|
| |
| |
| |
Sisifus op 'e fyts
Eeltsje Hettinga
De lju leine op dit oere yn hingelmatten ûnder platanen en oléanders, hiene har deljûn op koele weranda's, dodzen yn rookstuollen of leinen foar pampus op fjildbêden fan strie. It asfalt raande omtrint fan gleonens út de dyk, in púndyk, dy't sa te sjen yn gjin jierren oplappe wie. De nammen op 'e hantwizer by de trijesprong wiene, ferware fan wyn en sân, ûnlêsber. De loft hie de kleur fan in djipseeblau akwarium. Hjir en dêr dreau in karperachtich wolkje. It deldrachtige, okerbrune heuvellân slûge yn de soele, brodzige middei. De kimen tilden, hurd as glês, boppe de flakte. Krieën setten swarte streken tsjin de himel, wjokkelen nei ûnder, as fallende stjerren, tipten oer de toppen fan de heuvels, as lei der ergens yn dizze wyldernis fan leechte, heal bedobbe yn it sân, it rotsjende kadaver fan in dier, in hynder, in okse, in geitsje of it lichem fan in ferdwaalde en heal tepluze reizger. Kaktussen en agaveguod ferven dizze woestine. De grûn wie te droech en te toar foar bluisterige plantegroei. De triedden tusken de telefoanpeallen hongen slop fan 'e waarmte. It sisterjen fan de linen die him tinken oan it lûd fan autobannen oer in dridzige dyk op in reinige simmerjûn.
De sinne baarnde him op 'e lea. Hy woe in sygret opstekke. Der sieten noch mar twa yn it pakje. Hy hearde himsels flokken.
Sûnder sygretten, op in plak, dêr't ik ynearsten noch net fuort bin.
De stêd S. lei in trijehûndert kilometer fierderop. Hy skreau de begjinletter mei de wiisfinger yn 'e loft.
Skriuw dat mar op dyn búk, jongeman, dat hellest hjoed net mear.
De ûnderkant fan syn reistas plakte heal oan de dyk fêst. Hy fage de stientsjes der ûnder wei, meunstere it iten dat er noch hied: in timpe hurde, droege bôle, in blikje mei sardines, in sinesapel en in kiwy, mar gjin wetter. Hy hie fergetten om yn it hotel de plestik flesse te foljen. Der siet noch mar in lij boaiemke yn.
Yn 'e fierste fierte wie gjin libben te fernimmen. De loft tilde boppe de heuvels, mei foarmen, like rûn en fol as de boarsten fan it Amearikaanske frommis dat him hjirre ôfsetten hie. Hy folge de flecht fan de krieën, stoarre in skoft nei it libben guod dat yn de moudige berm omkroep. In hagedis flitste oer de dyk. It boesgroentsje plakte him op it liif. Hy koe de reistas opnimme en al fêst begjinne te rinnen. Mar dat hie like folle doel as nei de moanne te rinnen. Achter de earste heuvel soe wolris in oare heuvel lizze kinne en dêrachter wer in oaren-ien, sûnder dat der ek mar ien wente, útbuorren of doarp him út 'e fierte talaitsje soe. Underwilens soe er syn krachten mar ferdwaan, him fan klearebare
| |
| |
wurgens deljaan, earne oan 'e dyk, dreamend fan blauwe Brekken, wite seilen yn in blinkende Pinkstersinne en sintsjende jongfammen yn bloeiende appelhôven om lang om let kjel wekker te wurden fan it gûlende lûd fan omstrunende hûnen of jakhalzen. Better wie it en wachtsje. Dit wie in fan minsken oanleine dyk, dêr 't auto's delkamen. De beskaving hie him hjir brocht, dat de beskaving soe him ek wol wer oppikke, al hoe'n ferlittene, foarweareldske oarde it ek wêze mocht. Om him tsjin de sinne te beskermjen, bûn er him in handoek om 'e nekke. Op 'e holle lei er in wyt t-sjirtsje, mei it opskrift ‘Perrot Luna’.
