de provinciale literaire adviescommissie een subsidie gaan bepleiten voor een heruitgave van het prachtwerk van C. Toevallig is dat een commissie waarin de vrouw van D en de zuster van A en de vriendin van Q een belangrijke stem in het kapittel hebben. Dit is natuurlijk een overdreven voorstelling van zaken, maar ik bedoel er mee te zeggen, dat het krijgen van een prijs leuk is, maar soms van toevallige omstandigheden af kan hangen. Noch aan het gelauwerd noch aan het gepasseerd worden moet men zwaar tillen.

Ik sei ‘ja’ en waard ein novimber 1997 mei Hesseline de Bos en Pieter Duijff ynstallearre as lid fan de ‘advyskommisje foar de Gysbert Japicxpriis 1998’. Oan ús de taak om foar 1 septimber út te sykjen hokker auteur fan 1995 o/m 1997 ‘it bêste wurk publisearre hat, op it mêd dêr't de priis op fan tapassing is’. Yn it gefal fan de Gysbert is dat ‘Fryske literatuer yn alle sjenres, sawol foar in wurk as foar it hiele oeuvre fan in auteur’ (resp.

[p. 293]

kêst 4.1 en 2.a.1 fan it Provinsjaal beslút 1984, nû. 62). Justjes tsjinstridich, dy betingsten: in oeuvrepriis kin, mits de auteur yn kwestje yn de ôfrûne perioade ek ‘it bêste wurk’ publisearrre hat.

‘No kinne de spekulaasjes oer de priis begjinne’, sei literêre goekunde fuort nei't de gearstalling fan de sjuery bekend wie. De nammen fan Durk van der Ploeg en Hylkje Goïnga foelen. In meilibjend literator skreau my oan as ‘De Grutfizier fan de Fryske literatuer yn 1998’. - Krekt as soenen wy as sjuery ûngenedich rjochtdei hâlde yn letterelân. Krekt as soenen wy yn 't foar witte hokker kant it út moast. Krekt as wienen der net mear goeie skriuwers (Piter Boersma, Eppie Dam, Tsjêbbe Hettinga, Margryt Poortstra, Albertina Soepboer, Rink van der Velde, Harmen Wind, Baukje Wytsma - om op eigen manneboet mar ris wat nammen te neamen).

Sa simpel wie it fansels net. Wy begongen mei it trochnimmen fan in lange list mei alle Frysktalige publikaasjes fan de ôfrûne trije jier, gearstald troch de Provinsjale Bibleteek. Dat resultearre yn in earste, romme seleksje en it nedige lêswurk. Nei twa gearkomsten kaam der aardich tekening yn de saak, nei de trêde wienen wy der fierhinne út: it gong ta op de roman It libben sels fan Piter Boersma. In boek dêr't ik de skriuwer fuort nei it ferskinen entûsjast mei lokwinske hie, mar dêr't ik as sjuerylid yn 't earstoan net daliks oan tocht hie: it seleksjeproses hie - net allinnich foar mij - syn ferrassende kanten.

Ferrassend, want like spekulatyf as suggestyf, wie ek it twatalige ‘parseberjocht’ dat it FLMD û.o. fia it Ynternet de wrâld yn stjoerde. Yn de Fryske fersy stie: ‘De takenning fan de priis oan Boersma is in ferrassing. De advyskommisje [...] kiest foar de orzjinaliteit fan It libben sels en net foar de tradysjoneel opsette en bewust-literêre romans fan Durk van de Ploeg (1930). Dy gou mei syn tetralogy dy't yn de Dongeradielen spilet as grutte kânshawwer foar de Gysbert Japicxpriis fan dit jier.’ Yn de Nederlânske oersetting wie dêr noch oan taheakke: ‘Verder werd ook dichter Tsjêbbe Hettinga (1949) gezien als mogelijke prijswinnaar.’

