|
| |
| |
| |
De kening en de soan
Eelco Salverda
Hy die de eagen ticht, sûgde de lucht nei binnen en preau har mei noas en lippen. De rook fan beammen, swart-griene tûken en útdroege, brune blêden op de grûn. Hy rûkte de kleuren en it libben fan it doarp, tichtby him. Sân en hout, bisten en bloed, minsken en húsrie. Eangst. It hong om him hinne, hy sykhelle en doe siet it yn him. Hy knibbele op it grize sân en slikke mei de tonge oer de grûn. Hy mingde de kerrels mei flibe en slokte se troch. Hy soe dizze grûn by him drage, ynstee fan de grûn him. Hjir hie er stjerre wollen. Hy gong wer stean en draaide him om.
Alle kij stienen byinoar oan de râne fan it doarp, op in apart stikje lân. De manlju hienen der in grut part fan de moarntiid mei dwaande west. De bisten wienen wakker oerdwylsk. Se fielden de driging, al dagen lang. Allinnich de sterksten wienen yn libben litten. De oaren wienen slachte, de hûden ôfstrûpt en bewurke. Sels hie er net in soad dien, dat waard ek net ferwachte. Hy hie wat tusken de minsken troch rûn, sa út en troch hie er wat oanwizings jûn. Syn rêst en weardigens wienen it wichtichste dat er har jaan koe. Hy waard net faak oansprutsen, mar as er foarby kaam waarden ûnrêstige eagen op him rjochte. As er de minsken dan taknikte, seagen se him even stil oan en arbeiden dêrnei stoef fierder. De spanning wie oeral, yn alles dat yn it doarp libbe. Oerdeis yn it drokke libben, nachts yn de rêstleaze sliep.
Fierder rûn er en mei't er it doarp efter him liet, waard er wat rêstiger. Hy liet syn eagen stadich oer de omkriten glydzje. Alles dat er seach moast er noch ien kear yn him opnimme. Foar it lêst, mar mei de ferwûndere, nijsgjirrige blik fan de earste kear. Oan de iene kant fan it doarp it rivierbêd, oan de oare kant de bosk, dêr't er him sa faak yn werom lutsen hie. Harkjend wachte er dan op de wiisheid dy't it sjongen fan de beammen en it rûzjen fan de fûgels him alle kearen wer brochten. Dêr, ûnder de tûken dy't trochinoar groeid wienen ta in dak dat gjin rein, gjin sinne trochliet, yn dy stilte, hie er him yn it fermidden fan goaden witten.
Njonken rivierbêd en bosk seach er twa hege rêgen fan stien, steil oprinnend, driigjend en beskermjend tagelyk. Yn de fierte de brêge, dy't de rivier oerspande en dêr't er altiten tige grutsk op wie.
It wie lang lyn dat se hjir kommen wienen. Oan it wetter hienen in pear âlde wennings stien, ferlitten. Dy lege en ferfallen wenten hienen se sa stean litten. Nimmen fan har wie der yn wenjen gong. De earste tiid wie it út gastfrijens, in earbewiis oan de âlde bewenners dy't miskien wol werom komme soenen. Letter, doe't se net mear wachten, waarden se in soarte fan symboal fan har eigen libben, foar it swalkjen fan plak nei plak fan eartiids. Yn it earstoan hie er faak oan dy oare
| |
| |
minsken tinke moatten. Wêr wienen se bedarre, en fral, wêrom wienen se fuortgongen? De lêste tiid tocht er dêr net mear oan, hy koe it antwurd op dy fragen.
Frjemdernôch wienen se nea oaren tsjinkommen yn dizze kontrijen. Ek mar goed, tocht er. Se wienen gjin krigers mear. Mar in pear koenen har, lykas hy, de lêste kriich te binnen bringe. Op in bepaald stuit hie er syn nocht hân fan it bloed en alles dat dat meibrocht. De doarpsâldsten hienen der fansels ek oer gear moatten, mar dy wienen gau út de rie. Se hienen swalke op syk nei rêst en grûn dy't op har wachte. De dei dat se hjir foar it earst stienen, op de hege rêch, soe er nea ferjitte. Boppe har hong in seinigjende sinne en ûnder har seagen se in rivier, in bosk en in pear ferlitten wenten. De mannichte hie huvere, sa moai en fredich like it. Hy hie besletten dat se oan it wetter har nije stee ha soenen en elk priizge syn ynsjoch en eardere beslút om in nij plak te sykjen. No, nei al dy jierren, wie de mienskip feroare. Wapens, eartiids brûkt foar jacht en striid, hongen oan de muorre. De rie hie har soarch der wolris tsjin him oer útsprutsen dat it folk kwetsber wie en tefolle ôfhinkelik fan fee, lân en waar. Hy hie de manlju frege oft se dan werom woenen nei in libben fan rôverij en ferlies, mar se wienen stil bleaun.
Mar it wie tiid wurden om hjirwei. Trije jier lyn waard har libben fersteurd. It hie dat jier mar amperoan reind en se moasten hast de hiele winter libje fan de foarrie. Ek it jier dêrnei hie it har net geunstich wierre. De rivier wie hast droech fallen. It ôfrûne jier wie goed út ein set. Yn de iere maitiid reinde it wer moai wat dagen, it gers wie grien wurden. Mar it hie te koart duorre. Fan 't simmer wie de rivier hielendal útdroege. It rivierbêd lei as in breed slingerjend paad djip yn de grûn. Grave holp net, rysdroech wie it.
