Trotwaer. Jaargang 30

[p. 37]

De wikseljende koersen fan Tryater
Piter Terpstra

Yndrukwekkende regy

Yn de resinsjes fan Itpronkjefan Ierlân, dat yn desimber by Tryater yn premiere gong, wurdt yn de beide provinsjale deiblêden de regisseur net of amper neamd. Dochs is it Andy Daal oan wa't in grut part fan it sukses fan dizze produksje taskreaun wurde moat.

It komt gauris foar dat yn de toanielkritiken folle mear oandacht jûn wurdt oan de spilers as oan de regy. Ofsjoen fan de resinte tekoartkomming is it nijsgjirrich om jin of te freegjen yn hoefier it wurk fan de regisseur tekenjend wêze moat foar de opfiering fan it stik en of ‘regisseurstoaniel’ al of net ferkearde ynfloeden hawwe kin op it artistike resultaat. It begryp ‘regisseurstoaniel’ wurdt yn de kritiken benammen hantearre as konstatearre wurdt dat yn de produksje de regisseur syn opfettingen mei al te folle klam etalearret en net allinne de akteurs mar ek de skriuwer nei syn hân set.

Dat is fansels hiel wat oars as it jaan fan in ynterpretaasje. De stikken fan Shakespeare binne op ûnderskate manieren spile: bygelyks naturel (ik seach ea in swart-wyt-opfiering fan de Midsimmersnachtsdream op in grut skaakboerd), romantysk (lykas - op it nuvere eksperimint fan ferline jier nei - yn it iepenloftteater fan Diever) of mei sterke teatrale effekten (de resinte Hamlet fan Tryater). Meastal giet it dêrby om opfettingen, fantasy en fynsten fan de regisseur en net om dy syn fisitekaartsje.

Andy Daal is in regisseur dy't ek dúdlik werkenber is yn de details. Yn It pronkjefan Ierlân sjogge wy hoe't er him taleit op de ekspresje fan syn figueren, sûnder dat er der typearringen fan makket. Dêrtroch makket de troch Klaasje Postma spile rol fan Mag - in frou fan santich jier, dy't mei har dochter yn in lyts húske yn in iensume, achterbleaune streek fan Ierlan wennet - ek sa'n djippe yndruk. De âlde frou is syklik en wurdt troch har dochter Maureen koeienearre. It binne allinne de besites fan har buorman Ray Dovley, dy't noch wat ôflieding yn har libben bringe.

Postma is in alsidige spylster. Ik tink oan hoe oertsjûgjend se de haadrol yn it tragyske Nora fan Ibsen spile en hoe libben en raffinearre se Sanny yn it troch Guido Wevers ta in enoarm spektakelstik makke In feint fan twa masters delsette. Yn It pronkje fan Ierlân berikt se in nij hichtepunt.

Aly Bruinsma is yn dit stik har tsjinspylster. De dochter Maureen, in frou fan in jier as fjirtich, is ferbittere troch har treasteleaze, earmoedige bestean. Har mem libbet har yn de wei. De dochter is net sûnder hope op ferbettering fan har lot troch of te reizgjen nei har freon Pate Dovley, dy't, twongen troch de wurkleazens yn syn eigen

[p. 38]

streek, yn Londen wennet en dêr oan de slach kommen is. Har mem komt, troch it ûnderskeppen fan in brief, fan it plan op de hichte en besiket it te ferhinderjen. Dit bringt Maureen, dy't geastlik net hielendal yn oarder is, der ta har te fermoardzjen.

Dit is it dramatysk hichtepunt fan it stik. Dêrnei falt de spanning wat al te lang wei, oant dy yn de lêste sênes, mei Maureen har desyllúzje, dochs noch weromkomt. Dat is mei te tankjen oan de prestaasje fan Aly Bruinsma, dy't tsien jier lyn yn Romeo en Julietta ek al ûnder de regy fan Andy Daal spile.

Thijs Feenstra is as Pate in aparte figuer, benammen troch de stadige, goedmoedige toan dêr't er op praat. It foarlêzen fan syn lange brief oan Maureen ferswakket it tempo, lykas yn in inkele oare monolooch. Arnold Dijkstra, dy't buorman Ray spilet, komt út it amateurtoaniel en hat al inkele oare rollen by Tryater han. Hy hat in peil berikt dat yn lytsere, tekenjende rollen fereaske is en it sit der yn dat er him fierder ûntjout.

Itpronkje fan Ierlân (sa wurdt Maureen troch Pate neamd) is yn in parseberjocht oankundige as in Nederlânske premiêre. It is yndied noch net earder yn Nederlân spile. Dochs kin Tryater him mar better net oplûke oan dat ‘Nederlânske’. It is in folweardich beropsselskip, dat spilet yn in eigen kultuertaal en dus hiene wy te krijen mei in Fryske premiêre.

Stanzi better as Abe!

Oan it begjin fan it seizoen waard it teaterspektakel Pak 'm Stanzi fan Claire Luckham op it repertoire nommen. It is fan oarsprong in Ingelsk stik út de santiger jierren. Letter lei benammen it Flaamske Raamtheater der eare mei yn; it waard fiifhûndert kear spile. Ek yn Fryslân, yn de oersetting en bewurking fan Romke Toering, hat it in soad sukses. As der ien stik is dat de jeugd fan middelbere skoallen al fêst animearje kin foar Tryater dan is dit it wol; der geane ek hiele skoalklassen hinne. It is trouwens in ferdivedaasjestik foar alle leeftiden. It wurdt spile yn sporthallen en it publyk sit yn in ring om spannende wrakselpartijen hinne. In sportbarren dus, lykas Abe!, wêryn in fuotbalwedstriid spile waard.

