Trotwaer. Jaargang 30

[p. 33]

Bouke van der Sloot, in romantyske trendhopper
Rudy Hodel

De útstalling

It spyt my dat ik it nije seizoen begjinne moat mei in negative krityk. Mar it is net oars. Ik ha ferline wike nei de tentoanstelling ‘Bouke van der Sloot - Schilder van Friesland’ yn it Frysk Museum west, en ik bin der hast beroerd, sis mar rêstich depressyf, weikommen.

Wat is der sa ferskrikkelik oan dizze tentoanstelling? It binne net allinnich de tsientallen lânskippen, stillibbens en portretten, mar foaral it benearjende idee, dat jin yn de sealen fan it Museum bekrûpt, dat dizze offisjele Fryske keunstheld yn syn lange libben (1908-1995) net ien orizjinele gedachte hân hat. En dat is yn de keunst fan de tweintichste ieu knap deadlik.

De toan wurdt fuortendalik al setten yn it yntroduksjekabinet:

1.	Bouke van der Sloot is de natuerlike soan fan Andries, de postympresjonist;
2.	Bouke van der Sloot is de oannommen soan fan Dick Ket. Sjoch mar nei it pseudo magysk-realistyske selsportret, dat it affysje en de museumkrante siert;
3.	Bouke van der Sloot is yn lettere dagen (nei de oarloch) ek de lytse neef fan Wim Schuhmacher. Sjoch mar nei de opljochtsjende dúnlânskippen;
4.	En nei de oarloch is er ek de pakesizzer fan Constant Permeke, de grutte Flaamske ekspresjonist.

Bouke van der Sloot, de ambachtsman, kin glêd, rûch, droech, riisdroech, realistysk ofekspresjonistysk skilderje: it makket neat út. Hy bliuwt yn myn eagen in romantyske trendhopper. Syn moaiste, meast eigene wurkfoarmje de natuerlânskippen, dy't er op 'e eilannen en yn 'e Alde Feanen fûn. Dêr, tusken opljochtsjende kimen en hege loften wied er allinnich en koed er him útlibje, los fan folk en heitelân. It minst binne de wurken, dy't er yn opdracht meitsje moast. Dy foldogge faak oan alle VVV-klisjees fan en oer Fryslân as in skjin, folmakke paradys. In oar nuver djiptepunt is it skilderij ‘Neptune boven Friesland’. ‘Voor Joop - Vliegenier der Kon. Marine Luchtvaartdienst’ stiet der op. Eefkes as oriïntaasjepunt: de fotografy bestie doe al mear as hûndert jier. Mear wol ik der net oer sizze.

Tusken dizze utersten foarmje in hast ûneinige rige lânskippen mei sealtektuorren, pleatsen en greiden de kearn fan de tentoanstelling. Hieltyd wer hat Bouke van der Sloot dat iensidige, ûnwerklike romantyske byld fan Fryslân skildere. As kultuerpessimistpur sang lûkt er ús

[p. 34]

hieltyd wer nei it fiere ferline, doe't alles folle moaier, gever, oersichtliker, eigener en earliker wie. It wurk fan Bouke van der Sloot is net fan dizze tiid, it is net iens fan dizze ieu!

Dat Anton Pieck-eftige ferklearret miskien ek syn grutte populariteit. Hij leveret de plaatsjes fan saken, dy'tferlern gongen binne, dy't ek nea werkomme sille, mar dêr't de measten fan ús noch fan dreame.

It spyt my dat ik sa negatyf wêze moat oer Bouke van der Sloot, want eartiids wiene de kalinders fan de Lânboukoöperaasje mei syn yllustraasjes de iennige foarm fan keunst by ús oan 'e muorre. Mar ‘de tiid hâldt gjin skoft’ song Tetman al. It libben is wreed en de minsken binne wreed... sels foar Bouke van der Sloot.

It boek

Hat it noch doel en besprek nei sa'n radioresinsje (útstjoerd op 25 septimber 1997 yn ‘De Koperen Tún’ fan Omrop Fryslân) it boek fan Peter Karstkarel, dat in pear wike letter njonken de tentoanstelling ûnder de selde titel Bouke van der Sloot, schilder van Friesland publisearre is?

Ja, tocht ik, want ik haw myn radiopraatsje yninoar setten sûnder teksten fan oaren en sûnder neiere ynformaasje oer de persoan Bouke van der Sloot. Ik hie ek oprjochte twifel want miskien siet ik mei myn besprek wol 180 graden neist de wierheid en hie ik de skilder yn kwestje (en syn fans) wreed ûnrjocht oandien. En in boek is altyd oars as in tentoanstelling, tocht ik.

Mar wat moat je yn fredesnamme mei in djoer boek, dat net mear is as in oanklaaide skripsje op havo/vwo-nivo? Wat moat je mei in oerflakkich, anekdoatysk en sleau skreaun boek mei 46 (!) foto's fan de skilder sels en - ik neam mar wat - nul foto's fan keunstwurken dy't him ynspirearre ha? En wat moat je mei in boek fan in auteur dy't krekt docht oft Bouke van der Sloot in dierber famyljelid is? Al op de earste siden is it Bouke sus en Bouke sa en dat wurdt oan de ein fan Karstkarels tekst allinnich noch mar slimmer. It boek lêst as ien grutte rouadvertinsje foar ‘ús leave omke en neef’, in advertinsje dy't sa as gebrûklik yn Fryslân yn it Hollânsk opsteld is.

Ien ding kin hjir fêststeld wurde: it hat net de bedoeling west fan de skriuwer en/of de ‘hoofdsponsor’ fan it boek (de Friesland Bank) en/of de útjouwer (de Friese Pers Boekerij) Bouke van der Sloot te earjen mei in degelike, keunsthistoarysk ferantwurde monografy.

