Trotwaer. Jaargang 30

[p. 124]

In keardel dy't fersen meitsje koe
Ta de betinking fan Fedde Schurer syn hûndertste bertejier
Freark Dam

Myn ierst oantinken oan Fedde Schurer is út myn bernetiid. Myn suster Geartsje, tsien jier âlder as ik en yn har fammejierren in net ûnferneamd foardraachster, hie foar wenst om sneintemiddeis as de hiele húshâlding fredich siet te lêzen en te teedrinken, foar dat fermidden guon fan har suksesstikken hearre te litten. Ut har repertoire is my foaral Schurer syn ballade ‘De Huzaar’ by bleaun:
Nee, ik bliuw hjir net langer, ik wol it net mear; De wrâld is sa grut, en sa sterk myn begear.... Ik hoegde dy ynset mar te hearren of ik ferdwûn, rûftdy, ûnder de tafel, dêr't it sneinse tafelkleed my foar it each fan it omsittend laach ferburgen hold. Ik wist ommers wat der him yn dat ferhaal ôfspylje soe. En dat ik, lang foardat it oan de slotrigels mei dy yslike ‘mars fan Chopin’ ta wie, de triennen net keare kinne soe en my djip wanhopich fiele om safolle weedom en leedzje.
Sa'n fiifensechtich jier letter moat ik it de kritisy meistimme: it is in op goedkeap effekt en oarmans bûsdoek berekkene draakje, ien fan de útsjitters-nei-ûnderen-ta yn Schurers ryk dichterlik oeuvre. En dochs, en dochs hat it der noch wol oan dat ik it fers hjoeddedei hielendal sûnder oandwaning lêze kin. Unferarbeide jeugdsentimint? Unwennigens nei de tiid fan alear, sa't G.N. Visser dy dellein hat yn de lêste rigel fan syn ûntroerend fers ‘Oantinken’ mei de wurden: ‘Heit en Mem, de bern, dy altegearre’? Hoe dan ek: doe't Tineke Steenmeijer en ik gear moasten oer in karlêzing út Schurer syn Samle fersen, binne wy fansels mei in ombocht om dy Huzaar hinne gien. Stel je foar...! Schurer hat aldergeloks ek gâns treflike fersen skreaun, dêr't in treflike kar út te dwaan is. Mar der kom ik aanst noch op.

De moaiste fan allegearre

Mear as in namme dy't ik ferbûn wist oan dat smertlik fers dat ús Geartsje foardroech wie Fedde Schurer foar my ynearsten net. De Fryske Poëzy en alles wat dêrmei mank wie lei út soarte noch fier bûten myn eachweid. Al justjes neier kaam ik mei him yn 'e kunde doe't ik op myn santjinde jierdei in boek krige dat myn groeiende literêre niget sterke ympulzen joech. It wie de troch P.J. Risseeuw gearstalde blomlêzing Christelijke dichters van dezen tijd (Kok, Kampen 1938). It sjenre fersen dêryn sleat wûnderskoan oan by myn libbenssfear en befettingsfermogen. Dy samling hat my grif mei it paad sljochte nei it poëtysk wûnderlân. En fansels skimere it my al gau dat der gâns mear panorama's wonken as dat my troch sokken as Bert Bakker, Hans Barendrecht, G.J. Peelen en Niek Verhaagen no ûntsletten waarden.

In earsten ferrassing yn dit boek wie de ôfdieling nota bene fan ‘Friesche dichters’ dy't de warbere en romtinkende Risseeuw efteryn opnommen

[p. 125]

De ‘moaie foto’ fan Fedde Schurer út Christelijke dichters van dezen tijd (mei tank oan it FLMD)

hie. Dêr stie ik dan ynienen each yn each mei dyselde Fedde Schurer dy't my as bern mei syn Huzaar sa bang makke hie. Myn letterkundige niget wie oant doe ta folslein Hollânsk (en in kromke Dútsk: Rilke fansels!) rjochte, no waard ik wiis dat der ek sokssawat as in Fryske literatuer bestie.

Fan alle troch Risseeuw opnommen dichters befette syn blomlêzing in portret en yn earste opslach moast myn jongfeinteëach erkenne: fan dy seisentweintich poëten wie Fedde Schurer (‘Geboren in 1898 te Drachten. Woonde van 1902 [moat wêze: 1904] tot 1930 te Lemmer, thans te Amsterdam’) fierwei de moaiste fan allegearre. Sá en net oars moast in dichter der útsjen! Syn fersen yn dy blomlêzing (in treflike kar, efterôf besjoen, út syn oeuvre oant doe ta) koe ik ek wakker wurdearje. Mar sa moai as de man sèls, nee, dat wienen hja dochs net earlik...

