Trotwaer. Jaargang 29

Wat iepentearde yn 'e ûnderwâl

Oer: Klaes Dykstra/Bouke Oldenhof, Lyts Hânboek fan de Fryske Literatuer; taheakke: De resinte Fryske Literatuer, Fryske Akademy, Ljouwert, 1997 (priis: f 34,50).

De nije printinge fan it ‘lyts hânboek’ is rejaler fan formaat as de âlde. Der is dus mear romte foar wyt. De tekst beslacht boppedat net de hiele breedte fan de side, mar is ôfprinte yn twa kolommen. Al mei al in blêdspegel dy't wat nofliker bylket as dy fan de âlde printinge. Fierder is der amper wat feroare, oan de tekst likemin as oan de yllustraasjes. Dêrmei soe dit besprek dus dien wêze kinne. Sa mâl wolle wy lykwols net. Boppedat is de nije printinge útwreide mei in ‘taheakke’ fan Bouke Oldenhof. Dêryn wurdt it wurk behannele dat ferskynde tusken 1977 en 1994.

Neffens Pyt Jon Sikkema (Trotwaer 1997, nr. 5) hat it publisearjen fan in boek yn it Frysk earst doel as it oan hege kwaliteitseasken foldocht. Middelmatige en minne boeken binne der ommers al genôch, it dus net nedich dat dy ek noch ris yn it Frysk skreaun wurde. Klaes Dykstra nimt

[p. 288]

yn 'e Ynlieding fan it Lyts hânboek fan de Fryske literatuer it tsjinoerstelde stânpunt yn: ‘Sa sil wat iepentearde yn 'e ûnderwâl altyd mei begryp lêzen en hifke wurde moatte.’

Nettsjinsteande de myldens dy't er bepleitet, is Dykstra oer it generaal sunichjes yn syn oardiel en bytiden strang: ‘Hy naam skerp waar, mar foege neat fan himsels ta, net in wurd dat ferraste, net in gjalp út syn hert. Hy wist in soad, mar miste in eachweid. By al syn grappigens bleau er droech.’ (oer Waling Dykstra) len kear lykwols rekket er hielendal út 'e skroeven: neffens Dykstra soe Fryslân him hjoed de dei hiel oars uterje as Gysbert Japicx, ‘de grutte grûnlizzer, der net altyd west hie om op werom te gripen en om de neiteam hieltyd op 'en nij te besieljen.’ It liket my sterk. In fromme winsk fan Klaes Dykstra, tinkt my, en moai sein, en dêr is alles mei sein: de Folsleine Wurken fan Gysbert Japicx steane by lange nei net by elkenien op 'e planke en wurde komselden lêzen.

It jier 1960 of dêromtrint is neffens Dykstra in kearpunt. De Fryske literatuer waard no net langer dominearre troch it ‘Frysk-eigene’. Wat Fryske skriuwers fan nei 1960 ‘noch ûnderskate fan oare moderne skriuwers, wêr dan ek op 'e wrâld, wie yn begjinsel inkeld en allinne de taal.’

‘It jier 1977 is net in brek yn de Fryske literatuer,’ skriuwt Oldenhof yn syn ‘taheakke’. It binne de bekende nammen, by Dykstra ek al te finen, dy't de toan oanjouwe. ‘Foar de gearhing yn de beskriuwing fan de skriuwers hie der wat foar te sizzen west en wreidzje de skôgingen fan Dykstra út, mar fanwegen it ferskil yn fyzje en styl (...) wurdt it lettere wurk fan dizze skriuwers yn de taheakke apart behannele.’

Dat ferskil yn fyzje ha ik net achterhelje kinnen. Wol is it opfallend dat it oardiel fan Oldenhof mylder is as dat fan Dykstra. Wêr't Oldenhof oardielet, is er posityf, en fierder hâldt er him op 'e flakte.

It ferskil yn styl is dúdlik: Oldenhof skriuwt folle tagonkliker as Dykstra. It sil der ynearsten wol net ynsitte, mar in op 'e nij redigearjen fan de perioade foar 1977 is in driuwende saak, wol it hiele boek - en net allinne Oldenhof syn taheakke - yn 'e praktyk ek wêze wat Klaes Dykstra yn 1977 yn syn ‘wurd foarôf’ skreau: ornearre foar gebrûk yn skoalle en hûs.

S.B