Trotwaer. Jaargang 29

[p. 95]

Resept foar it sieden fan in lytse fisk
Oer it oersetten fan Postma syn poëzije
Jabik Veenbaas

Lit ik jim ris wat fertelle oer de wize dêr't ik Postma syn fersen op oerset. En lit ik dat ris dwaan mei help fan in konkreet foarbyld. Lit ik jim ris meinimme nei de koken fan 'e oersetter, nei de panne dy't er oer it fjoer hat.

De earste wet dy't ik by it oersetten hantearje, soene jo de wet fan 'e tao neame kinne. Yn 'e Tao te King, it ferneamde boek fan Lao Tse, fine jo de spreuk: ‘Regearje in keninkryk lykas jo in lytse fisk siede soene.’ Hielendal yn 'e geast fan dat boek wurdt hjir bedoeld: as jo in lytse fisk siede, moatte jo der sa min mooglik oankomme: de fisk moat hiel bliuwe. Sa moatte jo in keninkryk ek regearje: bliuw safolle mooglik op 'e eftergrûn, lit it libben hiel. De wet fan 't tao foar it poëzijeoersetten is dizze: lit as oersetter it oarspronklike fers safolle mooglik hiel, bliuw der safolle mooglik ôf. Gryp allinne yn wannear't it echt net oars kin.

Dit liket in hiel fanselssprekkend prinsipe, mar ik kin jim wol sizze dat lang net elke poëzijeoersetter dy wet like heech yn it findel hat. Boppedat is de wet ek noch foar ferskillende tapassingswizen fetber. Der binne bygelyks oersetters dy't fine dat se it oarspronklike fers, as dat rimet, net rymjend oersette kinne, omdat se dan te folle oanpassingen yn 'e letterlike tekst oanbringe moatte. Mar dat is net myn omgong mei dizze wet fan 'e tao. Ik fyn dat it rym en de oare poëtyskmuzikale eigenskippen fan it fers diel útmeitsje fan it gehiel. As in fers in fisk is, dan sit it fersefleis op de bonken fan ritme en rym. En in fisk sûnder bonken, dat is gjin fisk mear, dat is filet.

Ik besykje it fers dus safolle mooglik hiel te litten, mar mei behâld fan ritme en rym. En omdat ik rym en ritme yn de oersetting behâlde wol, moat ik wolris parten fan it fers omfoarmje, en yn dy gefallen ûntstiet der in fan tefoaren folslein ûnfoarsisber wurkproses. Dat proses hoecht net altyd slim te wêzen, soms falle de rigels samar yn elkoar. Mar it kin ek útgroeie ta in pitertuerlik pielen, ta in saak fan hoeden skikken en skowen. En no woe ik jim ris sjen litte op hokker wize sa'n skik-en-sko-oersetting ûntstiet.

Ik nim it earste kûplet fan it fers ‘Rynsk’ (Samle fersen, 186), in fers út 1916 dat ynhâldlik in bytsje bûten it korpus fan Postma falt, mar dat kwa poëzij-technyske struktuer typearjend is foar in part fan syn wurk. It fers bestiet út kwatrinen, yn it rymskema A-B-C-B - dus de twadde en de fjir-

[p. 96]

de rigel rymje op elkoar. It earste kûplet fan it Frysk:

De bernetiids kost'le rykdom,
Herinnerjens swiete hûs,
Dat haw ik der aardich trochbrocht,
Mei freonfolk, yn dichters roes.

Sa op it earste gesicht liket dit kûplet in frij ienfâldich gehiel. It rym folget op himsels net it meast komplisearre skema - Postma brûkt ek wol ris in slimmer rymskema, wêrby 't bygelyks ek de earste en de tredde rigel noch op elkoar rymje, of hy rimet yn pearen, lykas yn it fers ‘Wêr komt hja wei?’ (106): ‘Wêr komt hja wei yn 'e maaie-tiid? / It reinen makke de tún sa bliid;’ ensfh.

Mar just dy skynbere ienfâld fan it kûplet is by it oersetten it probleem. Postma brûkt fjouwer hiele koarte rigeltsjes, mei respektivelik 9, 6, 8 en wer 6 lettergrepen, en seit yn dy koarte rigeltsjes hiel natuerlik wat er sizze wol, suver as yn in petear mei immen dy't him wat frege hat. Dochs is it kûplet hiel ryk oan lading. It befettet amper ynformaasje dêr't jo fan tinke: dat is in stoplape, dat kin yn 'e oersetting miskien wol mist wurde. De tredde rigel - ‘Dat haw ik der aardich trochbrocht’ - is noch de minst pregnante, tinkt my, dus dy soe eventueel gelegenheid jaan kinne foar feroaringen.

