Trotwaer. Jaargang 30

[p. 143]

‘Nullehakkebaitsjeboksebaitsjeboksenullehakke!’
Henk van der Veer

Anne Feddema, Slapstickiepenbierings, Koperative Utjowerij, Boalsert, 1997. Priis: f 19,50

Slapstickiepenbierings hjit de debútbondel fan Anne Feddema (1961). Feddema is al lang gjin ûnbekende mear yn Frysk letterlân. Op Omrop Fryslân wie er lange jierren alle wiken te beharkjen mei in ferhaal yn ut Liwwarders. Yn 'e simmer fan 1991 publisearre er foar it earst yn Hjir mei twa fersen: ‘Brodzich’ en ‘Waarmteweach’. Beide fersen binne net opnommen yn 'e no krekt ferskynde bondel.

Hjir waard it literêre poadium fan de Ljouwerter dichter. By myn witten waard der mar ien kear in fers fan Feddema yn Trotwaer (oktober 1991) ôfprinte: ‘Mûnige Majakovski’ yn myn bêd. Dat fers is al yn 'e bondel opnommen, lykas 22 oare fersen dy't earder yn Hjir stien hawwe. Ik ha de 23 fersen sa't dy yn Trotwaer en Hjir opnommen binne fergelike mei de fersen út 'e bondel. Mar leafst 18 fan de 23 earder publisearre fersen binne ûnferoare oernommen. Oan de oare fiif fersen is ek amper wat feroare, in inkeld wurd, in haadletter mear of minder, dat is it wol sawat. Mei oare wurden Feddema hat syn 23 tydskriftpublikaasjes by mekoar fandele, der noch tsien fersen by dien en sjuchdêr in bondel mei 33 fersen is it resultaat. It relativearret meiien it begryp ‘debut’ in bytsje. De bondel jout earder in oersicht fan Feddema syn poëtise aktiviteiten fan de ôfrûne sân jier. De wiere kick dy't in literêr debút jaan kin wurdt dan ek net fûn yn debútbondels, mar moat faak socht wurde yn 'e literêre tydskriften. Ik hie it dan ek aardich fûn dat by de ynhâldsopjefte ynformaasje stien hie wannear't de fersen foar it earst publisearre binne. Dat soks in besprekker in soad sneupwurk besparret is foar de lêzer net fan belang. Om te sjen oft der yn 'e rin fan 'e jierren ek in bepaalde ûntjouwing yn it wurk fan de dichter sit is it needsaaklik de fersen út 'e ferskillende tydrekken mei elkoar te fergelykjen. Trouwens dat by de ynhâldsopjefte de sidenûmers ûntbrekke fyn ik net allinne lêstich mar ek de sleauwe kant it neist. Krityk dy't de útjouwer, de Koperative Utjowerij, him mear oanlûke moat as de dichter.

De titel fan de bondel is lykas in soad titels fan Feddema's wurk hiel orizjineel: Slapstickiepenbierings is in twatalich wurd. By it Ingelse wurd ‘slapstick’ lês ik yn it Engels-Nederlands Woordenboek fan Wolters-Noordhoff, 17de printinge, de folgjende oersetting: I zn. buigzame houten lat van harlekijn; lawaai; grove humor; II bn. lawaaierig, dol(farce).

By it wurd ‘openbaren’ stiet yn it Verklarend handwoordenboek der Nederlandse taal fan M.J. Koenen-J. Endepols, 26ste printinge en ek ferskynd by Wolters-Noordhoff: 1. doen kennen; onthullen; 2. inz. van God: bovennatuurlijke

[p. 144]

waarheden doen kennen.

Dekt dizze titel no ek de poëtise lading fan Feddema syn bondel? Omdat de ferskeidenheid yn dizze (sammel-)bondel grut is, slagget it fansels noait de ynhâld ûnder ien wurd te beflappen.

Mar in titel moat ek nijsgjirrich meitsje, moat de (potinsjele) lêzers prigelje. Yn dy opset is Feddema sûnder mis slagge. Trouwens in fers lykas ‘Mozart's ruftsonate’ (s.13) hat wol wat slapstickeftichs:

Mozart's mem wie jaanderich
Muzikale tatecantate
Retteketetteketet!
Tatebek
Tategek

Mozart's mjitten ruftsonate
O molke.
Alma Mater boarsten
Rjemwyt wiet
O sa swiet
Neat wie der fan Mozart wurden
Sûnder mem
Sûnder tate

En yn ‘Apegrykske koekoeksklok’ (s. 15) brûkt de dichter it wurd iepenbierings eksplisyt: Ik wûn de mûnts fan Patmos!

(mei iepenbierings)

Ut de titel fan dizze bondel sprekt ek it eigensinnige nivo fan dizze poëzij. De titel is net allinne orizjineel, it taalgebrûk fan Feddema is dat ek. In priuwke fan dat oarspronklike taalgebrûk: ‘Sproeiend sipelswit’ (s. 5); ‘Praat ik tongtongens yn: Ingelsingelsetaal!’ (s. 6); ‘It wetterstjerbêd is lek’ (s. 9); ‘Nullehakkebaitsjeboksebaitsjeboskenullehakke!’ (s. 10); ‘Russyskerabbelskûtel’ (oer de Russise dichter Vladimir Vladimirovitsj Majakovski, s. 17); ‘Op bêd, iensum mei hoastbuien/(Dêr't net folle muzyk yn siet, wol in soad bloed.) (s. 23); ‘Waarmbulten op syn sek’ (s. 25); ‘Folwoeksenbeammeneuker!’ (s. 27); ‘Heimsinnich myn bleke billen’ (s. 28); ‘Haaietosken fan de geast’ (s. 29).

