Trotwaer. Jaargang 29

[p. 53]

Douwe Kalma en it muzykjen fen de Rattefanger fen Surch^*
In mannich reaksjes fan Postma op Kalma en eat út 'e korrespondinsje fan Kalma oer Postma
Jelle Krol

Ynlieding

Grutter tsjinstelling is op it earste each faaks net mooglik: it dichtwurk fan Obe Postma dat sa sljocht en ienfâldich wêze wol en it wurk fan Douwe Kalma dat omhegen stribbet, skreaun yn in taal dy't ôfskied nommen hat fan it gewoane boerefrysk. Ek yn persoanlikheid ûntrinne Postma en Kalma inoar alhiel, sa't it liket. De iene dimmen, in letbloeier, dy't it leafst wat op 'e eftergrûn bleau en de oare dy't himsels en syn ideeën al ier op 'e foargrûn stelde.

As letterkundige hat Kalma him geregeld mei it wurk fan Postma dwaande hâlden. Kalma hie Postma syn poëzij oer 't generaal tige heech. Yn syn earste besprek fan Fryske lân en Fryske libben skriuwt er al dat Postma ‘ienris foreare wirde scil as de Klaus Groth fen Fryslân, as de kinstner dy't dichter is foar alles, en hwaens lieten dochs mear eindom wêze scille fen hiel it fryske folk as fen allinnich ús yntellekt’.¹

Oarsom hat Postma him net folle mei Kalma syn wurk bemuoid. Yn De Holder fan 1928 skreau er, doe't er Dage bespriek, oer Douwe Kalma de bekende rigels, dat ‘er ús wolris hwet los fen 'e groun [liket], mar sa ûntbrekt yn syn gedichten ek it platte en banale, it is alles “poëzij”’.² Fan Kalma hat Postma op Dage nei gjin fierder wurk resinsearre en likemin binne der, foar safier't my bekend is, skôgjende stikken fan syn hân oer Kalma en syn Jongfryske Mienskip ferskynd.

Wol kinne der yn guon brieven reaksjes op Kalma syn fersewurk fûn wurde. Oan Dirk de Vries, de lettere notaris fan resp. Grou en Akkrum en goefreon fan Rixt en Sjoerd Sipma, bygelyks skreau er yn septimber 1918 dat nêst Schepers ek Kalma en Tolman neffens him wol talint hiene, mar ek dat ‘hja neat apart Frysk oan hjar hawwe’.³ Ek oan Piter Sipma lit er witte dat Kalma ‘in bulte talint’ hat, mar dat er fierder ‘mear ús biwûndering as ús ljeafde’ opeasket.⁴

Nei't Postma syn meiwurking oan It Heitelân tasein hat, skriuwt er Sipma syn betinken oer Kalma syn folkssang ‘It Heitelân’ yn it earste nûmer fan dat blêd. Hy hat argewaasje fan de rigels ‘Meije frjemden hjir poffe en raze / Eft hja hear en master wiern’: / Wy litt' se lykmoedich blaze - / As wy wolle is it dien!’. ‘Ik haw werkelik nea mirken’, sa lit er witte, ‘dat de “frjemden” yn Fryslân soks dogge; b.g. de Hollânske, Grinzer leararen, direkteuren fen H.B.S. en gymnasia, de Hollânske dominy's en dokters, nea haw ik se “poffen en razen” heard. Der binne natuerlik wol “roppers”

* De titel is ûntliend oan Douwe Kalma syn artikel: ‘Kronyk fen de Fryske Skriftekennisse. XIII’, Frisia, XII (1930) 188.

1 D. Kalma, ‘Fen Fryslâns Fjilden. XV. Nijere persoanlike skriuwers. 5. De dichter fen ‘It Fryske lân en Fryske libben’, Leeuwarder Courant, 22 april 1916.

2 O. Postma, ‘Boekskôging. Dage, Fersen I fen D. Kalma; J. Kamminga, Dokkum, 1927’, De Holder, III (1928) 16.

3 Brieven O. Postma oan D. de Vries; Argyf FLMD, nr. 30.4.1966, datearre 1 en 11 septimber 1918. Yn it earste brief skriuwt Postma oan De Vries, nei't er him yndachtich makke hat op it wurk fan J.B. Schepers: ‘En Kalma en Tolman hawwe ek wol talint.’ Yn it twadde brief skriuwt er: ‘Hwet Kalma en Tolman oangiet, jow ik natuerlik ta, dat hja neat apart Frysk oan hjar hawwe. Ik lez ik ljeaver de bêste Hollânners, dy't Jy neame.’

