Trotwaer. Jaargang 29

[p. 296]

Trioel
Min Frysk lêst net
Liuwe H. Westra

De resinte diskusje oer it item ‘geef Frysk’ berikt yn 'e bydrage fan Sietske de Jong (‘Min, geef, gever frysk’ Trotwaer 1997) in djiptepunt. Neffens de ûndertitel in reaksje op Doeke Sijens syn ‘Dwersreed’ fan begjin dit jier, mar dan begryp ik net wat De Jong ta reagearjen beweegd hat. Se liket it yn alles mei Sijens iens te wêzen, mar har racherige kollaazje fan gjalpen wurdt foar myn gefoel Sijens syn saak net sterker fan.

Mei ik eefkes? De Jong hat it hieltyd mar oer ‘Bewegers’ dy't der yn har stik net al te bêst foar weikomme. Op it stuit dat ik dit skriuw bin ik noch bestjoerslid fan de Ried fan de Fryske Beweging, dat ik leau dat ik my oansprutsen fiele mei.

Alderearst dan: soe De Jong dúdlik meitsje kinne hoe't se wit dat Bewegers ‘de triennen ien [sic] 'e eagen [krije] as se in moderne roman of ferhalebundel ûnder eagen krije’? Dêr haw ik noch noait wat fan murken. Likemin fan in omslach yn it tinken fan Bewegingsminsken oer it Frysk fan Anne Wadman. Sterker noch: de hiele suggestje as soe de Fryske Beweging him yntinsyf mei de kwaliteit fan it literêre Frysk dwaande hâlde is noait in kear hurd te meitsjen (ien of twa notoire seurders dy 't har leafhawwerij ta eigen befrediging bod jouwe eefkes net meirekkene). Wat dat oanbelanget is de bining fan twa kanten ferbrutsen. (Ja, wat docht Schurer eins yn De Jong har stik? Yn De Jong har fjirde alinea liket hy in ‘Beweger’ te wêzen, sa'nien dy't yn 'e goeie âlde tiid de triennen noch yn 'e eagen krige by it lêzen fan Wadman syn romans, mar wat hied er dan te proklamearjen yn it earste nûmer fan De Tsjerne, dat De Jong wakker oanhellet?)

Twad: de niisneamde diskusje giet oer de winsklikens fan in taalnoarm by de beoardieling fan Fryske literêre teksten. Sa'n noarm hyt dan fan ‘geef Frysk’. De Jong wol hawwe, dy noarm wurdt de skriuwers op dit stuit oplein, safolle is my dúdlik. Mar wat wol De Jong dan yn 'e goedichheid mei har fyfde alinea? ‘Fertrouwe op 'e taaladviseurs fan 'e útjouwerijen’ soe derta liede dat skriuwers ‘einlins [sic] de ferhalen en romans oer de tsjustere kanten fan 'e minske skriuwe’? ‘Takomstige skriuwers’ ek noch, dy't neffens De Jong lykwols ‘allang’ de oanbelangjende romans en ferhalen yn 'e holle hawwe, en dus om sa mar te sizzen wachtsje op 'e frijmoedigens om te dwaan wat de taaladviseurs sizze. In fraai fizioen, sa net, mar ik miende no krekt dat de striid om in ‘“kreas”, kristlik en fatsoenlik Fryslân’ al lang ferlern wie (4e al.). Lit dat allegear noch hinnebruie, mar dy ferskowing fan tema-

[p. 297]

tyk soe fan sokke gefolgen wêze dat dan de diskusje oer de taalnoarm ferdwynt?? In riddenaasje dêr't mar ien wurd foar bestiet: lulkoek.

Ik wol bêst wêze dat ik foàr it hantearjen fan in taalnoarm bin, mar dat hat mear mei in fyzje op literatuer te krijen as mei myn bewegingseftergrûn. Mar foar in fyzje op literatuer komme jo by De Jong ek foar de winige doar. Akkoart, literatuer is dan ‘net yn earsten [sic] om de minsken better Frysk te learen’, mar is it no ‘as it goed is, in ôfspegeling fan it libben’ of dochs ‘û.o. om de minsken te konfrontearjen mei in oare wrâld’? Graach wurd ik dêr noch ris better oer foarljochte, mar ik wit wol dat literatuer net sûnder beskate foarmjouwing kin, ek taalkundich net. Oars sein: literatuer is altyd yn in taal, en heart dus ek oan in beskate taalnoarm te foldwaan. Dêr sit neat bewegerichs by, it is gewoan in kwestje fan definysje: wat is noch al Frysk (Hollânsk, Ingelsk, Sineesk), en wat net mear. Foar alle dúdlikheid: sa'n noarm wurdt úteinlings troch de brûkers fan in taal fêstlein. As in fers of in ferhaal of in boek net mear oan sa'n noarm foldocht, sjogge de. bygelyks Fryske, brûkers it net mear as in tekst yn harren taal, en hoecht it ek gjin literêre pretinsjes mear te hawwen.

Wêr't no presys de grinzen lizze yn sokke kwestjes, dat feroaret, om't taal altiten feroaret. Dat is dan ek hielendal net spitich, sa't Sietske de Jong hawwe wol. Wat al spitich is, dat is it feit dat der yn Fryslân sa'n lyts bytsje oan it ôfbeakenjen fan de grins tusken Frysk en net-Frysk, in taalnoarm dus, dien wurdt. Dan krije jo tastannen dat de iene inkeld Frysk fynt wat er sels brûkt, nûmer twa hâldt de taal fan syn heiten-dy yn eare, en nûmer trije klampt him fêst oan it wurdboek. Elke Fries syn eigen noarm. It past fansels prachtich yn 'e idéolegy fan 'e Fryske frijheid, mar sa falt it net ta om in boek te skriuwen dat troch in grutte groep Friezen bejubele wurde sil. It wurkjen oan sa'n noarm is nammers net de ferantwurdlikheid fan skriuwers of bewegers, mar fan it Ministearje fan Underwiis. Mar it direkte belang by sa'n noarm hawwe de skriuwers, as se teminsten lêzers oerhâlde wolle. Meskien dochs net sa'n goed idee, dy ferbrekkerij fan Schurer?