As earste paadsljochters hawwe dizze Fryske gedichten yn dy Hollânske samling foar my fan grutte wearde west. Wat my fierders foargoed bybleaun is en altyd bybliuwe sil fan dat earste ynde-kunde-kommen wie de oanhef fan Hein de Bruin syn Hollânske oersetting fan Schurer syn ‘Ierdeljocht’:

Want ik ben weerloos, nu de vloed
van zonnepracht mijn hart bespringt...

It lân fan belofte

Datselde jiers waard ik samar ynienen (hoe en wat kin 'k echt net mear betinke) bekeard ta de Fryske Saak. Dat koe dus noch, yn dy jierren. Ien fan de gefolgen wie dat ik yn 'e hjerst fan 1941 op in jûn út Eastersee, dêr't ik doe wenne, nei De Lemmer fytste dêr't in gelegenheidsploech ûnder regy fan Laurens de Rook in opfiering joech fan Schurer syn toanielstik Thúsreize.

Wat toaniel oanbelange wie ik ek hielendal neat wend. Gjin niget, dat ik djip ûnder de yndruk kaam fan wat der yn it Nutsgebou op 'e planken brocht waard. Ik hear it myn lettere freon Simen Kok yn it ‘twadde toaniel’ fan de ‘foarste útkomste’ noch foarlêzen yn syn Lemster tongslach: ‘...ja it wurk fan ús hannen, befestigje dat!’ Foar wa't dit sitaat út it ‘Boek fan de Psalmen’ net fuort thúsbringe kin: Thúsreize (‘in bettere draak’, neffens Douwe Kalma en hy hat wolris dingen sein en skreaun dêr't ik it letter minder mei iens wie) wie nammentlik alderearst in kristlik stik. Al sieten der noch safolle melodramatyske, sosjale en ferdivedearjende eleminten

[p. 126]

yn (‘It lot fan Tea’! ‘Nei Reykjavik’!), it gong úteinlik om it evangelysk boadskip. Likegoed as dat Schurer, sa betink ik no efterôf, by en nei alles wat er sein, skreaun en útdroegen hat, yn earste en lêste ynstânsje kristlik wie en nettsjinsteande alles kristlik bleaun is.

Hawar, op dyselde Lemster toanieljûn seach ik Fedde Schurer dan foar it earst libbensliif. Sa moai net earlik (mear) as op dy foto fan alear, mar wol osa ynnimmend en meinimmend beide. Lykas nammers ek sein wurde koe fan de sprekker dy jûnes. It wie ommers wenst, alle opfieringen fan Thúsreize foarôfgean te litten troch in koarte oanfiterjende taspraak fan ien fan de Fryske foarmannen. Ik trof it dûbeld, want dy kears hienen hja Douwe Tamminga foar it buordsje. Ek him koe ik oant doe ta allinne út de Christelijke dichters van dezen tijd... Tamminga bemong yn syn koarte rede de neffens my ivich-moaie anekdoate fan de-studint-en-de-túnklauwer, in learsum grapke dêr't wy doe tige gefoelich foar wienen. Sa'n streksum praatsje koe men nammers oan de jonge Tamminga tabetrouwe!

Sunt dy Lemster toanieljûnen (ik leau dat ik yn myn entûsjasme wol twa fan de fjouwer (?) opfierings bywenne ha, oars kin ik my teminsten net begripe dat ik letter al gau hiele einen út 'e holle koe) hie ik foargoed by wize fan sprekken myn Fryske thúsreize belibbe. Ik wie ynlaat yn it lân fan belofte, mei Schurer en nei him al ringen Tamminga en Piebenga (Jan) as gidsen. Dàt benammen falt jin efternei besjoen sa op: de grutte, hertlike reewilligens dêr't sokke baasmannen jongmaatsjes lykas my mei ferwolkommen, ynhellen en fierder stipelearren en skewielden.

Fan mysels kin ik it my no noch mar amper begripe, mar ik wie sa dryst en stjoer mei fan myn earste fersen nei Amsterdam, nei de Admiraal de Ruyterweg. Schurer wie altyd ree ta wiidweidich, kritysk en opbouwend kommentaar. In kearmannich noege er my út as er, útfanhûs by syn mem, in deimannich op 'e Lemmer ferkearde. Ik haw by sokke gelegenheden fansels net folle méar dien as harkje en my yn de earen knoopje wat er oer de literatuer yn it algemien en de Fryske skriftekennisse yn it bysûnder, foaral yn it anekdoatyske, my bybringe woe. By ien as Douwe Tamminga, in heale generaasje jonger as Schurer, fielde men jin learling en freon tagelyk; mei Schurer bleau myn relaasje dochs wat ôfstanliker, hoe gol er jin ek yn 'e mjitte kaam.

