Trotwaer. Jaargang 30

[p. 132]

In mankearre autobiografy
Jan Pieter Janzen

Fedde Schurer, De besleine spegel. Autobiografy. A.J. Osinga Uitgeverij, Ljouwert 1998². 224 siden. f 24.90.

De memoires fan Fedde Schurer as ynsetter fan in nije rige Fryske Klassiken - dêr seach ik fan op. Om't it bij de Klassiken oant no ta allinnich om fiksje gong en foaral om't De besleine spegel yn myn eagen foar in klassiker net goed genôch is. Jawis, it is in belangryk ego-dokumint fan in foaroansteand Frysk Beweger, skriuwer, sjoernalist en politikus, dy't ek bûten de provinsje furoare makke. Mar as ‘autobiografy’ is it fierhinne mislearre.

De besleine spegel is in samling autobiografyske sketsen, earder yn ôfleveringen publisearre yn it literêre moanneblêd De Tsjerne en yn it deiblêd de Friese Koerier, mei tal fan kostlike anekdoates en meinimmende sitewaasjesketsen út libben en wurk fan Fedde Schurer (berne op 25 july 1898 te Drachten). In stik persoanlike skiedskriuwing, mar gjin autobiografy. Dêrfoar hawwe dizze memoires net genôch djipgong en struktuer.

Schurer analysearret en ferklearret te min, lit gâns fragen ûnbeäntwurde en slacht te faak belangrike ûnderwerpen oer. De lêste jierren fan syn libben wurde net behannele. Dat kin ferklearre wurde troch it feit dat de dea him foar syn santichste oer it mad kaam: Schurer stoar op 19 maart 1968 yn syn hûs op It Hearrenfean oan in hertoanfal. Doch is it de fraach oft er noch folle mear skriuwe wollen hie. Twa jier foar syn dea hied er ommers al sein dat syn memoires sa goed as klear wiene en it oare jier bij Moussault yn Amsterdam útkomme soene.

Yn har moaie útlieding (‘Oer skriuwer, boek en útjeften’) seit Tineke Steenmeijer dêr û.o. dit fan:

Dat er in blêd fan it manuskript yn 'e masine hie op it momint, dat de fatale oanfal kaam, bewiist dat er der noch wol fierder mei wollen hat. Mar hoe fier? Soe er wol nocht hân hawwe oan it opikkerjen fan syn ôfskie fan De Tsjerne, fan de Twadde Keamer, fan de krante? Hie er yn de jierren nei 1961 net te folle pynlike konflikten hân mei eardere kollega's en freonen, wiene net te folle dingen út it ‘ûnbestoarne ferline’ net mear útpraat? [-] It moat wol wat yn himsels west hawwe, dat makke dat er net maklik skriuwe koe oer de tiid, doe't er net mear de sintrale figuer yn de Fryske skriuwerij wie en fan jongeren skoudere waard. Dichter as er te'n djipsten dochs wie - mear as proazaskriuwer - hat er de teloarstelling om dy dingen noch wol yn fersen uterje kinnen, mar net mear yn syn autobiografy behannele. (s. 214)

Dat liket plausibel. En it jildt ek foar eardere fazen út Schurer syn libben: nederlagen en persoanlike tebekslaggen jout er amper omtinken. Karakteristyk yn dat ferbân is in sydlingse meidie-

[p. 133]

ling op side 115: ‘Doe't ik in jier letter [1937], as gefolch fan in geastlike depresje en in ferfrjemdingsproses dat him min omskriuwe lit, betanke hie foar de Steaten [fan Noard-Hollân],...’ In persoanlike krisis dêr't de lêzer fierders neat fan gewaarwurdt. Sa ek it houlik mei Willy de Vries. It yn 'e kunde kommen wurdt wol - sfearfol - beskreaun, hoe't it - in jiermannich letter - oanrekket en hoe't it houlikse libben ferrint, bliuwt geheim.

It is dúdlik: Schurer hat publyk-persoanlike oantinkens skreaun, gjin private. It neiste hâldt er foar himsels. En dat hearre oaren ek te dwaan: skriuwers dy't sels it alderneiste te boek stelle moat er abslút neat fan ha.

Dat kin syn - ek doe al ferbjusterjende - útfal nei Gerard Kornelis van het Reve ferklearje, doe't dy yn 1963 syn earste, iepenhertige brievebondel Op weg naar het einde publisearre. Schurer wie it foar ien kear folslein iens mei syn kollega Hendrik Algra, de moraalridder fan it Friesch Dagblad, en spruts yn De Groene Amsterdammer syn ôfgriis fan ditsoarte literêre ego-dokuminten út:

Dat een schrijver, die iets beloofde, het laat zitten en verzandt in een stijl die men alleen nog maar gelal kan noemen, is tragisch, maar het gebeurt soms. Wat ik niet begrijp is dat de supporters van de heer Van het Reve hem juist om deze wanprestatie het luidst toejuichen. Hoe belangrijk de homoseksualiteit ook moge zijn, zij kan toch de literatuur niet vervangen. Het schijnt een aantal mensen in Nederland geweldig op te winden, dat je nu pies en poep en neuken mag schrijven, ook al durven ze het zelf nog niet. Daarom jutten ze een ander op om het te durven. (1/8/64)

It wie dúdlik en tragysk tagelyk: de strider foar rjocht en frijheid, de man dy't op sa'n ymposante wize yn it ferhef kommen wie tsjin de terreur fan grifformearde mannenbroeders en Hollânske kultuerymperialisten, koe de kulturele revolúsje fan de sechstiger jierren net mear neikomme. Hij hie, sels regint wurden, syn tiid as literêr foaroanman hân en fersille yn reaksjonêre wjeraksel tsjin de feroarjende tiden. Mei as gefolch dat de jonge generaasje in fertekene byld krige fan syn libjen en stribjen.

Dat byld waard bij de publikaasje fan syn memoires yn 1969, yn in Fryske èn in Nederlânske edysje, foar in part rjochtset. Mar alheel goed is it - wat mij oangiet - net wer kommen. Ek bij it werlêzen fan De besleine spegel net.

Oer de titel fan syn oantinkens hat Schurer him, sa't it skynt, noait útlitten. Tineke Steenmeijer hold it der yn earste ynstânsje op dat it ‘besleine’ fan de spegel referearret oan de Bibel, I Korintiërs 13:12: ‘No sjogge wy noch ûndúdlik yn in spegel, mar dan each-yn-each. No ken ik ûnfolslein, mar dan sil ik folslein kenne, lykas God my ken.’ It soe dus slaan op it ierdske, net-folsleine witten.

Nei de publikaasje fan de werprintinge fûn se noch in oar spoar. In spesjale útjefte fan Critisch Bulletin, Maandblad voor Letterkundige Critiek, dat yn 1956, mei in bijdrage fan Fedde Schurer, ferskynde ûnder de titel: De onbeslagen spiegel, problemen der letterkundige kritiek. Yn de yn

[p. 134]

lieding sei Anthonie Donker der út namme fan de redaksje it folgjende oer:

In dit nummer over de literaire critiek hopen wij de problemen en perikelen hiervan te verduidelijken, er daarbij van uitgaand dat de critiek het literaire kunstwerk in een heldere spiegel toont waarin het zo zuiver mogelijk tot zijn recht komt: wij menen dat de criticus deze spiegel wel hanteert maar er goed aan doet deze niet eerst met zijn adem te beslaan voordat hij het werk daarin, door de spiegel de naar zijn oordeel juiste stand te hebben gegeven, duidelijk heeft getoond.

It pleitet foar Schurer dat er kenlik yn 'e gaten hie dat syn spegel fan it ferline ‘beslein’ wie en dat er wist dat hij in persoanlik, fertekene byld joech.

Syn oardiel en syn beskriuwingen binne oer it algemien myld en meilibjend. Op in inkele útsjitter nei. Sa skriuwt er yn it haadstik oer ‘Kneppelfreed’: ‘Yn 1933 hie de Ljouwerter rjochter mr. Meihuizen, doe't in studint him foar de rjochtbank fan it Frysk betsjinne, út 'e hichte frege: “Welke taal spreekt u daar?” en de man út de seal ferwidere.’ Dy studint wie Haring Tjittes Piebenga. Dat wist Schurer fansels hiel goed. En hoewol't er earder tefolle as te min nammen neamt, koed er dizze grif net út syn pinne krije, om't de man it Dútske fassisme ta sines makke hie.

Dy namme hie der yn de nijste útjefte wol even bij mocht. En sa is der mear dat annotearre wurde kind hie. Want Schurer achte tritich jier lyn mear bekend dat it no al lang net mear is.

Oer de wize fan útjaan oars neat as goeds. De nije searje Fryske Klassiken is moai fersoarge (troch In Serie út Amsterdam) en de boeken lizze lekker yn 'e hân. De besleine spegel hat boppedat in register meikrigen, wat de brûkberens fan dit histoaryske dokumint te'n goede komt.

Hoe't dizze mankearre autobiografy anno 1998 it predikaat ‘klassyk’ krije koe, bliuwt lykwols ûnbegryplik. Fan Filippus Breuker, mei Trinus Riemersma en Tineke Steenmeijer lid fan de kommisje fan ‘editoarysk tafersjoch’, mochten wy bij de presintaasje fernimme dat it bij de twadde rige Klassiken giet om ‘in unike mingeling fan útjouwersbelangen, lêzersferlet en subsydzjemooglikheden’. Guon boeken wurde neffens him útjûn mei in ûnderwiisdoel, guon drage bij oan de ‘nasjonale eare’ en oaren binne yn 't foarste plak bedoeld foar de ‘gewoane’ lêzer. Wat Schurer oangiet sil der grif bij kommen wêze dat er hûndert jier lyn berne is.