Trotwaer. Jaargang 29

[p. 294]

Silst mar sa'n beppe ha...
Henk van der Veer

Oer: Auck Peanstra, Yn piama de dyk oer, Koperative Utjowerij, Boalsert, 1997. Yllustraasjes: Karin Poiesz. Priis: f. 15,90

Yn piama de dyk oer is de titel fan Auck Peanstra (1954) har fjirde berneboek. Earder ferskynde fan har Melle moat in bril ha (1993), Fertelle fan Jelle (1995) en Jan en Jeltsje (1996). Ek wurke Peanstra mei oan temaboeken foar bern, lykas It nachtboek (1991) en Frij as in fûgel (1993).

De titel fan it boek slacht op 'e folgjende passaazje út it ferhaal: ‘By de toanbank stiet in hiel eigenaardich minske, in frou mei aparte klean oan, it liket wol in piama! Sanne besjocht har fan boppen oant ûnderen. En se hat de toffels der by oan! No ja! Dan doge je dochs net!’ (s. 11/12)

As bliken docht dat it ‘eigenaardige minske’ Sanne har beppe is skrikt it famke har it apesoer. Trouwens je binne fansels moai klear mei in beppe dy't sâlt by dy yn 'e tee docht en koekjes bakt fan sjippepoeier. Sanne hat dus sa'n beppe dy't in bytsje frjemd docht. De juf fan Sanne leit letter yn it ferhaal oan Femke, in freondintsje, in bytsje (tè) moralisearjend út wat beppe no krekt mankearret: ‘Femke, as minsken âlder wurde krije se faak kwaaltsjes. Guon kinne net mear goed rinne, oaren wurde dôf. En der binne ek guon, dy binne wol ris wat yn 'e war. Demint hjit soks. En dat is hiel ferfelend foar sokke minsken. Dêr meie wy net om laitsje, sokken moatte wy krekt helpe.’ (s. 24)

Oer dizze krupsje, it demintearringsproses by âlderen en hoe't folwoeksenen en bern dêr mei omgeane, giet dit boek. It ferhaal is skreaun fan út 'e optyk fan Sanne wei. Dizze tematyk kamen wy noch net earder tsjin yn 'e Fryske jeugdliteratuer. Dat makket it nijste boek fan Peanstra nammerste nijsgjirriger. Yn it Hollâns is wol oer dizze tematyk skreaun, sa hat Kees Opmeer twa jier lyn in prachtich boek publisearre mei moai eufemistise titel Het vergeetboek (La Rivière & Voorhoeve). Beppesizzer Tet skriuwt yn har deiboek oer beppe dy't hieltyd mear ‘mist in haar hoofd’ hat. Yn it Frysk is der wol de kostlike, mar spitigernôch útferkocht novelle Nei it park (Friese Pers Boekerij, 1992) fan Hylkje Goïnga. It ferhaal fan Goïnga giet oer de striid fan de deminte Martha (78) om út it hûs foar âldere minsken te bliuwen en it krewearjen fan de dochters om har dêr no krekt wol yn te krijen.

De grutste oerienkomst tusken Goïnga har novelle en Peanstra har berneboek is dat beide skriuwsters mei in soad humor oer it demintearringsproses skriuwe. Troch it op dizze wize te dwaan wurdt dúdlik makke dat it dan wol slim is dat in minske in bepaalde sykte hat mar dat it noch slimmer is as it oarsom wêze soe: dat in sykte de minsken hat!

Oan 'e prachtige omslachyllustraasje fan Karin Poiesz falt dan ek hielendal net ôf te lêzen dat ‘beppe Anne Deelstra’ yn bernskes is. Watte?!