4 Brief O. Postma oan P. Sipma; Argyf FLMD, nû. 078.042.4.1., datearre 21-1-1918.

[p. 54]

twisken, mar dy binne der by de Friezen ek wol. Litte wy dochs de skied net skerper meitsje.’⁵

Fan Kalma syn Jongfryske Mienskip moat Postma ek al net folle ha. Fûl is yn 1919 syn protest as de Fryske stúdzjeklub fan Grins, dêr't er lid fan is, har by de Mienskip oanslút op in gearkomste dêr't er sels net by oanwêzich west hat. It brief oan de foarsitter fan de stúdzjeklub, F.J. de Zee, beslút er mei de follesizzende rigels: ‘It ienichste dat my mei it lidmaetskip formoedsoene koe, scoe wêze dat my útwiisd waerd dat de begjinsels fen de J.f.M sa as dy yn de brieven biskreaun binne en fan 'e haedmannen útlein en tapast wirde, net mear jilde. Sa lang as dit net bard is, achtsje ik it forkeard, dat de Stúdzjeclub lid bliuwt fen (oansletten is by) de Jongfryske Mienskip.’⁶ It jiers dêrfoar hie er Kalma syn útnoeging om lid fan de Mienskip te wurden al fersmiten.⁷

Nei de oarloch skriuwt Postma oan Gellius Leopold, in man dy't de Fryske beweging nei oan it hert lei en dy't sawol mei Postma as mei Kalma korrespondearre, dat it suverjen troch ds. J.J. Kalma him ‘lang net nei it sin’ gie. ‘Brolsma, Sybesma, Kalma (Douwe) hawwe by my noch net alhiel ôfdien’⁸, sa lit er witte. De yn de oarloch ferskynde fersesamling De Lytse Mienskip (1944) fan Kalma hat er oars net sa heech. Op de fraach hokker boeken noch beset wurde kinne, anderet er Leopold û.o. dat De Lytse Mienskip miskien ek noch wol te keap wêze sil: ‘Mar ek dit boekje bliuwt ûnder it kinnen fen dizze dichter. Der stiet mar in inkeld goed gedicht yn.’⁹

As Kalma, dy't de wurden fan Postma oer Dage grif noch net út it sin gien binne, nêst in soad wurdearjende wurden yn 1953 oer Postma skriuwt, dat syn styl spanning mist - ‘Hy swevet, hy glydt; hy stiet net’¹⁰ - dan lit Postma dat net op him sitte. Yn syn lêst brief oan Kalma, reagearret Postma dêrop mei te sizzen, dat er Kalma twa fersen út Dagen oanjaan wol dy't neffens him hiel oars binne as Kalma se typearret en dêr't er in bulte fan hâldt: ‘It earste is “As it maitiid is”. Dat glydt net, mar is fêst en stevich en sjocht ek net nei it forline, sa as Jo fan my sizze (hwat rounom ek faek bart! foaral yn de earste tiid.) Dan “Greater Fryslân”. Dat swevet ek net, mar stiet!’¹¹ Oan Fokke Sierksma lit er in wike letter witte, dat er Kalma syn krityk wjerlein hat.¹²

It leafst, sa liket it, hat Postma, dy't guon fersen fan Jan fen 'e Gaestmar tige wurdearre en dy't o sa ynnommen wie mei it wurk fan de Halbertsma's, Kalma wat op distânsje hâlden. Yn 'e kwestjes tusken it Ald Selskip en de Mienskip stie Postma oan 'e kant fan it Selskip en koed er it better mei Hof as mei Kalma lykfine.

Oarsom socht Kalma wol kontakt mei Postma en hat Kalma sadree't er mei it wurk fan P. yn 'e kunde kaam, dêr gâns kwaliteiten yn fûn. Tekenjend is faaks, dat fan de korrespondinsje tusken Postma en Kalma wol Postma syn brieven oan Kalma, mar behalven ien koart briefke, gjin brieven fan Kalma oan Postma bewarre bleaun binne. Dat iene koarte briefke fan Kalma oan Postma sit nammers by de troch Kalma bewarre korrespondinsje, om't Postma syn antwurd op 'e blanko efterside skreaun hie en it sadwaande by Kalma werom kaam.