Sa is de tredde sin fan dit boek al in misser fan komsa: ‘Bouke van der Sloot was een bijzondere persoonlijkheid en een authentieke kunstenaar.’ Wat de keunstner neilitten hat is dus net in wichtich of nijsgjirrich oeuvre, mar de neitins oan in bysûnder persoan. Dy neitins kin my as bûtensteander gjin miter skele! Dêr binne wol mear minsken op dizze wrâld mei in ‘bijzondere persoonlijkheid’ ensfh.

En yn de twadde alinea is syn persoanlikheid al wer wichtiger as syn wurk: ‘Eindelijk kunnen velen buiten de al ruime vrienden- en kennissenkring van Bouke van der Sloot kennismaken met zijn merkwaardige persoonlijkheid en zijn verrassende oeuvre.’

Hoe sa ‘eindelijk’? Yn 'e keunst wurdt nearne

[p. 35]

op wachte en hielendal net op in keunstner dy't (op side 5-6) ôfskildere wurdt as in earme siel:

Bouke van der Sloot heeft als een van de weinige kunstenaars in Friesland uitsluitend van zijn kunstenaarsvak geleefd. Daarbij heeft hij wel eens compromissen moeten sluiten - de kalenderboel waar hij bij een breed publiek bekend door is geworden zat hem vooral dwars - maar minder vaak dan voor de hand zou liggen in de weinig in beeldende kunst geïnteresseerde regio. Er moest ‘om den brode’ gewerkt worden, verklaarde hij zelf, zonder dat het als een excuus klonk. Hij was zich bewust geen vernieuwer van de kunsten te zijn en wat erger was: hij vreesde kritiek op zijn kameleontische oeuvre: laatimpressionisme, fijngeschilderd realisme, stevig expressionisme en wat decoratieve mengstijlen.

Ja, en as je dan ek noch in sloppe rêchbonke ha, dan wachtet der net ien mear.

Wat ik as keunsthistoarikus it slimste oan dizze wol hiel a-krityske monografy fyn, is dat elke ferwizing nei oare keunstners yn 'e loft hingjen bliuwt. Sa skriuwt Karstkarel op side 18 oer in foaroarlochse (!) reis fan Andries en Bouke van der Sloot en Gerrit Benner nei Kunsthandel Van Lier yn Amsterdam, dêr't in tentoanstelling fan Constant Permeke te sjen wie: ‘De drie waren diep onder de indruk. Dat die Belg met zo weinig middelen zulke grootse resultaten wist te bereiken. Ze waren lyrisch en stelden Permeke als voorbeeld, als maat voor prestaties.’ It is dan dochs in lytse muoite it lêzerspublyk wat fergelikingsmateriaal te jaan yn 'e foarm fan ôfbyldingen fan it wurk fan Permeke? Of moat it Fryske publyk - want in oar publyk is der foar Bouke van der Sloot net - op dit mêd foar altyd ûnwittend en nayf bliuwe? Of binne de sieltsjes fan de Bouke van der Sloot-fans soms sa tear dat se de werklikheid fan de grutte foarbylden net ferneare kinne?

Ik hie oprjochte twifel oer myn kwalifikaasje fan Bouke van der Sloot as ‘romantyske trendhopper’, as romantikus en immen sûnder eigen grutte artistike ambysjes, as immen dy't him mar wat waaie lit. Ik haw it hele boek dan ek apart troch west op 'e siik nei passaazjes oer de artistike ynhâld fan Van der Sloot. Mar bewizen fan myn ûngelyk haw ik net fine kind.

Is Bouke van der Sloot op side 18 noch út 'e skroeven oer de (linkse) ekspresjonist Permeke, op side 19 blykt er in reaksjonêre realist te wêzen:

In de oorlogsjaren raakte de bewegingsvrijheid steeds meer beperkt. Meer dan voorheen bleef Bouke thuis. Het binnenzitten heeft hem als vanzelf [sic!] tot het fijnschilderen gebracht. Dit realisme was ongetwijfeld een reactie on vaders socialisme met anarchistische trekjes en op het gezinsleven waar diezelfde vader dankzij een berustende moeder een puinhoop van kon maken. Bovendien een reactie op de armoede en zorg door inflatie, crisis en bezetting die socialisme en andere ideologieën niet hadden kunnen voorkomen. Bouke schiep voor zichzelf een harmonieus idealisme: zijn eigenste theater.

It is wol apart dat Van der Sloot him krekt yn de oarlochstiid radikaal tsjin syn ‘linkse’ heit ôfset en wurk makket dat de NSB'ers en Nazi's fan de Kulturkammer ek wol noaske, of alteast bekend

[p. 36]

foar komme moast. Mar dêr skriuwt ús psycholooch fan de kâlde grûn Peter Karstkarel net oer.

Wat moat ik noch mear oer dizze miste kâns foar de keunst yn Fryslân sizze? Net folle, tocht ik. O ja, ik haw noch in pear pryskes. De priis foar it meast singeliere wurd giet nei ‘gerania’, dat mar leafst twa kear foarkomt. En de priis foar de nuverste sinskonstruksje is foar de sin boppeoan side 59: ‘De werken die Bouke in Makkum presenteerde zijn impressionistisch van sfeer of hebben soms al het krachtige van het expressionisme, maar dan niet het directe en emotionele van zijn voorbeeld Permeke en de andere Vlaamse expressionisten, maar eerder het beheerste en gestileerde van de Bergense School, ze doen wel wat denken aan het werk van Germ de Jong, maar in de detaillering is het weer verfijnder.’ Bah!

Peter Karstkarel, Bouke van der Sloot, schilder van Friesland. Friese Pers Boekerij, Ljouwert 1997. 160 s. f 49,50.