Trotwaer. Jaargang 29

[p. 148]

De ferlerne soan
Doeke Sijens

Us mem skylde in sinesappel. Earst helle se mei de fingers de skyl derôf, dêrnei mei in mes it wite feltsje.

‘It giet sa hurd,’ sei se, ‘de lêste wiken wit er meastentiids net mear wêr't er is. Hy seit ek hast neat mear.’

Wy sieten oan 'e keukenstafel.

‘Wat fynt de dokter derfan?’

‘Ach, dy seit suver altyd itselde. Dat er hjir bliuwe kin salang't it my net te swier wurdt.’

Ik fernaam wol, folle woe se der net oer fertelle. Fan Wike wist ik, dat se der elke nacht ôf moast om't er dan troch it hûs dwaalde en har net mear koe. Dat er him bepisse. Sa hie ús mem altyd west, se woe leaver net prate oer problemen.

Doe't se klear wie mei de sinesappel lei se de fearntsjes op in pantsje. Dêrnei spielde se de hannen ûnder de kraan ôf.

‘Krijst earst noch wat tee en dan moatst him it fruit mar efkes bringe.’ Se pakte de treppot fan it ljochtsje. ‘Sinesappelsop is him te skerp, dit yt er wol op.’

Der omhinne prate, ek dat hie se altyd dien. Wike miende dat it de iennige wei west hie om it mei ús heit út te hâlden.

Wy wisten wol, dat se it faak net mei him iens wie, mar tsjin him yngean die se noait. Se bêde it del - as er der net by wie. Sa belle se my ek allinnich mar op as er de doar út wie. Sa hienen wy stikem kontakt hâlden.

‘Koest wol frij krije.’

‘Mem, it is sneon, dan wurkje ik net.’

‘Is it museum dan net iepen?’

‘Ik bin gjin suppoast!’

Se hâlde my in tromp mei koekjes foar. Se wist wol dat ik dêr gek op wie. Doe't ik útiten wie, sei se: ‘Gean no mar efkes nei him ta.’

Ik die de keukendoar efter my ticht. Foar my de lange gong. Rjochts de doar nei ús mem har hobbykeammerke, dan in grut donker skilderij mei twa hynders derop fan Ids Wiersma. It hong earder by ús pake en beppe, dy't wakker grutsk west hienen dat de skilder har kostbere besit sa treflik ferivige hie. Dan de doar nei de kelder. Dêrneist de kapstok, dy't nea brûkt waard. Lofts earst it útfanhûzerskeammerke en dêrnei in taffeltsje mei in griene plant. Dan de húskedoar. Stap foar stap gie ik de gong troch. Oan 'e ein wie de keamersdoar. Elke sintimeter soe 'k wol einleas oer dwaan wolle. Ik woe net nei him ta. Ik moast. Hoelang hie 'k it net útsteld? It wie myn skuld net dat it sa gien wie. Hy wie begûn, hy hie by my komme moatten.

Healwei de reis sette ik it pantsje mei de sinesappel op it blommetaffeltsje en slûpte it húske yn. Ik gie op it houten deksel fan 'e pot sitten, de doar op slot. Noch in pear minuten útstel mocht wol.

[p. 149]

Oan 'e muorre hong noch altyd deselde jierdeikalinder. De nammen fan de beppesizzers hie ús mem der by skreaun. De nammen fan omkes en muoikes dy't ferstoarn wienen hie se in streep trochset. Soe se dat by ús heit strak ek dwaan? Bernich socht ik nei myn eigen namme. Dy stie der noch altyd. Ik socht nei Mark sines, al wist ik wol dat dy der net by wie. De sechtjinde oktober wie yndie leech.

Op 'e doar hongen de tekeningen, dy't de bernsbern makke hienen foar har fyftichste troudei. Ik hie dêr net by west. Elkenien hie him der mei bemuoid. ‘Ik kom allinnich as heit it my sels freget,’ hie ik tsjin harren sein. Dat barde fansels net. Mark sei: ‘Letter muoit it dy.’ Mar ik wie al behurde, al tweintich jier die er ommers as bestie ik net.

Ik hie ús heit syn prinske west. Teminsten, sa fielde ik it. Hy wie sa wiis mei my, nei trije famkes dan dochs in jonkje. Hy boarte mei my, dat hie der mei de oaren nea dien. Ik hie samar op myn achttjinde in auto fan him krigen. Doe't ik as lyts jonkje in poes ha woe, krige ik in moaie siperske boarre. Streepke neamde er dy. Dochs wie it net sa, dat ik yn alles sa wèze moast as hy. Hy wie gjin tiran. Doe't er fernaam dat sport my neat skille skoe (wylst hy gjin fuothalwedstriid op 'e tillevizje oersloech) makke him dat neat út. In pear simmerfakânsjes die ik kantoarwurk foar him op 'e bank. Wy reizgen dêr dan moarns tegearre - yn syn auto - hinne en gienen jùns sa ek werom. Dan beprate er de saken mei my. Ik fielde my bysûnder troch syn oandacht. Myn susters wienen yn dy tiid de doar al út en alles draaide thús om my.

