Trotwaer. Jaargang 30

[p. 10]

Koarte kroanyk fan it proaza
Doeke Sijens

In roljende stien

Oer: Piter Boersma, It libben sels, Boalsert, Koperative Utjouwerij, 1997. 158 s. Priis: f 27,50.

De measte romans wurde skreaun yn 'e trant fan: ‘Hy die de doar iepen, stapte de drompel oer en seach syn frou mei in frjemd op 'e bank sitten. Hy skrok. Hoe soe er dit ha?’ In soad lêzers meie graach oer sa'n styl, se hoege de skriuwer mar te folgjen en alles komt foarinoar.

Piter Boersma pakt it yn syn nije roman It libben sels hiel oars oan. De lêzer moat foar dit boek sels oan it wurk. Fan in skriuwer dy't oanwizingen jout is gjin sprake. Boersma skriuwt direkt, beslist en sûnder omballingen. Boppedat moatte wy wat ús ferteld wurdt earst marris goed yn ús omgean litte, ear't dúdlik is wat ús konklúzje wêze moat.

Koartsein giet It libben sels oer it mislearjen fan it houlik fan de ferteller en Dette. It is de fyfde kear al dat him in houlik misrint. Yn 'e rin fan it boek wurdt dúdlik dat soks elke kear syn eigen skuld west hat, om 't hy mear oan seks as oan syn froulju hinget. Elke kear as de schwung der út rekket, siket de ferteller in útwei. By syn earste frou giet er lange einen te fytsen, by de twadde sit er almar op 'e fliering, by de tredde yn it hok en by de fjirde yn syn bibleteek. By Dette sit er yn 'e finsterbank, mei útsicht op 'e fjilden en de loften. As in ‘dowehâlder yn syn dowehok’.

Ynearsten is Dette yn alles syn maat. Sy ‘wennet yn 'e keuken of better sein oan 'e keukenstafel. Se wennet perfoarst net oan it oanrjocht. Dêr komt se allinne om de brot del te setten. Se hâldt net fan ôfwaskjen, dat moat ik dwaan.’ Dette past him hiel wat better as syn eardere froulju. Alles wat dy net woenen, wol sy wol. ‘Myn tredde houlik wie wat dat oangiet in mislearring. Tet woe in soad, sei se, mar se stoar leaver as dat se mei my yn it hea lizzen gong. Mar mei Dette ha ik it wer troffen. As wy ûnderweis binne en yn in stik lân hea lizzen sjogge jouwe wy ús der daliks yn del.’ Dochs giet it mis en siket Dette in oare man.

It libben sels is mear as in houliksroman, it is ek in selsanalyze. De ferteller komt mei ferskillende teoryen oer himsels: hy is ferlegen, kin him net goed uterje, hy hâldt dingen foar himsels. Dette giet tsjin him yn.

Ik sit yn myn finsterbank. Ik bin ferlegen. Ik bin net op it libben taret. Alle kearen as ik út myn finsterbank wei kom stap ik yn 'e ôfgrûn.’ ‘Dus ik wie in ôfgrûn?’ sei Dette.
‘Ja,’ sei ik.
‘Nee,’ sei se, ‘ik wie de sachte boaiem dêr'tst op del delkaamst.’

De ynfloed fan Dette op him wurdt lytser as oare froulje greep op syn fantasy krije. Yn de krisis

[p. 11]

dy't dan komt, wurdt hieltyd mear dúdlik dat de behearske, ferme toan fan de ferteller in masker is foar syn agressy en heftige emoasjes. Dêrby liket er wol machtleas as it om froulju giet. Net allinnich kin er se net wjerstean, hy kin se ek net hâlde.

De gloarje fan dit boek is de wize wêrop 't it skreaun is. De haadstikken binne meast net langer as ien side. De taal dy't Boersma brûkt is gewoan, eksakt. Lykwols, dy soberheid ferrifelt. In haadstik stiet elke kear foar in tige kompleks part fan de ferteller syn libben. Mei dat steno kin Boersma alle kanten út. Hichtepunten binne de haadstikken oer erotyk. Bygelyks dat oer pantys of ‘de mûle yn’:

De mûle fan in frou as se der wat lekkers yn stekt is it moaiste wat der is. De lippen rûnje har, it lekkere glidet nei binnen ta en de mûle priuwt en kôget mei gefoel. Ik fiel in hearlike tinteling as ik de mûle en wangen bewegen sjoch.