5 Brief O. Postma oan P. Sipma; Argyf FLMD, datearre 27-12-1918.

6 Brief O. Postma oan F.J. de Zee; Argyf FLMD, nû. 083.063.1.44.1, datearre 15-5-1919.

7 Sjoch de brief fan O. Postma oan D. Kalma fan 9-10-1918; Argyf Douwe Kalma Stifting, yn behear by it FLMD.

8 Brief O. Postma oan G. Leopold, datearre 10-6-1945; Provinsjale Biblioteek fan Fryslân, Hânskrift 854.

9 Brief O. Postma oan G. Leopold; Provinsjale Biblioteek fan Fryslân, Hânskrift 854.

10 D. Kalma, ‘Dichter en styl’, De Tsjerne, VIII (1953)83.

11 Brief O. Postma oan D. Kalma, datearre 4-4-1953; Argyf Douwe Kalma Stifting, yn behear by it FLMD.

12 Brief O. Postma oan F. Sierksma, datearre 11-4-1953; Argyf FLMD.

[p. 55]

Dochs liet it Postma net kâld wat Kalma skreau en benammen yn syn fersen binne út en troch reaksjes te fernimmen. Yn dit stik sil ik dêr wat neier op yngean. Fierder sil omtinken jûn wurde oan harren mienskiplike niget oan it wurk fan Slauerhoff en ta beslút sil it gymnasium dêr't hja beide lessen folge en belangstelling foar literatuer krigen hawwe op 't aljemint brocht wurde.

Reaksjes op Kalma syn besprekken en skôgings

Yn de wurden ‘Ta ynlieding’ by de stúdzjebondel Oer Obe Postma (1979) wurdt troch A. Feitsma neier op de troch Kalma skreaune resinsjes fan Postma syn dichtbondels yngien.¹³ Har bydrage kin sjoen wurde as in moai dúdlike yntroduksje ta de ûntjouwing fan Kalma syn wurdearring fan Postma syn dichtwurk. In nij oersjoch fan Kalma syn opfettingen oer Postma syn poëzij sil hjir dan ek net jûn wurde. Allinnich foar safier't Kalma syn besprekken en skôgings merktekens op Postma syn fersen set hawwe, komme dy hjir te praat.

Yn syn skôging fan de foarste printinge fan Fryske lân en Fryske libben ferliket Kalma Postma mei Ids Wiersma. Beide tekenje it Fryslân dat sa njonkelytsen weiwurden en ferstoarn is en beide arbeidzje se oan monuminten foar Fryslâns ferline. Postma wit neffens Kalma ‘de sêfte hearlikheit fen it giene yn sokke teare glânzen foar to tsjoenen, det de weistjerrende âlderein trieneaget en de útlittene jonkheit opharket fen hjar blide en krêftige idéë-striid.’¹⁴ Ek Schepers, dy't yn Fryslân, Fryske lân en Fryske libben o sa priizget, neamt Postma in dichter fan it ferline: ‘dizze dichter libbet yn forline dagen, yn in Fryslân, dat ik faek net weromfine kin, ek al stean ik der midden yn.’¹⁵ It kin hast net oars, of it fers ‘In sjonger fen 't forline’, troch Postma in jier letter yn Fryslân publisearre, moat wol sjoen wurde as in reaksje op dy en soartgelikense opmerkings. Hy wjerleit dy krityk mei rigels as:

Hwet libbe yn krêft - en sa 't forlerne woun;
It dò mei al syn jonge maten yn 'e ring;
En yn it nòu ta suv're skiente boun.

O Poezye' siel en djipste boarn:
It do yn 't hjoed wer woun; ta skiente brocht
Hwet net as libben wie! Hwa klaget den
Om hwet forgong? It stiet yn heger ljocht!

Ek yn syn resinsje fan De ljochte ierde neamt Kalma Postma ‘in “laudator temporis acti”, in priizger fen de tiid dy't gyng’.¹⁶ Lettere dichtrigels lykas ‘Yn it hjoed is ek 't forline: it libbet jit!’¹⁷ kinne min-ofte-mear sjoen wurde as Postma syn reaksje op sokke en soartgelikense karakterisearringen fan syn poëzij.