Op slach feroare dat. In tiisdei yn augustus wie it. Ik seach nei de datum op 'e kalinder, sa'n wichtich barren soe der eins op stean moatte. Mar der stie: ‘troudei Wim en Ati’. Troch de lêste namme wie in streep set.

Hy stie foar 't rút.

‘Heit.’

It stomme pantsje mei de sinesappel trille my yn 'e hân. Ik sette in pear stappen de keamer yn. Ik seach ek nei bûten, foarby syn stal: in keale blikke, wat beamkeguod en de dize dy't oer de fjilden hong. In pear klysters hipten yn it gers om.

‘Rotfûgels, moasten se ôfsjitte,’ sei er fûl. Dy agresje tsjin fûgels hie er altyd hân, hy koe him tjirgje tsjin moskjes. Sa demint koe er dus net wêze.

‘Ik ha in sinesappel foar dy,’ sei ik. It pantsje sette ik op in tafeltsje by syn stoel.

Hy ferweegde net. Doe gie ik sels mar op 'e bank sitten. Yn 'e keamer wie net folle feroare, in oare lampe en nije gerdinen, mear net. Syn âld stoel wie net ferfongen.

De stilte folde de keamer. Typysk, tocht ik, dat ús mem der net by komt, se gie konfrontaasjes altyd út 'e wei.

In jier lyn hie 'k mysels ek al oerwûn en wie nei him ta reizge. Hy lei doe yn 't sikehûs, hie in longoperaasje trochstien, mar it like net goed te kommen. ‘Gean der no hinne,’ sei Mark, ‘dan hoechst dysels neat te ferwiten.’ Ik gie, mar it wie om 'e nocht. Hy lei stil op bêd en sliepte. Myn susters en ús mem wienen sa begien mei him dat

[p. 150]

ik nei in minút as tsien mar wer ferdwûn. Elke ferbettering yn syn kondysje waard my dêrnei trochdien, as hie ik dêr belang by. Dat er my al sa lang negearre telde net mear. Dêrnei - doe't er wer thús wie - hie ik de hoop dat er kontakt sykje soe. Hy soe syn saken dochs ek yn oarder meitsje wolle?

Samar ynienen siet er tsjinoer my.

Hy seach my lyk oan. In flits wie it, mar hy koe my, dêr wie ik wis fan. Ik seach hoe't de walging yn syn eachopslach kaam. Sa hie't altyd west, mar dochs joech it my wer in skok. Dêrnei wie alles wer frjemd foar him, syn eagen werkenden neat mear. Foar dy lege eagen hie Wike my al warskôge.

Hy pakte in fearntsje sinesappel. ‘Moast gewoan mar wat tsjin him prate, syn harsens wurkje noch wol,’ hie Wike sein. ‘Neat oan, dit waar,’ besocht ik. Ik seach nei búten. Echt mislik novimberwaar wie it. Hy kôge op it fruit om.

‘Heart heit noch wolris wat fan 'e bank? Hoefolle fúzjes hawwe der al west?’ Hy seach my oan. Wer dy eagen dy't neat seagen. Hy hâldt my foar de gek, wist ik ynienen, hy seit mei sin neat. Hy wit wol wa't ik bin en wêrom't ik hjir sit. En de lilkens wâle omheech, ik stikte sa wat. Ik gie oerein, rûn op him ôf, en sei: ‘Do rotsak, do hast alles foar my ferpest, dat moat no marris dien wêze. Do silst mei my prate!’

Hy stuts ien hân wat omheech, as woe er my ôfwarre, mar it wie om wer in stikje sinesappel te pakken. Hy wie der werklik net mear by realisearre ik my, it wie gjin komeedzje.

Ik gie wer sitten.

‘Ha jo al tee hân?’ frege er. Syn stim wie freonlik, neutraal. ‘Jawis wol,’ andere ik ferstuivere. Dit wie it dus. Gjin eksploasje, gjin fermoedsoening.

It bleau stil. Hy siet rjochtop en stoareage.