Hy wachte. Hy tocht oan de frou op 'e brêge dy 't yn it skimer fan in rûzige oktobernacht útseach nei wat net opdaagjen kaam, it omtraapjen fan minsken op fleanfjilden, de trommeljende fingers op it tafelhout yn in kafee, beloften en ôfspraken, dy't net neikommen waarden en telefoantsjes en brieven dy't ûnbeantwurde bleaune. De tiid, in wachtkeamer. Soe men alle wachtsjen yn 'e wrâld yn kilo's útdrukke moatte, dan gie de ierde oan eigen gewicht ûnder. It begjint mei omhingjen. Ynearsten is der de alteraasje. Ungerêst stelt men jinsels de fraach: Wat is der gebeurd? Bin ik dejinge dy't miskien in fout makke hat? De aginda of it briefke mei de oere fan de ôfspraak wurde derby helle. Nee, de fout leit ergens oars. Men freget de tiid oan minsken, as wie it de tiid dy't him fersind hie. Nee, alles slút as in bus. Men jout jin del yn in stoel, op in bank, in trotwaar of in plakje yn it gers. In sleau meitsjende slieperigens befalt jin de lea. De persoan dêr't men op wachtet, jins leafke, jins beminde, sweeft jin foar eagen. Wêr is hja? Der binne gjin gegevens dy't opheldering jouwe. Men grypt de telefoan. Der wurdt net opnommen. Der is it lammenadige gefoel dat men deaswijd wurdt. It besef fan machteleazens. Men wachtet mar der is neat dat men dwaan kin. Wachtsjen, it ferget jin op betrouwen. Men besiket jinsels gerêst te stellen mei it sizzen: Ach, se komt wol, se komt wol, aanst, do bist te ûnferduldich. Mar der is gjinien dy't om 'e hoeke kipet en fan kiekeboe ropt. Ynienen beseft men jins ôfhinkelikens. Men is net mear frij. Bangens komt oer jin hinne by de gedachte dat se temûk en hookstrooks har koffers pakt hat, op 'e nachttrein nei Paris of Moskou sprongen is, sûnder ek mar ien boadskip achter te litten. Men besiket it gefoel by jin wei te krijen, mar it slagget jin net. Hope leit it ôf tsjin wanhope. Men begjint te
hallusinearjen, giet ûnder yn in delirium fan ferwachtings, dronken, oant men yn 'e fierte it rinkeljen heart fan in âlde bakeliten telefoan, en it sizzen: Ik kom der oan. As men wekker wurdt en ferdwaasd om jin hinne sjocht, kletst jin de leechte as in wiete skûldoek yn it gesicht. Men fielt de teloarstelling. It ferried. Lykwols, men wol der noch net oan leauwe. Noch ien kear wurdt de hoarn fan 'e heak pakt. Ay, der wurdt opnommen. It boadskip is ferpletterjend. Nee, hja waard krekt ôfhelle troch ien of oare Kaai. Se wie sa optein, suver oerémis. Se sei dat hja earst nei de bioskoop giene, dêrnei soene hja te dûnsjen. Se seach der fantastysk út. In lust. Trouwens, mei wa praat ik?
| |
| |
Hy hie toarst. Hy pûle de sinesappel, smiet de skilen yn 'e berm. Der wie gjin autolûd dat him hearre liet. De stilte gûnze. De dyk rûn suver steilrjocht de blauwe himel yn, waard wei tusken de lege heuvels. Hy switte him omtrint oan wetter. Hy koe de soerige rook fan syn lichem rûke. Bedoarn fleis. De lju út dizze omkriten, yn safier 't der teminste lju taholden, soene nei alle gedachten mei de finger nei de foarholle wize bywannear't se him hjir stean seagen, allinnich, wachtsjend oan 'e dyk, yn in hitens dy't omtrint ûnferdraachlik wie en dy't in elk flechtsjen die nei koelere oarden. Hy joech him del, de fuotten heal yn 'e berm, de holle op 'e reistas. Hy dodze wat. Hy woe him net nei sliepen jaan. Der soe ris in auto lâns komme kinne... En hy tocht him yn hoe't er letter, thús, bûten op it terras fan ien of oar kafee oan de mar, syn maten fertelle soe hoe't er wekker waard. En ferdomme, seach ik my dêr, yn 'e fierte, net de kontroeren fan in kofferbak ferdwinen....