Yn syn besprek yn Frisia fan Fryske lân en Fryske libben skriuwt Kalma fierder, dat der yn Postma in stiltme, in rêst, is, mar ‘Fen de greatminsklike Ljeafde mei hjar treftich en ammeleas op-en-del-gean sjongt dizze dichter net - hy ken se net; fen dy Frjeonskip dy't yn hertstochtlikheit en ynlikheit de Ljeafde nei by komt, swijt de sjonger; hja is him foarbygien.’¹⁸ Postma liket yn ien fan syn kwatrinen noch oan dizze krityk te referearjen as er skriuwt: ‘Nea hie er noch fan God - en leafde? - dicht’¹⁹ It fraachteken dat

13 In oersjoch fan de measte troch Kalma skreaune resinsjes fan Postma syn dichtbondels kin fûn wurde yn de troch Joop Boomsma fersoarge ‘Bibliografy’ by de stúdzjebondel Oer Obe Postma (Ljouwert, 1979). As oanfolling op dizze bibliografy, kin noch it besprek troch Kalma fan Postma syn bondel Dagen neamd wurde: D.K., ‘Lûden yn Fryslân. II: Dichting II’, Streamingen, II (1938) 105-108, in resinsje dêr't ek troch Feitsma yn har ynlieding oan foarbygien wurdt.

14 D.K., ‘Boekeskôging: Fryske Lân en Fryske Libben fen O. Postma’, Frisia, II-1 (jannewaris 1918) 31.

15 J.B. Schepers, ‘In echte Fryske Sjonger: Fryske Lân en Fryske Libben, Fersen fen O. Postma’, Fryslân, Maert 1918, nû 3, 71.

16 D. Kalma, ‘Kronyk fen de Fryske Skriftekennisse. XIII’, Frisia, XII (1930), 160.

17 Ut ‘Fan de iene boarne. V’. Yn: Obe Postma, Samle fersen, mei in ynlieding fan D.A. Tamminga en besoarge fan Tineke J. Steenmeijer-Wielenga e.o. (Baarn/Ljouwert, 1977) 283; (tenei: Samle fersen).

18 D.K., ‘Boekeskôging: Fryske Lân en Fryske Libben fen O. Postma’, Frisia, II (1918), 32.

19 Samle fersen, 238.

[p. 56]

Postma pleatst, liket der op te wizen, dat er him ôffreget oft dy krityk wol terjochte is.

Wannear't Kalma de twadde útwreide printinge fan Fryske lân en Fryske libben skôget, ferwiist er nei de dichter Émile Verhaeren. Kalma is fan betinken, dat Postma yn syn fersen net de klam leit op Fryslân, mar op syn eigen fyzje oangeande Fryslân. Kalma, sa liket it, wol of it ien of it oare. Postma lit hiel Fryslân oan 'e oarder komme òf hy jout syn hiele ynderlik yn syn fersen: ‘Wy scoene net maklik ûnfordildich wirde as dizze dichter ús folle forhelle fen syn ynderlik libben, like min as byhwennear in mear epysk kinstner ús it hiele Fryslân bisong, lyk as ienris Verhaeren “Toute la Flandre” - mar hjir uteret him in lyrysk dichter dy't syn eigen ynderlikheit oars net uterje wol as yn syn persoanlike vizy fen folk en lân, en dat jowt ús èn fen folk èn fen dichter beide to min.’²⁰

Yn it ‘Liet fan in lyts-boarger’ (1928) stelt Postma him op as in bourgeois en reagearret er op Kalma syn krityk:

Ek kin ik net as de wrâlddichter wêze,
As er Flaenderens flakten bisjongt, heech, as ien dy't it net oandocht;
Om't ik hear by har
En yn har eigen tael sjong ik foar har.²¹

Yn syn besprek fan De ljochte ierde giet Kalma, dy't grif sjoen hawwe sil dat Postma op dizze manier syn krityk dichterlik ferarbeide hat, op dit twadde part fan ‘Liet fan in lyts-boarger’ yn mei de wurden, dat it him ‘in ûnnedige forûntskildiging’ taliket ‘dy't de wirking fen de ironyske en dochs djip-earnstige earste helte bidjert.’²² It ferwar dat Kalma sels útlokke hat, wurdt hjir troch him as ûnnedich bestimpele. Postma, lykwols, kiest posysje en bepaalt syn plak foar dat fan Kalma oer. Hy docht dat al yn in fers lykas ‘Myn liet’, dat yn 1921 publisearre waard. Postma dichtet dêr:

'k Sjong net it liet fan heel in wrâld
En alle minskdom' wé;
't Komt net út it rotsich berchtme op
Of út 'e grize sé.

