Trotwaer. Jaargang 30

[p. 225]

De iepenloftspullen fan Diever en Jorwert
Piter Terpstra

Twa doarpen yn it noarden fan it lân hawwe in lange en opfallende iepenloftspultradysje: Diever en Jorwert. Foar beide plakken jildt dat se regisseurs en spilers hawwe, dy't it har sels net maklik meitsje, dat se gjin kluchten en guodkeape drama's kieze, dêr't se in soad sukses mei hawwe kinne, mar har weagje oan it wrâldrepertoire. Yn de rin fan de jierren hawwe se har der wolris oan fertild, mar like faak hawwe se der goede resultaten mei behelle. Beide lûke se in grut publyk út de hiele provinsje en, wat Diever oanbelanget, ek út oare dielen fan it lân.
Diever is yn 1946 fuort drystmoedich fan start gien mei neat minder as Een Midzomernachtdroom fan Shakespeare. It is al mear as in heale ieu (mei ien útsûndering foar Ibsen) de grutte Ingelske master trou bleaun. Jorwert sette yn 1954 út ein mei in stik oer de toer, dy't trije jier earder ynstoart wie. Nei in rige suksesfolle lichtfuottige stikken stelden de Jorwerters, benammen ynspirearre troch regisseur Pyt van der Zee, harsels hieltyd heger easken en waarden oersettingen fan grutte skriuwers as Molière, Shakespeare, Joseph Stein en Brecht spile. Under regy fan Romke Toering kamen faak prachtige produksje ta stân.

Vertederend

Diever moast, om it lettere peil te berikken, fier weikomme. De pleatslike arts Broekema tocht mei syn Shakespearekennis en syn entûsjasme alles oan te kinnen. Hy hie wol ta dokter leard, mar net ta regisseur. Hy trommele in hiele ploech doarpsgenoaten by elkoar, der fan útgeande dat elkenien toanielspylje koe. De boargemaster wist sawat de hiele lanlike deiblêdparse te animearjen en de oars sa krityske toanielredakteuren skreaunen oer ‘het Shakespearedorp Diever’ en ‘het vertederend Drents accent’ fan de spilers. In pear natuertalinten, lykas de dûmny, stieken boppe alles út, mar regy en spylkwaliteiten koene net foldwaan oan de artistike easken dy't de stikken fan Shakespeare stelle.

Yn 1979 folge de beropsregisseuze Wil ter Horst de ferstoarne Broekema op. Se hie doe al trije jier yn de regy behelle west en har ynbring wie te fernimmen. It peil gie omheech en it is op in ridlik en foar amateurs soms prizensweardich nivo kommen.

Fan it begjin ôf oan is yn Diever hast altyd útgien fan de doe al wat ferâldere Nederlânske oersettingen fan Burgersdijk, earst hast wurdlik, letter bewurke en wat oan de tiid oanpast. Al in hiel skoft wurdt op dy basis, mar wol mei in persoanlike styl, treflik fuortboud troch Emmy Wijnholds.

Ek Jorwert hat it mei syn oersetters troffen. Ta-

[p. 226]

be Beintema makke syn fertalingen en bewurkingen mannich jier yn geef en boartlik Frysk. Jan Schotanus, dy't ek al wer in skoft foar de oersettingen soarget, lit benammen syn poëtyske kwaliteiten útkomme.

De lokaasjes wêrop't yn Jorwert en Diever spile wurdt binne hiel ferskillend. Jorwert hat it foarrjocht dat fan it begjin ôf oan de grutte notaristún beskikber is, dat der no al mear as sânhûndert sitplakken binne en dat der genôch romte is foar de yn de rin fan de jierren sterk wikseljende dekors.