Nei't ik it fers goed lêzen en hooplik ek begrepen, en de struktuer fan ritme en rym analysearre haw, gean ik oan 'e gong. Ik begjin mar ris mei in simpele proaza-oersetting:

Kindertijds kostbare rijkdom,
Herinnerings zoete huis,
Dat heb ik er goed doorgedraaid,
Met vrienden, in dichters roes.

Ynhâldlik is it faaks net sa gek. Mar ik wol de twadde en de fjirde rigel rymje litte. En it ein fan de tredde rigel, ‘goed doorgedraaid’, foldocht my ek net, is my te ûndúdlik, wierskynlik ek fanwegen de betsjuttingsbyklanken fan it tiidwurd ‘doordraaien’. Ik besykje dy prachtige twadde rigel yntakt te hâlden, en in lêste rigel te finen dy't rimet op ‘huis’. Mar in goed rym op ‘-uis’ blykt net te finen, dus dat ‘huis’ oan 'e ein fan sin twa is ûnbrûkber. Lit ik dy twadde sin ris in oare grammatikale struktuer jaan, en dan in passende slotrigel sykje. Nei wat pielen kom ik ûngefear út op:

Kindertijds kostbare rijkdom,
Zoet huis van herinnering,
Dat heb ik er goed doorgebracht,
In dichters roes, met vriendenkring.

It rym is miskien wol aardich natuerlik, mar de tredde en de fjirde rigel binne my noch net nei 't sin. ‘Goed doorgebracht’ docht forsearre oan, ‘wel doorgebracht’ soe my ek net noaskje, en yn de lêste rigel is de ienfâld fan it Frysk te folle ferlern gien. Soe it faaks mooglik wêze om fan dat ‘huis’ yn de twadde rigel ‘land’ te meitsjen, soe der dan in natuerliker oplossing foar de lêste rigels te finen wêze? Ris sjen:

Kindertijds kostbare rijkdom,
Herinnerings zoete land,
Dat bracht ik er, in dichters roes,
Wel door met gulle hand.

[p. 97]

Nee, dat is it net. De freonen út 'e lêste rigel binne weifallen, en kinne dochs net mist wurde. Dat ‘wel door met gulle hand’ docht my te flak en te pleonastysk oan, ‘goed door met gulle hand’ alliterearret te opfallend en boppedat doocht dat ‘land’ fan rigel twa net: it ‘Herinnerjens hûs’ jout no krekt oan wêr't it om giet. De rigel is letterlikheid - it giet om it materiele ‘hûs’ - en metafoar tagelyk - it giet om mear as allinne dat materiele hûs, it giet om it hûs dêr't de oantinkens ‘wenje’. Dat gehiel moat behâlden bliuwe. En sa kom ik, nei gâns skikken en skowen, úteinlik út op dizze fersy:

Kindertijds kostbare rijkdom,
Zoet huis van herinnering,
'k Verspilde het in dichtersroes,
Met kameradenkring.

Dizze fersy befrediget my úteinlik. De earste rigel is suver gelyk bleaun (allinne it earste lidwurd is weifallen), de twadde rigel bliuwt yn essinsje yntakt, al is der sprake fan in grammatikale ferskowing. De roes fan de dichter en de freonen út de lêste Fryske rigel binne oanwêzich. Yn de tredde rigel is it measte feroare, omdat dy my it minst pregnant talike. Yn it ‘'k Verspilde het’ sit nei myn gefoel suver alle relevante ynformaasje dy't ek yn it ‘Dat haw ik der aardich trochbrocht’ siet, al binne der dan nuânses ferlern gien. En hiel wichtich: it gehiel makket op my in natuerlike, ûnforsearre yndruk.

Dit wiene fansels allinne de grutte diken yn in aventoer dat ek oer alderhanne sydpaadsjes rûn. Mar hooplik joech it jim in byld fan de tûkelteammen dy't ek yn Postma syn fersen tsjinkommen bin.

Postma syn wurk hat faak in ferrifeljende ienfâld. Syn fersen lykje sa natuerlik, sa ienfâldich, sa maklik. Mar se binne sa ryk oan gedachte en sa kompakt. In feroaring yn de oersetting is samar in fermindering. Jo sette in wurd op in oar plak en de rigel ferliest syn krêft. Jo jouwe in rigel mei oare wurden wer en hy wurdt flak of banaal. Wat binne se gau stikken, de lytse fisken.