Postma liket hjir frij eksplisyt te ferwizen nei fersen fan Kalma. Yn sonnet XXXV, ferskynd yn Ut stiltme en stoarm (1918), wie Kalma bygelyks út ein set mei de rigel: ‘Ik bin de stream, it spoekich berchtme ûntdreaun’ en yn ‘Weromkomst’, yn It Heitelân fan 1919, hied er it hân oer de ‘grize sé’.²³ Ek oare fersen fan Kalma oer de see en bygelyks it fers ‘Skylge’, yn 1921 ferskynd yn Frisia, kinne foar Postma mei oanlieding west hawwe om him tsjin Kalma syn fersen ôf te setten. Dichtrigels fan Postma, lykas ‘Net jimmer hoecht in dicht nei 't iivge ta to rinnen’²⁴ en ‘Der binn' dichters dy't it ûnsjenlike miene; / Mei wyn en sé woll' hja it bineame’²⁵ lykje yn it foarste plak in posysje-kiezen foar Kalma oer yn te hâlden.

Foar Postma is Kalma, de skriuwer fan keningsdrama's, de dichter fan saneamd ‘grut’ dichterlik wurk. Yn it fers ‘Ald’, foar it earst ferskynd yn It Heitelân fan 1939, betinkt Postma, dat hy - nettsjinsteande syn jierren - net takomme sil oan it skriuwen fan ‘wize en forheven dramastikken, sa as oaren wol yn har âlderdom makke hawwe’.

20 D.K., ‘Krityk: O. Postma Fryske lân en Fryske libben, 2de printinge’, Frisia, VIII (1924-1925) 44. It wurk fan Verhaeren hie Kalma kennen leard út de tredde edysje fan de karlêzing ‘Émile Verhaeren, Choix de Poèmes, avec une préface d'Albert Heumann, une bibliographie et un portrait’ (Paris, Mercvre de France, 1917), dy't er fan Simke Kloosterman ta syn 21ste jierdei krigen hie. De edysje is oanwêzich yn de boekerij fan Douwe Kalma, dy't yn behear is by it FLMD. Foaryn is troch Simke Kloosterman de datum fan Kalma syn 21ste jierdei skreaun: ‘3 April 1917’. Sjoch oer de jierdeijefte: De briefwiksel tusken Simke Kloosterman en Douwe Kalma, bisoarge fan Dina Simonides (Grins, 1976) 50-51.

21 Samle fersen, 150. Yn de ‘Fragen oer de saaklike kóntekst fon Obe Postma syn fersen’, ferskynd as bylage 2 by it ferslach fan de gearkomste fan it Literair-histoarysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy fan 23 jannewaris 1982, hie A. Feitsma by dizze side al de namme Verhaeren neamd. It ferbân mei Kalma syn skôging hie hja lykwols noch net lein.

22 D. Kalma, ‘Kronyk fen de Fryske Skriftekennisse. XIII’, Frisia, XII (1930) 189.

23 Douwe Kalma, Samle fersen, besoarge en mei in ynlieding fan Jelle Krol (Ljouwert, 1996) 221 en 281-284.

24 ‘Kwatrinen. IV’, Samle fersen, 239.

25 ‘Dichters’, Samle fersen, 264.

[p. 57]

Neffens himsels kin er him

[...] sa net rêdde mei sangen en tsjinsangen en de geasten fan alle ieuwen hawwe my net to bate west.
In frysk epos sil ek wol neat mear wurde, of it soe in lyts eposke wêze moatte fan it meanen ôf oan it gersdruijen ta.
Mar dan tink ik oan Douwe en Fêdde; dy witte fan koaren en rigen en Pier Gerlfs sille hja sa min bang fan wêze as fan Simson.²⁶

Ek hjir set Postma syn wurk foar dat fan Kalma (en Schurer) oer. Syn poëzij is, sa seit er yn itselde fers, ‘net mear hwat heechs en aparts, mar frij en nei it neatichste útgeande!’ Dochs is foar him, sa't it liket, dy poëzij krekt grut, dy't ‘de leafde fan de siele’²⁷ fiele lit. Mei útwindige gruttens hat dat net safolle te krijen. Om de ‘grutte wrâld’ te finen hoecht Postma net om utens te tsjen. Yn Fryslân leit foar him de wrâld besletten. Yn it fers ‘Gers helje’ referearret er yn 'e lêste rigel iroanyskerwize oan Kalma syn bekende slogan. Nei't er earst oer it boerelân en -libben dichte hat, komt er mei de fraach:

O jimme ‘dichter-generaesjes’, foar-en-nei-oarloggers,
O jimme bisprekkers dy't mei magyske kunst oerwinne wolle,
Hwat sizze jimme fan dizze libbens-ode? Fleantugen raze oer my hinne en fine wylgeplúskes sweve by my lâns.
Fryslân! De wrâld!²⁸