Feddema hat him yn syn poëtys wurk ûnder oaren bot ynspirearje litten troch de ideeën en prinsipes fan 'e dadaïsten. Guon fan syn fersen binne suver en allinne assosiaasjes fan wurden, klanken en onomatopeeën, dy't har foegje nei de easken fan it ritme en dy't in estetika fan it tafal wjerspegelje. Sa kreëarje se in net-referinsjele, fan syntaksis ûntdiene taal, dy't wol te fergelykjen falt mei abstrakte byldzjende keunst. No, sa! Miskien, by dada-lju is noait wat wis, is it folgjende fers wol yllustratyf foar boppesteande teory:

By de dea fan Beethoven yn it
Schwarzspanierhaus

(ûnkomyske koarte ienakter)

Tromtromtromsôk
Tromtromtromsôk

Doktersdiskusje op dôvemansearenkust:

Bêbea

Bêbea

Oer de brûksumens fan Beethovenslever

Foar

dêdea

Nei

Heilfeagen tonger

[p. 145]

 

Gieleftich wjerljochtsjend

 

Grymske mûlshoeken

 

Ludwigs fûst skoddet

 

Trochfoarby it ratteljend rút

 

 

 

Tromtromtromsôk

 

Tromtromtromsôk

 

 

 

Applaus myn freonen

 

 

 

De komeedzje is út! (s.7)

Feddema sette net allinne fersen fan dadaïst Kurt Schwitters (1887-1948) oer, hy draacht yn syn debútbondel ek in fers op oan de ferneamde dadaïstise dichter. It earste part fan dat fers sûnder titel giet sa:

De buorman rint graach op

nullehakken!

De buorfrou rint graach yn in

baitsjebokse!

Baitsjeboksenullehakke!

Roppe se de hiele dei.

En oarsom:

Nullehakkebaitsjebokse! (s. 10)

Dat roppen fan klankneimalkjende wurden lykas ‘baitsjeboksenullehakke’ en ‘nullehakkebaitsjebokse’ is ien fan de skaaimerken fan it dadaïsme. Wat dat oanbelanget is it dan ek goed te begripen dat Feddema by de presintaasje fan syn bondel, op sneon 20 desimber yn it Coopmanshûs te Frjentsjer, hieltyd fan ‘koekoek’ rôp!

It falt oars net ta om no krekt wer te jaan wat dada is. Theo van Doesburg (1881-1931) hat yn 1923 alris besocht in antwurd op dizze fraach te jaan: ‘Dada: de schrik van de clubfauteuil-bourgeois, van den kunstcritikus, van den artist, van den konijnenfokker, van den hottentot,- van wien al niet’.

Mar it is yn Feddema's earstelingsbondel net allegear dada wat de koekoeksklok slacht. Der stiet bygelyks ek in prachtich muzikaal In Memoriam fers yn:

Frisia Non Cantat. In Rap

Ik sko
Sko kokokoko kokokoko
Graurou fleis
Troch de roukeamer
Ik sko
Sko kokokoko kokokoko
It âlde fleis fan ús heit
Ik hâld fan dy
De de de de de de de de dy
Ik dûnsje
De skierkert dûns
En ik sko dy
Sko skoskoskoskoskoskosko
De de de de de de de dy
Yn dyn kiste
Op de mjitte fan
Myn leafdefol bea (s.38)

En dat Feddema in kostlike parodistys fers skriuwe kin makket er dúdlik mei it folgjende fers:

Yntocht fan Kristus

út 'e Bogt fen Guné

Sêft, sêfter ezelinnepoatsjes sêftest
Oer besnijd grien
Brueghelbeammen, útspantieljend
Houtskoal, klauwe winterwyn

Hosanna!

[p. 146]

 

Hosanna!

 

 

 

Sa helje se My yn

 

Hippe kring hippe út Myn Namme

 

 

 

Wy meitsje hjir in hjeldei fan!

 

 

 

Winterhûd kleit kreakjend

 

 

 

Oeral yn it rûn

 

 

 

Hillige hypokonder siket syn wei

 

 

 

Foarby it smûk paviljoen. (s.16)

Neist dada-eftige poëzij, parodistise fersen binne der yn de bondel ek absurdistise gedichten opnommen:

Dylan dreamt:

Haaietosken fan de geast,
Eagen yn it bosk.
Alles al besongen:

Ferfette lever yn de beam
Pineharsens yn de top
Mar de moaiste jiergongen:

Swurk
Fûgel
Frou
Fjoer
Iis
Delirium tremînske dea

Poermâl wurdend (s.29)

3 april 1923, waard yn Drachten in dada-jûn fersoarge troch Kurt Schwitters. It wie meiien it einpunt fan de Hollân-dada fjildtocht. Mei it ferskinen fan ‘Slapstickiepenbierings’ liket dada 75 jier nei dato wer sa libben as in hart. Ik bin no al benijd nei de oersettings dy't Anne Feddema fan it wurk fan Hans Arp, Wassily Kandinsky en Paul Klee makke hat. Dat wurk sil noch dit jier útkomme. As it nivo fan dy oersettings like heech is as Feddema's eigen poëzij, dan sit it wol goed. Koekoek!