Yn it sjueryrapport is om 'e sin net yngongen op de oare kandidaten, al hat dy mooglikheid wol even te praat west. In shortlist, lykas bij de grutte kommersjele Nederlânske prizen, is ommers wol wat foar te sizzen. It soe it publisitêre effekt fan de GJP grif grutter meitsje. En praat wurdt der dochs. Dêr is ek neat op tsjin. At je mar witte wat de formele betingsten foar it takennen binne: der moat in opfallend - nij - boek publisearre wêze.

Ik ha my dan ek fernuvere oer de argewaasje dy't guon hân ha fan de fraachtekens dy't bij de kar fan de sjuery set binne. ‘Trijejierliks geëarmoed’ neamde Trinus Riemersma dat yn it foarige nûmer fan Trotwaer (hij hat der wolris oars oer tocht, docht út de reaksje fan ‘lobbyist’ Piter Terpstra yn dit nûmer bliken). En yn it Frysk Deiblêd hie Babs Gezelle Meerburg it oer ‘it geëamel oer de winner’ - om dêr sels yn de konklúzje fan har sunich besprek fan It libben sels yn feite likehurd oan mei te dwaan: ‘Fertsjinnet dit boek in Gysbert Japicxpriis? It antwurd dêrop is hiel ienfâldich: it ìs bekroane mei in Gysbert Japicxpriis, om't dy roman yn de eagen fan

[p. 294]

de sjuery it bêste wie yn de Fryske literatuer fan de lêste trije jier.’ (FD 19/9/98)

Ek de útrikking yn it Boalserter stedhûs hie syn ferrassende kanten. De taspraken wienen uteraard allegear like aardich, al gong deputearre Bertus Mulder minder op 'e persoanlike toer as de foarige kears bij Trinus Riemersma syn Reade bwarre. Dat hat him doe - te'n ûnrjochte - it ferwyt oplevere dat er op it terrein fan de sjuery kommen wie. Sadwaande hold er it no bij in kultuerpolityk ferhaal.

KU-bestjoerder Teije Brattinga sloech ûnder it iten yn De Doele troch nei it oare uterste: in persoanlik ferhaal dat foar de priiswinner anneks KU-foarsitter neat net feestlik wie. Hij betanke de Provinsje, ‘dy't ek diskear wer in KU-feest betellet’, en begong dêrnei Piter en syn boek leech te lizzen: it ferkocht net, it seach der net út en de ynhâld koe ek amper sprekken lije. Allesbehalven in hommage dus. (Dêrbij fergelike is de stikelige gelegenheidsútjefte Sels it libben, ‘de iennichste kosten dy't de KU sels makket’, noch de freonlike kant neist.)

De laureaat waard der sa te sjen net oars fan. Hij betanke foar alles wat sein wie en helle in profetysk sitaat oan, ‘in sin dy't my der miskien wol myn hiele skriuwerslibben trochskuord hat’. Dat stie yn Sonde, it Amsterdamsk studinteblêd dêr't Dynamus [piter j. de groot, sa't Pieter de Groot him doe skreau] nei oanlieding fan Boersma syn debútbondel Net te kearen emoasje yn 1975 yn konkludearre:

... dyn boppeslaggen moatte noch wol komme en as ik myn sin siz, forwachtsje ik se earder yn dyn proaza. Dêrom hie it better west ast noch even wachte hiest mei it bondeljen fan dizze ferskes. Dan hiest as in wiis en rounom achte Gysbert Japicxpriiswinder - hwant safier komt it nochris! - dit bondeltsje as ‘kuriosum’ oan 'e lêzers oanbiede kinnen. (Sonde IV-15/16, s. 27)

Diskusje hat der yn Boalsert ek noch even west oer de fraach oft it net tiid wurdt foar in echte oeuvrepriis. In moaie taak foar it Ryk, woenen guon ha. Unsin, liet Karel Gildemacher, de sneontemiddeisdûmny fan Omrop Fryslân Radio, twa dagen letter witte: der binne al tefolle prizen en sjoen it nivo fan de Fryske skriuwerij hie gjin priis fierwei it bêste west.

En doe stie ik wer mei beide fuotten op 'e grûn. Eefkes mar.