Efkes nei de bakker

Oer: Hylkje Goïnga, Tine en ik. Novelle. Ljouwert, Frysk en Frij, 1997. 40 s. f 15,-.

Tine en ik is wer in útwreiding fan it Marthaoeuvre fan Hylkje Goïnga. Sintraal stiet in freondinne, Tine en har muoisume relaasje mei har 88-jierrige mem, dy't opnommen wurdt yn in fersoargingstehûs. Martha spilet yn dit ferhaal yn 't earstoan allinnich mar de rol fan sympatike harker, mar wurdt mear en mear (sa't we wend binne) anneks mei de problemen fan de oaren. It boekje telt mar 38 siden. Dochs slagget it Göinga om Tine, har broer Roelof en de âlde mem treflik del te setten. Martha bedarret mei dy Roelof ek noch yn sa'n echte Martha-situaasje, dêr't sy har lykwols handich foar wei wynt. De dei dat Tine en Martha tegearre by de mem yn it tehûs op besite geane, is in echt Goïnga-hichtepunt: de mem stjert wylst Tine nei de bakker is om taartsjes en Martha in foto-album besjocht. En earder - oan it strân - rekket in hûn in poat kwyt: al wer in situaasje sa't allinnich Hylkje Goïnga dy betinke kin.

Yn 't fjild is 't best

Oer: Rink van der Velde, Sa wie 't sawat. Ljouwert, Friese Pers Boekerij, 1997. 248 s. f 27,50.

De fêste lêzers fan Rink van der Velde sille de ûnderwerpen út dizze bondel mei 33 sjoernalistike stikken bekend foarkomme. De persoanen en situaasjes dy't bygelyks yn boeken as De Fûke, Beafeart nei Saint-Martin, Chamsyn en De histoarje fan kammeraat Hollanski foarkomme, fynt men in dit nije boek yn reportaazjefoarm werom. Ek de grutte niget dy't de skriuwer sa't wy witte oan 'e natuer hat komt men op suver elke side tsjin. Rink van der Velde hat foaral de namme fan in lichte boekjesskriuwer. Hoe ûnterjochte dat is bewiist Sa wie 't sawat nochris wer. Suver neat in dat boek wurdt mei de gek beslein. De toan fan 'e stikken soe men sober neame kinne en as it oer de natoer giet of oer minksen, dy't der yn 'e maatskippij wat bytroch rekke binne, dan komt

[p. 12]

der ek wat mankelyks yn syn skriuwen. In softy wurdt er fansels nea oer de natuer: fisken binne der om op te iten, hazzen en kninen allyk jaget men op. Dochs kin Van der Velde, en dat is it paradoksale fan de man, ek oandwaanlik skriuwe oer bygelyks in muskusrot.

‘Doe wie 'k in pear dagen allinne op 'e pôle, ik hie der de middeis by wei west, kom ik om in oere as fiif werom en dêr sit de rot al prûstich yn it nijgers te fretten. Ik sei him yn it foarby gean dach, dat krije jo as der gjin oanspraak is, dan begjinne jo tsjin de bisten te praten. Us einen, de hiemklyster en sels de merkels en de reidhin sizze altiten wat werom. En it gedierte dat net prate kin, lit je dochs even fernimme dat se je sjoen ha. Mar de rot net, dat jout neat, it wie in frekt eigenwize rot.’

En dan skopt er by fersin de rot dea: ‘Hy rôlet op 'e rêch, spinpoatet noch even en jout belies.’ De omslach yn it stik komt dêrnei: ‘Ik ha noch yn my omgean litten en meitsje him ta. It is fleis, fleis is iten en iten fergrieme jo net, sa bin ik opbrocht. Boppedat is it kostlik iten, as ik myn sin sis is it fleis fan in jonge muskusrot lekkerder as dat fan oar wyld.’

Op in pear eamelige stikjes oer de moderne tiid nei is dit in treflik boek.