It teater fan Diever leit yn it bosk. Yn it begjin is foaral it natuerlike dekor brûkt, mar letter is der mei setstikken en beskieden bousels wol it ien en oar oan tafoege. Dat de opfieringen, ek yn de tiid dat de stikken fan Shakespeare noch wat behelperich spile waarden, al safolle publyk lutsen, wie, behalve oan dit dekor, te tankjen oan de prachtige, kleurige kostumearring, de goede muzikale omlisting, de ljochteffekten op it beamte en de hiel eigen sfear. Broekema mocht dan gjin regisseur wêze, hy hie wol fantasij. ‘Vertederend’ en ‘sprookjesachtig’, skreaunen de Hollânske blêden destiids.

1998: in tebekslach

It is spitich dat, krekt no't ik op it idee kaam om in fergeliking te lûken tusken de iepenloftspultradysjes yn Diever en Jorwert, yn gjin fan beide plakken fan in hichtepunt sprutsen wurde kin.

Diever spile fan 't simmer foar de fiifde kear De getemde feeks (The taming of te shrew, yn de wat stive Fryske oersetting fan Douwe Kalma De fekke nuet). It stik oer de fûle, striidfeardige en alle manlju trotsearjende Katharina, dy't belies jaan moat tsjin de selsbewuste, hurde en wrede Petruchio, dy't alles wat him yn de wei stiet om dizze frou te feroverjen resolút fan him ôfskoddet, kin in grut sukses wêze as it mei feart en faasje spile wurdt.

Yn Diever mankearre it dêr, wat de beide haadrolspilers oanbelanget, net oan. Alle registers koene iepenlutsen wurde yn dizze striid tusken man en frou. Mar yn de fierdere besetting sieten nochal wat swakke plakken. Ien fan de útsûnderingen wie Christoffel Sly, de sûplap dy't as lord ferklaaid op komyske wize ynfierd wurdt yn dit ‘toanielstik yn in toanielstik’.

De getemde feeks, dat troch Shakespeare yn syn jonge jierren skreaun waard, is wat lang en tsjintwurdich moat it winliken yn ferkoarte foarm spile wurde. Dêr hat men yn Diever net oan wollen; krekt oarsom, der is hjir en dêr wat oan tafoege. Spy wurdt ek yn it lêst noch op komyske wize yn it stik ynfierd, mar dêr hie it weilitten fan wat oare tekst tsjinoer stean moatten. Benammen omdat net alle spilers hielendal meikomme kinne, seach ik yn Diever op it lêst wol nei de ein út.

Itselde oerkaam my yn Jorwert. Dêr waard yn de neisimmer in rige opfieringen jûn fan Slauerhoff & Jorwert, skreaun troch Gerrit Jan Zwier. It libben fan de skipsdokter en ferneamde dichter, dy't hûndert jier ferlyn berne waard, wurdt útbylde yn in grut oantal sênes. Dat is in foar de hân lizzende foarm, mar dy liedt net maklik ta in dramatyske en spannende ûntjouwing.

De produksje hat it meast fan in musical: muzyk, solo- en koarsang en ballet binne wichtige

[p. 227]

eleminten, mar freegje in fakkundige útfiering. It is fansels gjin skande as lang net elke amateur oan dy eask foldwaan kin. Ik haw al it gefoel, dat Jorwert wolris in sterkere ploech foar de toanielljochten brocht hat.

Yn it begjin sjongt Slauerhoff mei koar syn bekende gedicht, dat begjint mei de (ferfryske) rigels: ‘Allinne yn myn gedichten kin ik wenje - Nea fûn ik earne oars in underdak.’ Ik tink dat it folle mear yndruk makket as it, mei timing en sizzenskrêft, sprutsen wurdt. Hjir kin fuort al it beswier, dat foar de hiele foarstelling jildt, sinjalearre wurde: fierste min wurdt ús de gefoelige, wifeljende, ôfwêzige, him iensum fielende, nei de fierten hunkerjende Slauerhoff dúdlik foar eagen brocht. De tekst hat al net folle ferdjipping en de spiler hat in sterk, ûnnuansearre lûd, dat, sels as de dichter stjerrende is, helderop klinkt.