Dat ik altyd by myn âlden thús wie, hie fansels in reden. Op skoalle fielde ik my in bûtensteander en ek yn it doarp paste ik der net echt by. Dat koe my neat skille, teminsten yn 't begjin net. It duorre lang ear't ik yn 'e gaten krige wat der wie. Hiel lang wie ik my fan gjin seksuele langsten bewust en doe't se kamen koe ik der gjin kant mei út. Yn 'e hûs by heit en mem wie ik feilich. Oant Jochem by ús útfanhuze, de simmer dat ik njoggentjin wie. Hy wie in omkesizzer, dy't neffens ús heit net doge woe, syn âlden wienen der mei oan. Dêrom kaam er in pear wiken by ús. Ik bin nea te witten kommen hokker problemen at er hie, dêr prate net ien oer, hysels ek net. Hy wie wat âlder en ik fûn him eins net iens sa aardich. Hy hie wat twingends en sette troch wat ik noch net doar.

‘Heit,’ sei ik, ‘witst dat noch wol, dy middei datsto ús fûn hast.’ Myn lûd wie skril, mar ik moast. Ik woe it lûdop sizze. ‘Hoe't wy op bêd leinen, de koarte broek om 'e ankels? Hoe't ik Jochem syn stive pimel yn myn hân hâlde? Wêrom kaamsto boppe? Wêrom moasto alles ferpeste?’

Hy wie by de doar stean bleaun, syn skaad foel oer ús hinne. Hy hie neat sein, hy seach allinnich mar nei my en nei wat ik yn 'e hân hie. Doe gie er fuort, de trep wer del. Yn syn eagen hie ik fernuvering sjoen en doe walging. Hy hat der neat

[p. 151]

tsjin my oer sein, hielendal neat. Utsein wat needsaaklike dingen hat er ek nea wer wat tsjin my sein.

‘Do hast my dy middei út dyn libben skopt,’ sei ik noch. Hoe patetysk klonk dat ynienen.

Us heit reagearre fansels net op myn wurden.

Hy hie my altyd negearre, as ik opbelle sei er daliks: ‘Ik helje mem wol eefkes.’ By besites by myn susters die er as wie ik der net. Hy hie net by myn eksamens west en ek net by myn promoasje. De earste jierren snapte ik der neat fan. Ik wie as ferstive. Ik fielde my skuldich en libbe as in kluzener. Sa hope ik dat ik de geunst fan ús heit werom winne koe. Mar hy hie my oerjûn like it wol. Mark sei: ‘Byt dy der net sa yn fêst. Set it fan dy ôf!’ Mar dat koe ik net. Hy hie my de kjeld ynstjoerd, hy moast my ek wer yn 'e hûs helje.

No koe ik neat mear fan him ferwachtsje. Ik seach nochris nei him. Hy hong foaroer yn syn stoel en sliepte. De mûle hong him iepen.

‘Komsto nochris wer,’ frege ús mem doe't ik de keuken ynkaam.

‘Hat soks doel? Hy wit ommers neat mear.’

‘Dyn lûd ken er wol, hy kin it allinnich net thúsbringe.’

‘Dat is dan mar better ek.’

Se luts oan 'e skouders. ‘Jim heit wie altyd in hurdkop, der is mar ien dy't op him liket.’ Ik wist dat se op my doelde.

Ik gie wer sitten. ‘Mem, sa hie 't dochs net hoegd. Wêrom moast it sa âldtestamintysk. Heit wist dochs wol dat ik gjin oare kar hie.’

‘Jonge, hy koe it net fan him ôfsette dat it ferkeard wie. Twa jonges. Hy hie it oars ha wollen.’ Dit wie foar har dwaan al ûnloyaal.

‘Wêrom hasto my net earder belle, dan hie ik noch mei him prate kind.’

‘Dat hie gjin doel hân, hy woe net mei dy prate.’

Wy seagen inoar oan. Ik hie it útsteld en útsteld dit momint. Ik hie altyd de hoop hâlden dat er grutsk op my wie, dat er syn ynstimming jaan soe. Dat er inerlik dochs mei my begien wie. No wist ik it.

‘Hoe lang kin dit sa trochgean?’

‘O, noch wol jierren. Wolsto noch kofje ha?’

‘Jawol. Hoe lang hâldt mem dat noch út?

‘Ik kin der net by weirinne wol?’

Dy wurden hongen noch yn 'e keuken doe't er der ynkaam. Hy rûn noch like rjochtop as ea. Hy gie sitten en ús mem geat him ek in kopke kofje yn.

Sa hienen wy altyd byinoar sitten. Heit krekt werom fan 'e bank, ik dwaande mei myn skoallewurk, de asalea tusken ús yn.

Hy seach my oan.

‘Sille wy aansens noch in eintsje te riden,’ frege er. Ik krige in skok. Foar him bestienen dy tweintich jier gewoan net. Us mem glimke. Wês aardich foar him, like se te bedoelen. Wês myld. Mar sa maklik koe ik de jierren net útwiskje.

‘Nee,’ andere ik, ‘ik gean nei hûs.’