Hy draaide him op 'e rêch. Der wie gjin wolkje mear oan 'e himel te sjen. Hy tocht oan it lûdroftige hotel fan ôfrûne nacht, de lange, hoare gongen, mei grutte tropyske planten op 'e balustrade, it nearzige, bline keamerke sûnder finsters en letteroan yn de nacht de hege útgjalpen fan ien of oar pearke yn de bysliep. Fannacht like hurd te âljen, mar dan noflik eseljend yn de ferve skurte fan dy Amearikaanske skilderes...Se soe aanst noch wol komme, se moast dochs noch syn kant op. Se hie it him ûnthjitten.
Hy fielde in jokjen oan de binnenkant fan de skoech. By syn fuotten tilde it op fan de mieren. De rook fan de sinesappelskilen dy't er yn de berm smiten hie, moast har yn 'e noas kommen wêze. Hy skopte de skuonnen út, luts de sokken út en reage him it ûnrant fan it liif. Op bleate fuotten teante er nei de trijesprong. De dyk dy't it Amearikaanske frommis útsetten wie, naam in ein fierderop in flauwe bocht en ferdwûn achter de sânheuvels.
Se prate foar it faderlân wei, as hie se yn gjin jierren mei ien praat. Se wenne op in lytse hasjinda yn in útbuorren, sûnder telefoan en elektrysk. Hearlik fûn se it der. Se priizge harsels lokkich mei wat se har lyts paradys fan rêst neamde.
It iennige plak dêr't ik wurkje kin. Gjin minsken, gjin gesanger.
Se kaam fan Minneapolis. Se hie in bûnte striehoed op. De brede rânen en de reusachtich grutte sinnebril op har kromme noas beletten dat er har útdrukking sjen koe. It joech him in ûnnoflik gefoel, as siet er tsjin in bline oan te praten. Hy rûsde har in jier as fjirtich.
Hy ferdútste har dat er op wei wie nei S., in stêd der't er prachtige ferhalen oer lêzen hie. Geweldich, rôp se optein, in fantastysk plak, mei prachtige, âlde, Spaansk koloniale húzen. Der is in plein, mei dêromhinne in tichte hage fan linebeammen, dêr 't by 't jûntiid de skuonpoetsers, pearkes, bern mei sûkerspinnen en ferkeapers fan ballonnen gearboskje. Hast alle jûnen spilet der yn de mezykkoepel wol in orkestje of in blaaskapel. En oars binne de marjatsi's der wol. Om it plein hinne tilt it op fan de kafees en restaurants.
| |
| |
Kinst der ta de nacht út te dûnsjen.
Ast de kâns hast, moast eefkes yn El Gatto Negro sjen. Foar in frou allinnich net fertroud, mar foar in jongeman as dy fêst in fertokjend feest. Hy naam har fansiden op. Troch har wyt, beswit boesgroentsje hinne koed er de moaie, rûne foarmen fan har boarsten sjen. Ut 'e eachhoeken wei begnúfde er har keine, brune skonken.
Se hâldt hjir dus allinnich ta, gûnze it him troch de holle. Se hat it dúdlik en mei klam witte litten: Foar in frou allinnich...
Se joech him gjin kâns der op yn te gean, sa't it him ek amper slagge om in fraach of oare opmerking tusken it geweld fan har wurden te krijen. Se hie it oer Súd-Frankryk: Aix en Provence, Arles en de Mont Ventoux. Se brocht Cézanne, Manet en Van Gogh op it aljemint.
Geweldich, geweldich, de grutsten. The Old Masters, they were never wrong, wie it net sa? Sels makke se akwarellen. Se ferkocht goed. Har wurk gie rjochtstreeks nei Amearika. Se hie in fêste galery yn San Francisco en Phoenix.