[p. 295]

Boarst foarút, noas omheech, kuorke yn 'e hân en de stap deryn. Wat sille wy no beleve! Wa wurdt of is hjir no gek? Ikke net! Sa'n hâldinkje. Op subtiele mar tagelyk ek yntegere wize beskriuwt Peanstra it demintearringsproses fan beppe Anne, dat hiel ûnskuldich begjint mei it net op it plak setten fan in flesse molke. En as beppe net mear wit wêr 't it ljochtknopke op de oerloop sit, tinkt Sanne ynearsten dat beppe in toanielstikje docht. Sanne moat der om laitsje. Begrutliker wurdt it as beppe seit dat pake in stikkene kapstok wol eefkes meitsje sil. Sanne seit dan ferbjustere: ‘Mar beppe, dat kin dochs net, pake is stoarn.’ (s. 9) Sanne moat der om gûle. Tusken dy twa útersten, laitsje en gûle, leit in spanningsfjild dêr't pasjinten mei de sykte fan Alzheimer en de neiste omjouwing har yn bewege. It dwaan en litten fan beppe Anne liedt ta komise en soms ek fertrietige situaasjes. Mei in protte begryp wurdt bygelyks skreaun oer hoe 't beppe op in gegeven stuit ferdwaald: ‘Wat docht beppe hjir? freget Sanne wer. “Dat wit ik net”, seit beppe fertrietlik. Se skoddet in pear kear mei de holle, dan krijt se Sanne by de jas beet. “En ik wit ek net hoe't ik hjir wer weikomme moat, ik rin hjir al in hiel skoft om. Ik kin it paad nei hús ta net mear fine.” “Mar dat is dochs hiel maklik, beppe,” seit Sanne, “ik wit it wol, kom mar mei.” Se krijt beppe by de earm en sa rinne se nei beppe har hûs ta.’ (s. 18)

Nei dizze emoasjonele sêne folget dan wer in folle luchtiger passaazje. Beppe giet ûnder de dûs mar it wol net hielendal sa't it âld minske wol. Beppe ropt: ‘Kinsto my ek eefkes helpe?’ Helpe? In bleate beppe helpe te dûsen? Nee, dêr hat Sanne gjin nocht oan. Beppe har bleate kont ôfdroegje, tink. Se sjocht wol út!’ (s. 18)

Sok praat fine bern fansels tige komys en de tekening dy't Karin Poiesz oer dat foarfal makke hat jout de healwize situaasje fan ‘beppe mei de sokjes oan ûnder de dûs’ treflik wer.

As beppe op in moarn it gasstel iependraaid hat, mar ‘fergetten’ is om it oan te stekken, rekket se út 'e tiid en yn it sikehûs. Beppe oerlibbet it akkefytsje, mar har bern nimme gjin heale maatregels. De húsdokter wurdt ynskeakele en beppe komt amper sân moanne nei har sikehûsopname yn in fersoargingstehûs terjochte. As beppe yn it fersoargingshûs sit is it suver oandwaanlik dat se sa wiis is mei har ‘Pytsje’, in fûgeltsje fan stof dat Sanne op har jierdei krige hie, mar dat no troch beppe yn besit nommen is. De yntegraasje fan bern yn in fersoargingshûs komt tige realistys en aktueel oer: Sanne en Femke helpe tidens de beuzichheidterapy.

Ta beslút noch eefkes in opmerking oer it perspektyf dêr 't it ferhaal út wei skreaun is. It is skreaun út 'e optyk fan beppesizzer Sanne wei. Dat ferheget fansels de identifisearringsmooglikheden foar it jonge lêzerspublyk (‘Foar bern fan 8 oant en mei 11 jier’) Ik bin der oars net sa wei fan as der eksplisyt in einleeftyd yn boeken oan jûn wurdt. Leaver as de leeftydsyndikaasje seach ik dat it saneamde AVI-nivo fermelden waard (AVI-toetsen wolle mei help fan koarte teksten mjitte hoe't bern technysk lêze kinne). Auck Peanstra hat mei ‘Yn piama de dyk oer’ in treflik boek skreaun, dat geskikt is foar jong en âld!