It is fansels bêst dat om Slauerhoff syn libbensgong hinne yn dit musicalachtige stik massasênes opboud wurde en dat om wat libben yn de brouwerij te bringen, sydwegen ynslein wurde. Der binne lykwols mar in pear lytsere sênes, lykas dy mei Slauerhoff en Annie, dy't ymponearje. Faak wurdt de dichter wei yn in soad rumoer.

Nei it earste part fan it stik, dat fuort nei de Earste Wrâldkriich hannelt en it twadde dat yn de jierren 1924-1936 spilet, falt benammen it tredde tsjin. It is situearre yn it Jorwert fan 1998. Djiptepunt is wol de heibel tusken de op jierren kommen Heleen en Annie, dochters fan de dûmny Hille Ris Lambers. (Slauerhoff reizge nei Jorwert omdat er wol wat fereale wie op Annie, mar echte leafde fielde er pas foar har âldere suster

Allinne yn myn gedichten kin ik wenje,
Nea fûn ik earne oars myn ûnderdak;
Foar d' eigen hurdstee field' ik nea in swak,
In tinte waard troch de stoarm op wjukken nommen.

Allinne yn myn gedichten kin ik wenje.
Salang't ik wit dat ik yn wyldernis,
Yn steppen, stêd en wâld dat ûnderkommen
Fine kin, deart my gjin bekommernis.

It sil lang duorje, mar de tiid sil komme
Dat fóár de nacht my d' âlde krêft ûntbrekt
En om 'e nocht om sêfte wurden bidt,
Wêrmei't ik earder bouwe koe, en de klaai
My bergje moat en ik my delbûch nei dit
Plak dêr't myn grêf yn 't tsjuster iepenbrekt.

Oersetting fan Jan Schotanus,

Verzamelde gedichten (Amsterdam 1995¹⁶) 290.

[p. 228]

Heleen.) Yn it stik moetsje trije susters (Jopie is der dan ek by) elkoar by de betinking fan syn hûndertste stjerdei. Heleen en Annie bekfjochtsje dan ferheftich oer harren leafdes foar de dichter, dy't by de iene op neat útrûn en by de oare nea útdwêst is. Fuort dêrnei sjonge se mei har trijen ienriedich, mar net botte suver oer de swalkjende skipsdokter dy't de rop fan de see net wjerstean kin.

Dizze sêne is mei al dy oare, dy't op de dea fan Slauerhoff folgje (û.o. it Geert Mak-toerisme, de winsklikens fan in museum), in anty-klimaks, al soe ik net witte op hòkker klimaks.

Dochs wol ik net sizze dat dizze produksje net wêze moatten hie. Allinne al it fernimstige, troch Beb Mulder ûntwurpen dekor biedt sàfolle mooglikheden as achtergrûn fan massale sênes, dat ek taskôgers dy't oant no ta net it measte fan Slauerhoff en syn wurk ôf wisten, har der mei fermeitsje koene. Mar mei it bringen fan trochlibbe, oansprekkend toaniel hat Jorwert de lêste jierren faak folle sterker west. Ik haw by dizze opfiering mei weemoed tocht oan wat de spilers prestearren mei Anatevka fan Joseph Stein, dat gjin swakke plakken koe en fan begjin oant ein boeide, fermakke en ymponearre. Ik tink dat se diskear ek net hielendal ta útdrukking brochten wat de betûfte regisseur Romke Toering foar eagen stien hat.

Yn alle gefallen bliuwe fan Slauerhoff & Jorwert in mannich ferrassend goede oersettingen, dy't Jan Schotanus fan gedichten fan Slauerhoff makke, oer. It soe moai wêze as se in oanrin wiene ta in bondel mei Fryske fertalingen fan fersen fan dizze dichter, dy't him op 't lêst fan hast alles distânsearre hie, mar in swak foar Fryslân hold.

It mei dan fan 't jier wat ôffallen wêze, Diever en Jorwert hawwe faak genôch bewiisd dat se yn steat binne ta wat betters. Yn in lange toanieltradysje falt it de iene kear wat better út as de oare. As it goed is liedt in tebekslach ta in útdaging om de rom, dy't al jierren fan beide doarpen útgiet, te befêstigjen.