Fragen stelde se net, as wie it de gewoanste saak fan 'e weareld dat er, hjir, mei har troch de woestine ried. Se prate mar, sûnder ophâlden, oanien wei, oer har galeryhâlder, de Baai yn San Francisco, de dea fan Otis Redding en Russian Hill. Eefkes letter siet se yn Amsterdam, hie it oer de Hollanners, mei wa't se Rembrandt en Van Gogh bedoelde, hasjkafee's, The Red Light District en it Eden Hotel. En se rattele mar troch, ek al gie it fan it spek yn 'e klompen. Se hie it oer tapytknopers yn Téotitlan, kleppere fan dêrút wei nei New York, sylde fierder nei Boston, dêr't se oait studearre hie oant se eefkes letter har twa bern op it aljemint brocht. Beide wiene al de doar út. In soan, advokaat yn Boston en in dochter, troud mei ien of oare hoekman op de Beurs. Se fine it mar niks dat ik, allinnich, op myn hasjinda, hjirre, midden yn 'e woestine, omspaan. Mar it giet om it hillige moatten. Sally moat skilderje.
Hy hie it gefoel as prate se allinne mar tsjin harsels. Hy line tsjin it finster, liet har mar jeuzelje. In Amearikaanske monolooch.
Hoe komt it dat guon lju, dêr't men hiele einen mei oplûkt, der mar net ta komme om ris in fraach of tsjinfraach nei foaren te bringen? Tefolle behept mei harsels of gewoanwei net yn de oar ynteressearre omdat men út in soart fan eigenwize superioriteit wei tinkt dat in oar har neat mear fertelle kin?
Hee, Sally...
Hy hearde himsels suver balten om der tusken te kommen.
Se draaide him de grutte striehoed ta, seach him oan as wied er ien of oar frjemd ferskynsel dat krekt neist har sitten komd wie.
En komme se wolris del...?
Hy moast in gefoelige snaar rekke hawwe. Se sloech mei de hannen op it stjoer.
De bern? Dy bern? Noait, noait, noait... Ik wachtsje en ik wachtsje, mar ik leau dat it sinleas is. Alle kearen sizze se wer: Wy komme, hear, wy komme, en ik mar hoopje, mar se komme gewoanwei net. Untankber fretten... mar ik red my wol, o ja ja, Sally, ús Sally, dy rêdt har wol.
Se makke in gebaar mei de earm as woe se siz- | |
| |
ze: Genôch. Basta. Se sei neat mear, stoarre har strak foar út. Se helle in sygret út it kombûske fan har griene, koarte broek. Hy line foaroer, joech har in fjurke, fergappe him oan har skonken. Hy hearde in stúmsk pûlemûlkjen:
Dank je.
Der lei in hynder oan 'e kant fan de dyk. Dea. Hy hearde himsels sizzen: Jesus, mar se helle oan 'e skouders, as koe it har neat skele. Se sette in kasette, mei muzyk fan Bob Seeger op. It praat wie blykber op. De auto hobbele oer de slim hulterige en bulterige dyk, mei kûlen dêr't it hynder fan sa niiskes maklik yn bedobbe wurde koe. Se stjoerde de wein linich om 'e gatten hinne. De muzyk stie sa lûd dat alle petear ûnmooglik waard. It lânskip waard leger en kealer. In einleaze, deldrachtige flakte fan gleon sân.
Se hâldt hjir dus ergens yn dizze woestenije fan keale heuvels ta, allinnich, sûnder telefoan en elektrysk, wachtsjend op har bern dy't net kamen...skilderjend op har hasjinda.
In hoart letter sette se de muzyk ôf, mindere gas en hold rimpen, midden op 'e dyk, stil. Se kipe oer de rânen fan de sinnebril. Hy seach yn in pear moaie, grutte, filmgriene eagen op. Dy eachopslach joech him in skok. Wat in dier, skeat it troch him hinne. Bist te let, jong. Hiest....