Hoewol't Postma, sa't út de oanhelle brieven bliken dien hat, by de jonge Kalma talint erkende, hat er sels Kalma nea grut neamd. As Kalma op 18 oktober 1953 op sânenfyftichjierrige leeftyd komt te ferstjerren en Brolsma in goed moanne neitiid ek net mear is, wijt Postma koart dêrnei yn it twadde part fan it fers ‘Sa'n libben’ oan harren de neifolgjende follesizzende rigels:

Mar dan sjoch ik myn eigen libben oan;
Hwa bin ik, dat 'k safolle langer libje mei
As dy twa oaren: d' iene ‘great’ bineamd
En d' oare dy't safolle mear as ik
Oan Fryslân joech. Ik bin mar lyts,
Net klear foar eare-dit of eare-dat.
En Fryslâns dichter dochs?²⁹

Foar de ‘grutte’ Kalma pleatst Postma hjir de ‘lytse’ dichter oer. Ut it fers sprekt in beskiedenens, dy't eins gjin beskiedenens mear is, mar de wissichheid dat de dichter mei syn ‘lytsens’ foar it ‘lytse’ Fryslân, dat neffens him foar ‘in heldendicht gjin stal’³⁰ hat, net ûnbetsjuttend west hat.

26 ‘Ald’, Samle fersen, 206. Simson fan Fedde Schurer wie foar it earst sûnt nûmer 5 fan jiergong XXVII yn 1936 yn ôfleveringen ferskynd. Oer Pier Gerlfs, ‘Grutte Pier’, hie Postma sels publisearre yn de achttjinde jiergong fan It Heitelân fan 1936 (33-35): ‘It testemint fen de mem fen Greate Pier’.

27 ‘Greate en lytse dingen’, Samle fersen, 207.

28 Samle fersen, 265.

29 Samle fersen, 276. Mei tank oan Ph.H. Breuker foar de opjefte fan it fynplak. Sjoch ek de opjefte by s. 276 yn: A. Feitsma, ‘Fragen oer de saaklike kóntekst fon Obe Postma’, ferskynd as bylage 2 by it ferslach fan de gearkomste fan it Literair-histoarysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy fan 23 jannewaris 1982.

30 ‘Sa'n libben. II’, Samle fersen, 276.

Slauerhoff

Ut mear as ien gedicht sprekt Postma syn niget oan it wurk fan Slauerhoff. Hy hat dêr sels yn De Tsjerne fan 1955 noch it artikel ‘De foarkar foar Slauerhoff’ oan wijd. Ek Kalma hie tige belangstelling foar Slauerhoff en hie nei dy syn dea yn 1936 oer him it stik ‘Thús kommen’³¹ skreaun. Om't Kalma weet hat fan Postma syn ynteresse yn Slauerhoff, stjoert er him syn bydrage oer Slauerhoff ta, dêr't Postma mei it neifolgjende brievekaartsje op reagearret:

Achte Hear Kalma, Myn tank for it tastjûren fen Jins Streamingen. Tige mei bilangstelling lies ik b.n. it stikje oer Slauerhoff. Ik moat bikenne det ik ek earst nei syn stjerren mear each op him

31 D.K., ‘Thús kommen’, Streamingen, II (1937), 71-74.

[p. 58]

krigen haw; dochs wol ik leauwe det wy - al haw ik den mar ienkear in frysk wird fen him lêzen - op den dûr sjen scille det syn wirk ús wol nei is. Ho scoe it oars komme det ik dingen fen him tsjinwirdich iderkear yn 'e holle haw sa as:

‘Had ik nu een needrige hoeve
En kinderen spelende buiten
Om aan de beregende ruiten
Gedachtloos gelukkig te toeven.’

Jins tsjinstrée

O. Postma³²

Itselde fers fan Slauerhoff sil Postma letter oanhelje yn it gedicht ‘Op in reinige middei’, dat troch him foar it earst yn it maartnûmer fan It Heitelân fan 1938 publisearre wurdt.

Ik sit troch it finster nei de wei to sjen.
Ik haw gjin bern dy't bûten boartsje, om

oan it rút

‘gedachtloos gelukkig’ toevje to kinnen.