Dat lêste feroare ek net doe't er nei de oarloch nei Fryslân weromkaam, as haadredakteur fan de Friese Koerier, en wy by wize fan sprekken - ik wie yn Drachten yn de sjoernalistyk bedarre - kollega's waarden.

Ik ha it osa wurdearre dat er spontaan, by al syn oare drokten, tasei doe't ik him frege foar it nije moanneblêd De Strikel dat wy yn Drachten útbret hienen tenei it (yn)liedende artikel te skriuwen. Pittige stikken wienen it, al dy jierren dat er dy plicht waarnommen hat. De titel ‘By ljochtmoanne’ wie ek syn fynst. Ik ha der wol ús fotograaf Pyt Bergsma in passende rubryksfoto by meitsje litten, mar fersomme Schurer te freegjen wat er no winliken mei dy kop bedoelde. Der binne fansels mear en yngeander fragen dêr't men foar altyd te let mei komt.

[p. 127]

In diel jierren haw ik ek meidien oan de redaksje fan it literêre moanneblêd De Tsjerne, as jongste bidler (dy't de notulen skriuwe mocht). Myn byld fan de redaksjegearkomsten komt wakker oerien mei sa't Anne Wadman se letter sketst hat, nammentlik trochgeans gesellige jûnen mei as foarsitter in joviale, moppen en anekdoaten fertellende Schurer dy't it graach oan de redaksjeskriuwer (earst Wadman, doe Tamminga) oerliet om de kommende nûmers yn 't reedlike fol te krijen.

Yn syn neidagen haw ik noch efkes spul hân mei de grand old man, al hawwe wy it yntiids noch ôffûstkje kind. It wie yn de earste helte fan de romrofte jierren '60. Schurer moast, lykas mear ‘heiten’ en ‘omkes’ ek yn Fryslân, mei harren itige ideeën en fêste mieningen, fan de revoltearjende jongerein foargoed in takke tebek. Under myn redaksjonele ferantwurdlikheid hat der yn dy snuorje anonym in spytbokken yn De Strikel stien oan syn adres dêr't er tige rekke oer wie. De lêste jierren foar syn al te ier ferstjerren is dat wer oersljochte. Ik bin der efterôf noch blider om as doedestiden.

Mear as

Ik ha my doe't er noch libbe, by alle krityk dy't ik oangeande syn literêr-kritysk hâlden en dragen diele koe, wol realisearre wat in unyk talint as wy yn Fedde Schurer te hoedzjen en te noedzjen hienen. Hy hat as dichter ûnferfangbere fersen skreaun. Hy hat as sjoernalist flûnkerjende (haad)artikels skreaun dy't har wjergader net fine sille. Hy hat as publyk persoan, as folkstribún, as libbenskeunstner dingen sein en skreaun en dien dy't yn it Fryske mienskipslibben sa't hy en mannichien mei him dat doe ûndergiene, ûnmisbere stapstiennen leinen op it nuodlike paad dat de Fryske (taal)kultuer te gean hie. Hy wie in man fan mear as sljochtweihinne Fryske fermogens.

Sil soks ek foar lettere generaasjes bliken dwaan út syn poëzy? Wat sil der duorje kinne fan de likernôch tûzen fersen dy't der fan him publisearre binne? Under de titel It dûbeld paradys hawwe Tineke Steenmeijer en ik ús kar dêrút makke fan sa'n santich gedichten. Dy kar koe fansels net oars as in subjektiven-ien en boppedien in kompromis wêze.

Ta de fersen dy't my ta it lêst ta bybliuwe hearre yn alle gefallen guon fan syn kwatrinen út syn bondel Fen twa wâllen (1940). De bêsten dêrút kinne de ferneamde fjouwerrigels fan Omar Khayyam, Leopold, Boutens en Postma belykje en mear as. En fierders achtsje ik noch sa'n seis, sân oare fersen sawol út syn earder as letter wurk ta it bliuwende. Neffens my is dat gâns.

Hoe hat Albert Verwey it eartiids ek al wer sein yn syn fers ‘Het standbeeld’? Sà: ‘Omdat één goed gedicht een eeuwig recht / Geeft op bewondring, eerbied, dankbaarheid’..., soe men dan net hinnegean moatte om op sa'n wize ek de dichter Fedde Schurer te betinken? ‘Ivich’ is fansels wol hiél lang, mar Schurer sil it mei syn bêste wurk grif wol efkes útsjonge kinne yn de nije ieu op.