Aardich mei dy praat te hawwen, mar hjir moat ik links ôf.
It swit rûn har by alles del. Hy pakte de reistas fan de achterbank, stapte út, betanke foar de rit en winske har lok mei har wurk. Hy klapte it portier ticht en woe fuortrinne.
Hee, wachtsje eefkes.
Hy draaide him om. Se die de sinnehoed ôf. In lang bosk swart hier foel har oer de skouders. Se treau de holle troch it iepen finsterke.
Ik moat fannejûn om fiven hinne dyn kant út. Mochtst gjin lift krije, dan kom ik dy hjir wol wer tsjin... Kinst altiten op 'e hasjinda oerbliuwe.
Eefkes koe er gjin stom wurd útbringe. Hy stuts in tomme omhegen, betanke har foar it oanbod. Undogensk foege er ta:
Dat soe moai wêze...
Se plante de hoed op 'e holle, stiek in hân ta it finster út en rôp:
Ja, dat soe yndie moai wêze...Se spytgnyske. Yn alle gefallen in noflike reis.
Doe joech se gas. In pear heech opstowende wolkens fan stof en sân wie alles wat der fan har oerbleau.
It asfalt baarnde him ûnder de fuotten. Hy die de skuon oan. Hy hie honger. Mei de iepener op syn Swiss-bûsmes makke er it blikje mei sardines iepen. It spul wie noch net bedoarn, ek al stonk it as de hel. De sinne baarnde noch altiten ûngenedige hurd. In net foar it each waar te nimmen fleanmasine snie mei in smelle streek wyt de blauwe himel midstwa. Hy dreamde hoe't út dat wyt as in deus ex machina in moaie, grutte Cadillac nei ûnderen kaam, mei Sally as in ingel achter it stjoer, yn simmerske, loftige klaaiïng, him útnoegjend foar de nacht op har stee. Mar al wat er yn 'e hannen hie, wie syn sulvergriis prakje fisk. By alle oalje dêr't it guod yn lei, smakke it nei neat. Hy smiet de helte fuort. Hy fierke it westen út, it easten, mar it lânskip bleau leech. Gjin
| |
| |
auto te sjen, as moast it fehikel noch útfún wurde. It felle, skitterjende ljocht die him sear oan 'e eagen. Der moast sa stadichwei al ris ien opdaagjen komme, oars kaam er hjir fansels noait wei. Hoe lang heukere er hjir no al om? In oere, twa oeren, trije oeren? Yn dat lêste gefal soe it om fiven hinne wêze moatte. Hy doarst it net te hoopjen, mar miskien dat se noch kaam.
It wie mar in stip, lyts as miggestront op in stik finsterglês, dat er yn 'e fierte oankommen seach. Hy skerpe de earen, kaam oerein, eage de dyk út, mar hy koe net gewaar wurde wat der oankaam. As it in auto west hie, dan hie er lûd hearre moatten. Mar hy hearde neat, behalve it gûnzjende, ûnbestimde lûd fan in bonkehurde stilte. Hy helle de lêste sygret foar it ljocht, stie midden op 'e dyk en besocht, stoef smokend, foarm te jaan oan wat dêr, oerstadich, syn kant op kaam. Eefkes letter hearde er in rammeljen, in evenredich lûd dat om 'e safolle tellen fan krák sei. Troch it tillen fan de dyk yn de sinne like it as kaam der in ferskining út de himel del. Stadich naam it gehiel fêstere foarmen oan. Ik gerattel boaze oan. It moast in loshingjend spatbuord wêze dat om de safolle tellen it tsjil rekke. Al dikerjendewei ûnderskiede er in pear swarte skouders dy't foaroerbûgd plat oer it stjoer leine. Hy fielde de teloarstelling. Gjin auto. Gjin lift. Niks, behalven ien of oare fytser, midden yn 'e woestine. Hy joech him wer del yn 'e berm. Langút, hannen ûnder it kin, wachte er it saakje op dat dêr allinnich troch it lânskip skode. Ut en troch makke it in gisel, nei alle gedachten om de gatten yn de dyk te ûntwiken. It gerattel fan de spatbuorden of it ketting makke in monotoan stik leven. Ek doe't it gehiel tichterby kaam, bleau de man, alhiel yn it swart klaaid, plat as in planke oer it stjoer hingjen. Hy kaam oerein, stelde him yn de berm op, fielde him as in taskôger by in wedstriid hurdfytsen om de tsjerke. De fytser sels die gjin inkelde war om eefkes oerein te kommen. As in sloppe sâltsek dy't meganysk de trapers rûntsjemealde, glied er foarby.