(O dichter, hoe hâlde dyn wurden my fêst!)³³

Sawol Kalma as Postma bespeure by Slauerhoff it Fryske aard. Hja binne lykwols de iennichsten net dy't dat konstatearje. Ek Adriaan Roland Holst stimt har dat mei. It brief dêr't Roland Holst dat yn witte lit, is skreaun, nei't Kalma ek him syn stik oer Slauerhoff tastjoerd hie:

[...] Ja, Slauerhoff was een ontwortelde en een, die zichzelf - hoewel meestal langs een omweg over anderen - kwelde en vernielde. Als Fries in Friesland had hij nooit vrede kunnen vinden; maar met dat al was hij toch van aard in veel opzichten uitgesproken Friesch. En waren b.v. Shelley en Byron, met al hun wrevel tegen Engeland, juist niet zéér Engelsch?³⁴

Kalma is o sa fergulde mei syn brief fan Roland Holst en lit dat ek oan Postma lêze mei it fersyk om it skriuwen letter fia de brievebus fan it Mienskipshûs werom te besoargjen. It iennichst briefke fan Kalma oan Postma dat bewarre bleaun is, is dat oanbiedingsbriefke mei fersyk om retoer. Troch Postma wurdt dat frijwat nofteren beändere mei de wurden: ‘Myn tank for it tastjûren fen dizze ynteressante brief. Ik hoopje det hy yn de neamde bos komme scil.’³⁵

Yn syn stik oer Slauerhoff hie Kalma fan Postma al it bekende fers ‘As ik opdroegen wurd’ oanhelle. Postma dichtet dêr, dat wannear't it syn tiid is ‘der net - as by Slauerhoff - in jong feintsje fan fieren to gûlen stean’³⁶ sil. Yn syn skôging oer Postma yn Saxo-Frisia komt Kalma op 'e nij oer dat fers op 'e tekst. Kalma skriuwt nei oanlieding dêrfan: ‘Opmerkelijk was zijn reactie op het sterven van Slauerhoff, zooveel jonger dan hij, en naar den schijn zoo anders van psychisch beleven. Het is duidelijk dat Postma in hem verwante trekken moet hebben gevonden, en geen wonder: zwerfziek is het Friesche bloed altijd geweest. En kende ook niet Slauerhoff de tegengestelde drang in zijn wezen? Ik herinner mij, hoe hij, vereenzaamd in Tanger, mij schreef om boeken over Friesland en Friesche tijdschriften.’³⁷

Kalma konstatearret hjir foar it earst by Postma in tsjinstelde driuw: in driuw om te doarmjen en in driuw om it yn Fryslân te sykjen. Botte yngeand toant er dy driuw lykwols net oan en syn sizzen liket mear basearre te wêzen op it syk-

32 Brievekaart O. Postma oan D. Kalma, datearre 19-3-1937; Argyf Douwe Kalma Stifting, yn behear by it FLMD.

33 Samle fersen, 194.

34 Brief A. Roland Holst oan D. Kalma, datearre 18-3-1937; Argyf Douwe Kalma Stifting, yn behear by it FLMD.

35 Op efterkant brief D. Kalma oan O. Postma, datearre 20-3-1937; Argyf Douwe Kalma Stifting, yn behear by it FLMD.

36 Samle fersen, 190.

37 D. Kalma, ‘Kroniek der Friesche letteren. VII’, Saxo-Frisia, III (1941) 54-55. Foar it neist doelt Kalma hjir op it briefke út 1934 dat Slauerhoff út Tanger wei oan J.P. Wiersma tastjoerd hie (Argyf FLMD, net datearre) en dêr't er yn fersocht om him opjefte te dwaan fan Fryske boeken en tydskriften. By Kalma syn goedbewarre korrespondinsje binne gjin brieven fan Slauerhoff. It kin wêze, dat Kalma it skriuwen oan Wiersma beändere hat en it om dy reden as brief oan him beskôge hat.

[p. 59]

jen nei in skeakel tusken Postma en Slauerhoff as op Postma syn poëzij.

It Snitser gymnasium

Nei oanlieding fan it stik yn Saxo-Frisia krige Kalma in brief fan Mr. A.S. Miedema dy't tagelyk mei Postma op it gymnasium sitten hie. Hoewol't út oare boarnen³⁸ ús ek wol ien en oar bekend is oer Postma syn tiid yn Snits, is it yn dit artikel faaks it bêst op syn plak om dit brief út Kalma syn korrespondinsje (foar in part) ôf te printsjen.³⁹