Yn beide stikken hat Jos Thie, artistyk direkteur fan it selskip, de regy op him nommen. Yn Stanzi waard er assistearre troch de gefjochtstrainer Eric Kerremans en dat is mar goed ek, want mei beropsfuotballers wurket it makliker as mei amateurwrakselers. Dat ‘amateur’ doar ik amper te skriuwen want benammen wat de krêftige en wetterflugge Tamara Schoppert, nei in training fan trijefearnsjier, fan de catch-as-catchcan telâne bringt is in wûnder.

Mar it giet yn dit stik net allinne om de sport; it is yn it foarste plak toaniel, al is it wrakseljen spannender as de dialogen. Dat wol net sizze dat de ynhâld op himsels net boeiend is. Dêryn giet it oer it opgroeiende famke Stanzi, dat grutte aspiraasjes hat, mar in soad wjerstân ûnderfynt. Har heit en mem wolle earst neat fan har ambysje foar de wrakselsport witte. Se set troch en trout mei de wrakseler Anton Peter de Moorselaar. Mar yn it houlik ûntstiet in striid om de macht. Stanzi har

[p. 39]

man wol dat se har út de sport weromlûkt. Stanzi wegert. Se sille it útfjochtsje yn de ring en dat liedt ta in spektakulêr skouspul, dêr't it publyk geweldich yn meilibbet. Peter Sijbenga wurdt op orizjinele wize behelle yn it muzikale part, dêr't er sels de komposysjes foar skreau.

De frouljusdiskriminaasje is it tema yn dit stik en dat stiet net iens sa fier ôf fan dat fan Abe!: in ienfâldige jonge, dy't yn de fuotbalsport de top berikt. Mar kwalitatyf wint Stanzi it fierwei. Abe! wie opset as in manifestaasje, dy't oant fier bûten de provinsje de oandacht op it neffens somliken wat út de reek lizzende Fryslân fêstigje soe. Der is in soad oan dien om it op it fuotbalfjild fan It Hearrenfean opfierde spul ta wat hiel aparts te meitsjen, ûnder oaren mei in echte helikopter, mar dy hie gjin funksje yn it ferhaal. Helikopters sjogge wy wol faker en de stunt foel folslein wei by de oangripende helikoptersêne yn Miss Saigon. De spilers waarden lytse figuerkes yn in hiel grutte romte en einlik wie it fuotbaljen tusken de sênes troch noch it moaiste.

Abe! hat fansels wol foar publisiteit yn de Nederlânske parse soarge. Mar dy wie der ek al sûnt Tryater lanlik bekende regisseurs as artistyk direkteur oanloek; yn de grutte deiblêden wurde geregeld resinsjes oer de opfieringen opnommen. Men soe sa'n krityske belangstelling ek oan de Fryske literatuer tawinskje. Mar ik moat tajaan dat Tryater tichter by it lanlike nivo komt.

Ik haw Abe! noch even oanhelle om oan te jaan dat ik Pak 'm Stanzi safolle heger oanslach as it - ek finansjeel noch hast mislearre - barren op It Hearrenfean. Jos Thie leit mei de nije produksje eare yn. Wy kinne noch folle fan him ferwachtsje.

Nije ynbring

Inkele desennia weromsjend falt it op dat Tryater wikseljende koersen folge hat, mar dat der dochs wol in line troch de ûntjouwing rint.

Pyt van der Zee, dy't no noch altyd mei syn frou Tryntsje kundige oersettings fan mannich troch it selskip spile stik makket, is destiids slagge yn syn besykjen in ploech semy-berops- en amateurspilers te lieden nei in better repertoire mei it doel ta in profesjoneel selskip te kommen. Sels hat er dêr noch folle fan wiermeitsje kinnen yn syn regy's en as earste artistyk lieder.

Thom van der Goot brocht stikken mei psychologyske ferdjipping en as it mooglik wie mei in stikje fernijing en soms mei in boadskip. Hy regissearre in hiel aparte Dreame by midsimmernacht en syn grutste artistike sukses wie Equus fan Peter Shaffer. Guido Wevers wurke graach mei teatrale effekten. Hy luts bytiden alle registers iepen, likegoed by Richard III as by In feint fan twa masters. Hy hie in grutte fantasy en dêrmei hat er by de spilers in soad losmakke. Peter te Nuyl dy't syn taak oernaam, liet dan ek dúdlik blike dat er de ploech net ûnderskatte. Syn triomf wie it troch himsels skreaune, breed opsette en boeiende histoarysk stik De ûndergong fan Fryslân.

De tiid wêryn Tryater wat statysk drige te wurden is no wol dúdlik foarby. Undanks de kwaliteiten fan regisseurs en spilers en de moed by de kar fan de stikken net út te wêzen op maklike pu-

[p. 40]

blykssuksessen like it selskip in skoft lang artistyk wat fêst te rinnen. Dat kaam trochdat men wol hieltyd oare artistike direkteuren en regisseurs hie, mar te min nije spilers. Tryater hie, yn fergeliking mei Nederlânske selskippen, te folle spilers yn fêste tsjinst en it publyk seach te faak deselde bekende gesichten. Dêr is de leste jierren feroaring yn kommen. Der is in aardich ferskaat oan jongere akteurs, dy't by it selskip gjin libbensposysje sykje, mar wol in nije ynbring hawwe.