Goedei, rop er lûd.
De man joech taal noch teken.
Goedei, rôp er nochris, mar no suver âljend, mei de hannen as in skipstoeter oan de mûle.
Doe seach er ynienen wat er achter op 'e pakjedrager hie: in grut blok iis dat in lyts, reachfyn wetterspoarke achterliet. Hy koe it net helpe, mar hy tearde omtrint dûbeld fan laitsjen. De fytser seach op noch om. Sa 't er út de iene fierte opkakken kommen wie, sa skode er de oare fierte yn, allinnich yn de gleone, lôgjende sinne dy 't as in grutte reade hûnetonge fan it stik iis, dêr, achter op 'e pakjedrager te slinen lei. Wêr moast dat hinne? Yn gjin fjilden noch wegen wie ek mar ien hûs, wente of útbuorren te sjen. As er al in hûs hat en aanst it hiem opfytst, sil dat blok iis folslein weiraand weze. Hy sil rjochtsomkeard meitsje, op 'e nij begjinne, hielendal, fan foaren ôf oan, werom op syn felosipee, yn de baarnende sinne, op wei, dizze keale, neakene woestine troch, foar in nij pak iis. Sisifus op 'e fyts.
De sinne toalle. De heuvels kleuren pears, as bloed. Noch eefkes en it soe nacht wêze. Hy fierke de dyk út, weide it easten ôf, it westen, woe
| |
| |
him it ear op it asfalt lizze, yn 'e hope it lûd fan in auto yn 'e fierte op te heinen, mar it lânskip bleau stil, as in grêf. It skimer duorre mar eefkes. It wie nacht foardat er it wist. Dat it allang fiven west hie, wie wis. Se kaam net mear of... It waard hurd skrousk. Hy helle in trui út de reistas. Hy rydboske. Hy wist dat de nachten yn 'e woestine roetkâld wêze koene. Hy joech him del, wachte. Hy hie toarst as in hynder. As Amearikaanske Sally no opdaagjen komme soe, wied er út 'e brân. Miskien hie se maleur mei de auto of faaks stie se achter de ezel, wei yn de stúdzje fan har wurk, sûnder der om te tinken dat se noch om in boadskip moast. Mei de punt fan 'e skoech draaide er syn inisjalen yn it asfalt. In sleau meitsjende slieperigens befoel him de lea. Hy die de eagen ta, seach himsels oer it hiem fan har hasjinda stappen, kroep yn de hingelmatte tusken de linebeammen. Hy sobbe op it byld fan har ferskining om. Se kaam it tún ynrinnen, yn itselde koarte, griene broekje dat se yn de auto oanhie. Hy meunstere har lange, spierde skonken. Hy baarnde fan langst om neist har te lizzen, tegearre yn de hingelmatte ûnder it beamte. Yn 'e fierte hearde er it blaffen fan hûnen. Of wiene it de jakhalzen? De himel wie swart as inket. As de fytser dy 't om in nij blok iis op 'en paad gie, fandele er nije hope byinoar. Se komt noch wol. Se komt noch wol. Of nee, miskien wie it better en rekkenje mar nergens mear op. En wer seach er it byld fan de fytser foar him, de man yn 't swart, dy't mei syn blok iis achter op 'e pakjedrager troch de ienlike flakte ried. Hy dodze mar wat, allinnich, yn it kâlde stienkoalhok fan de nacht oer de woestine, doe't de sliep him helle.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd