Trotwaer. Jaargang 30

[p. 180]

Sjoerd de Vries syn portretten: lânskippen fan de siel
Rudy Hodel

In opdracht, portretten van Sjoerd de Vries.

De Drijvende Dobber, Gersleat 1998; 80 siden. Ferskynd bij de útstalling mei deselde namme yn it Tripgemaal Museum yn Gersleat, 25 april oant 8 juny 1998.

De meast heldere side fan it boek In opdracht, dat giet oer de portretten fan de skilder Sjoerd de Vries en guon libbenslange frustraasjes dy't er dêrfan oerholden hat, liket my side 56 te wêzen: in fotografyske reproduksje fan de foarkant fan 't Kleine Krantsje fan 19 juny 1971 mei oer de folle breedte in portretfoto fan mr. A.A.M. van der Meulen, âld-boargemaster fan Ljouwert. Derboppe stiet yn fette letters: Zo is ie SJOERD en niet anders, derûnder ‘(oud-burgemeester Van der Meulen vindt, dat zijn door Sjoerd de Vries getekende portret “niet lijkt”)’.

It lest as in swart mearke: der wie ris in earme skilder, dy't yn it ramt fan de ferneamde BKR (Beeldende Kunstenaarsregeling) trije portretten fan (âld-)boargemasters fan Ljouwert skilderje moast. Twa fine it allegear prachtich, mar de tredde is slim ûntefreden. Hij fynt ‘de afbeelding niet overeenkomstig de werkelijkheid’ en sprekt yn 't iepenbier in grouwélige flok út: ‘Ik meld u, dat ik geen toestemming geef tot het openbaar maken van het portret, op welke wijze en in welke vorm ook zolang het niet naar mijn genoegen is verbeterd’.

De earme keunstner kin foar de rjochtbank heech en leech springe, mar syn geastlik eigendom wurdt ta yn ivichheid yn it ferdomhoekje pleatst, earst yn de klûs fan it Princessehof en no achter de stielen doarren fan it Fries Museum [dat it yn juny dochs even útstald hat, oant it op oanstean fan de widdo wer opburgen is].

Side 56 is foar my de helderste side fan it boek, om't allinnich hjir de moderne tiid foar it ljocht komt. De rest is midsieusk: de BKR-opdracht, it oardiel fan de magistraat en it proses foar de Ljouwerter rjochtbank, dat alle klisjees út Kafka's ferneamde ferhaal en de njoggentjinde-ieuske klassejustysje nije glâns jout.

Want - en dêr giet it my om - wat is anno 1998 de mearwearde fan it skildere portret? Wêrom begjint in keunstner yn 1971 noch oan it swiere, âlderwetske ambacht fan it portretskilderjen? As Sjoerd de Vries it fotoapparaat nommen hie, hie er yn sawat ien middei klear west en hie mr. A.A.M. van der Meulen nea sizze kinnen, dat syn ‘afbeelding’ net neffens de werklikheid wie.

No wit ik ek wol dat de moderne fotograaf krekt net fan de ‘werklikheid’ hâldt en mei digitale techniken elk portret fan in pear earen foarsjen kin, dêr't de echte captain Spock oergeunstich op wêze soe. Mar dat probleem is hjir net oan de oarder. It giet om de rjochtfeardiging fan

[p. 181]

De portretten fan Jan Wybenga en Sybe Sybesma foldogge oan de kriteriafoar Sjoerd de Vries syn bêste wurk. (út: In opdracht, dêr't alle portretten yn kleur yn steane; fotografy Syb Braaksma)

it skildere portret.

Is dat soms status? It stiet fansels wol deftich, sa'n (skildere) portret, dat - wat de tradysje oan belanget - minstens tebek giet op it hearskersportret fan de Romeinen. Mar soks kin foar in keunstner nea jilde. Hij of sij moat artistike driuwfearen ha of oars de saak blaublau litte.

It is spitich dat yn it boek net ien syllabe wijd

[p. 182]

wurdt oan de motivaasje fan Sjoerd de Vries. Mar gelokkich binne der mear en belangrikere boeken oer him ferskynd. Sa seit er sels yn de publikaasje Sjoerd de Vries (1996) oer syn opdrachten:

As ik portretten skildere, gie it my fansels net om de anatomy fan dyjinge, dy't ik ûnder hannen hie. Ik naam opdrachten oan fan minsken om mij hinne, om't ik jild brek wie om te drinken. En ienkear oan 'e gong fergeat ik alles. Ik snijde dy man of frou yn karton yn lagen, fanwegen syn of har beurs. Ik wie wol biologearre, mar brûkte myn ûnderwerp om in byld fan mysels te jaan.

Sjoerd de Vries is fan syn hoed oant en mei de neilen fan syn teannen in ekspresjonist en wol in hiel bysûnderen ien. Syn foarmen binne net heftich, wyld of kleurryk, mar krekt stil en statysk. Hy nimt wei as in byldhouwer, stikje by bytsje oant er foar him sels de kearn sjocht en net fierder doart of kin en it besef trochkringt dat elke folgjende hanneling de folsleine destruksje fan it byld ynhâlde soe.

Syn krêft is dat je as taskôger dy ûndraachlike eksistinsjele heechspanning fiele. Hieltyd dûnset Sjoerd de Vries wer nei de râne fan de fulkaan en falt - lokkigernôch - krekt net yn de krater.

‘Ik wie wol biologearre, mar brûkte myn ûnderwerp om in byld fan mysels te jaan...’ En dat byld is - ik kin it net oars sizze - slim manyskdepressyf. Syn ‘portretten’ is net folle fan de gewoane wrâld yn werom te finen. De lippen binne meast stiif opinoar, de grutte eagen sliepe of sjogge yn permaninte ekstaze fier oer de hoarizon hinne en der baarnt in nuveraardich ljocht yn dit wurk. It is gjin dei en der is gjin nacht. Sjoerd de Vries hat net allinnich portretten fan boargemasters makke, mar ek en foaral fan Fryske skriuwers: Rink van der Velde, Sjoerd Spanninga, Ype Poortinga, Freark Dam, Sibe van der Meer, Reinder van der Leest, Willem Abma, Jan Wybenga, Sybe Sybesma, Nyckle Haisma, Ypk fan der Fear, Ulbe van Houten, Paulus Akkerman, Trinus Riemersma en Theun de Vries. En ek hjir jildt: elke oerienkomst mei de ‘werklikheid’ berêst op tafallichheden.

Eins binne it gjin portretten mear mar lânskippen fan de siel dy't Sjoerd de Vries skildert. De fraach is: de siel fan wa? Yn guon gefallen ha wegen elkoar krúst, mar hokker?

Foar my binne der op de útstalling yn it Tripgemaal, dêr't alle skriuwersportretten byinoar brocht wiene, twa dy't derút kipe: de ‘portretten’ fan Jan Wybenga en Sybe Sybesma. Beide foldogge oan de kritearia foar De Vries syn bêste wurk. Jan Wybenga ‘dreamt’ as in soarte fan Vergilius - en profil - de ferhevenheid yn, wylst Sybesma (as kollega-drinker út dy dagen) letterlik en figuerlik in fisionêre opstiging belibbet.

Op de tentoanstelling yn Gersleat ferwûnderje ik my deroer dat net ien fan dizze skriuwers ea de Nobelpriis foar de literatuer wûn hat, want geniale helden en selsbewuste yntellektuelen binne it allegear. Theun de Vries, Willem Abma en Reinder van der Leest foarop. Of is hjir konform mr. A.A.M. van der Meulen ‘de afbeelding’ soms ek net neffens de werklikheid? No ja, it is allegear de skuld fan Sjoerd de Vries.