[Obe Postma] en ik kenne 'n oar al út de tredde klasse fen Latynske Skoalle to Snits en 1886 diene wy mei in oar ein-eksamen. Nei dy tiid binne ús paden út in oar gean, oant wy 'n oar - beide sneupers - foar 'n jier mannich werom founen oan 'n tafel op it Archyf yn 'e Kanselderij in Ljowert. Dêr laei dos san 50 jier twisken. [...]
Wij hiene yn Snits as rector dr. J.H. Moll, classicus, letter as sadanich nei Amersfoart ta tein en dêr forstoarn. Dij hie der aerdichheit oan de jongeljue oan to setten om to bisiikjen, de ‘oden’, dij't behânle waerden ek metrisch yn 't Hollânsk oer to bringen. Dêr siet in goed siefer oan.
Mear den ien yn ús klasse hat him der ta set. Under mear 'n Harmen v. Dyk, dij't oan de Vrije U. studearre hat en jong forstoarn is nei't ik mien; 'n Sibe van der Ley, earst medicus, letter sindeling yn East-Ynje, 'n goed jier forlyn forstoarn hjir yn Heemstede. Mar ek Obe Postma en ik haw der sels ek wol mei pield. Net sa lang forlyn foun ik yn in âld opskriuwboekje myn oersetting [...]⁴⁰ en dij foel my net iens ou. Mar Harmen v. Dyk & Obe Postma stiene dochs foaroan.
As ik letter syn fersen lies haw ik mear den ienris tocht: ‘scoe det oanstean fen ús rector, om ús ek ris oan in fers to weagjen, net for Obe Postma it earste bigjin wêst hawwe, syn foarste stap nei en op it dichterspaed?’ Ik leau it fêst.⁴¹

Hoewol't net ûnbekend wie, dat Postma yn syn Snitser tiid al mei (oersettend) dichtsjen oan 'e gong wie, jout dit brief in moai konkrete oanfolling op it wurk dat oerset waard en ek fan de wurdearring fan Postma troch syn klasgenoaten.

Yn werklikheid dochs faaks minder in letbloeier, en - sjoen syn reaksjes op Kalma - minder dimmen? Miskien wol minder it mûske as gauris troch ús foarsteld is? Faaks dochs miskien mear oerienkomst tusken Kalma en Postma as op it earste each fuort dúdlik is? Miskien, mar dochs sille by elke mooglike oerienkomst, de ferskillen tusken de twa âld-Snitser gymnasiasten, Postma en Kalma, de oerhân hân hawwe.

38 Sjoch bygelyks: de stikken fan Obe Postma sels yn Rostra Gymnasii Snecani, yn de nûmers 4 en 5 fan jiergong 1956; D.A. Tamminga, ‘Ierdsk petear’, De Tsjerne, VIII (1953) 73-77; de ynlieding fan Tamminga by de Samle fersen; A. Feitsma, ‘Obe Postma, un Tachtiger yn Fryslôn’, Trotwaer, XIII (1981) 12-65; [G.A.] Gezelle Meerburg, ‘Age, Hektor en Lútsens broer, skoalmaten fan Obe Postma’, Hjir, XIX-2 (1990) 34-36; en de brieven fan O. Postma oan: J. Haantjes, datearre septimber 1936, oan: A.S. Wadman, datearre 15 april 1958 en oan: G.A. Wumkes, datearre 5-6 desimber 1952; Argyf FLMD.

39 Age Miedema, dy't troch Postma neamd wurdt yn de fersen ‘Fan twa stêdden’ en ‘Fan Snits’ (Samle fersen, resp. 236 en 329) en oer wa't J.H. Brouwer it nijsgjirrige boekje Age Solco Miedema (1867-1945). Oantinken oan in nommele Fries opmakke (Easterein, 1978), besocht mei de dichter sa'n tritich jier earder deselde skoalle as de man oan wa't er syn brief rjochtet.

40 It fers is nûmer 35 fan de saneamde Anacreontea (sjoch bygelyks: ‘Greek Lyric with an English Translation by David A. Campbell in Four Volumes II: Anacreon, Anacreontea, Choral Lyric from Olympus to Alcman’, Cambridge, Massachusetts/London, 1988, 35). In Hollânske oersetting fan it fers, ‘eros en de bij’, kin fûn wurde yn: In Anacreons ban: Gedichten van wijn, van min en van levensvreugd uit de latere oudheid, uit het Grieks vertaald door J.D. Meerwaldt (Amsterdam, 1951) 29. Mei tank oan S. Sybrandy foar de opjefte.

41 Brief A.S. Miedema oan D. Kalma, datearre 23-9-1941; Argyf Douwe Kalma Stifting, yn behear by it FLMD.