Hy wist doe al dat se hjir net mear bliuwe koenen. Fruchtberens en it libben hienen it doarp ferlitten. De dea wie op syn paad nei har ta. Drokte en ûnwissens soenen werom komme. Ut wenst hie er de âldsten byinoar roppen. Hy hie tsjin har sprutsen oer no en oer de takomst, oer tsjuster en ljocht en de wil fan de goaden. Wylst se nei syn wurden harken, holden se har wurge eagen op de grûn rjochte. Net ien wie der dy't wat sein hie. Se wisten wêr't er oer prate en wat it betsjutte. Dêrnei hie er de yngewanten fan in kalkoen rieplachte om befêstiging te finen foar syn fermoedens. Wat se allegear wisten, mar nimmen lûd útsprekke doard hie, hienen de foartekens net ferswijd. Der wachte har hjir in grut ûnheil dat sterker wie as de wiisheid fan keningen en him net beswarre litte soe mei de help fan goaden.
Moarnier, nei it oanbrekken fan de dei soenen se op 'en paad. Hy hie besletten dat se de sinne efternei moasten. Sels de bern wisten dat it in nuodlike tocht wurde soe. De kjeld bleau moarns hieltiten langer yn de loft hingjen en de sinne wie op guon dagen feal. Net elkenien soe it ein fan har reis belibje. Mar noch in pear kâlde moannen hjirre, sûnder wetter en foarrie, dat wie tefolle foar it folk. Hy wist net oft er sterk genôch wie foar de lange tocht. Hy soe liede, mar net grutsk, net striidber. Der wie by him gjin langstme nei in nij en soargeleas libben. Yn de tiid dat er it folk
| |
| |
liede, hie er him nea sa field. De takomst beëange him.
Hy stie heech, op de rêch boppe it doarp, en seach nei ûnderen, nei de bedelte, dêr't minsken warber wienen mei it ynpakken fan húsrie. Moarn soenen hjir tsientallen fuotten, tsjillen en poaten lâns komme, hysels foarop, op wei nei nije loften. It doarp út, it paad omheech. Oer de lange brêge en dan by de rivier lâns, oer de oare rêch. Hy soe it misse, dit útsjoch, de omkriten, it fruchtbere lân. Syn soan wie hjir hikke en tein. Hy hie him boartsjen sjoen en letter hie er mei him harke nei de lûden fan de bosk en de jonge wie wiis wurden. Yn folsleine frijheid libbe er hjir. Hy koe de paden, it wetter en de grûn. Hy woe net fuort. Se hienen it der nea oer hân, mar hy wist dat de jonge him der nea by del lein hie dat er mei moast. Hy wie de soan, hy soe it folk liede en tsjinje as se op it nije plak oankommen wienen.
It wie hast ljocht doe't de kening wekker waard. It soe in moaie dei wurde. De sinne dy't him no troch de dize hinne wraksele dy't oer it lân lei, soe aansen alles wer droech baarne. Dy moaie bal, dy't er de ôfrûne jierren sa faak ferflokt hie. Hy luts de klean oan, rûn nei foaren en iet wat. Syn frou skarrele bûten om. Hy frege har wêrom oft de jonge der net wie, mar sy hie him net sjoen. Doe't se sels wekker wurden wie, wie er al fuort. Miskien dat er der op út wie mei de hûn.
Hy gurde him mei it swurd en helle in knyft út in kistje. Hy rûn mei syn frou nei it plein, dêr't it skiep al fêstbûn lei. Manlju, froulju en bern kamen oanrinnen en gongen om him hinne stean. Dêr brocht er foar har it lêste offer yn dit doarp. De minsken seagen nei de kening, nei it reade bloed oan syn hannen en it mes en se hearden him de goaden taroppen.
Elkenien wie ree, oer in lyts skoftke soe de sinne hielendal boppe it lân hingje. De kening seach om him hinne. Der wie ien gesicht dat er miste. Hy rûn it hûs wer yn. Nimmen. ‘Wêr is Bear, wêr bliuwt dy jonge,’ mompele er yn himsels. Ynienen hearde de kening de hûn blaffen yn it hok. It fernuvere him, Bear gie der nea op út sûnder de hûn. Dy wienen altiten tegearre, se ferstienen inoar. Hy sloech it tou fan it hok los en makke de doar iepen. Fanút it tsjuster sprong it skarminkel him temjitte. ‘Stil mar jonge, rêstich mar. Hy komt sa werom.’ Hy rûn it plein wer op, dêr't it folk stie. Se seagen nei him, in freegjend wachtsjen. It wie stil. Allinnich de hûn, dy't útlitten tusken de minsken troch skarrele en sa út en troch blafte, wachte net op de kening syn teken. ‘Dy ferdomde jonge, hy is oars nea te let’, gromme de kening. Lûd rôp er, ‘We bliuwe hjirre noch even.’ Hy begriep it net. Syn soan, wêrom moast krekt syn soan te let wêze op dizze moarntiid? Hy wist dochs wat wichtige dei at it hjoed wie. Moast hy it wer better witte en him ûntlûke oan syn taak? En hoe lang soenen se hjir wol stean kinne? De tiid wie dúdlik steld. Lilk tocht er nei. Der jûke him wat op de foarholle, in nuver gefoel dat er yn tiden net hân hie. In reindrip sakke nei ûnderen, by it ear lâns, oer it wang. Fernuvere seach de kening omheech. Boppe it doarp hongen in pear grauwe wolken. Efter har kamen mear, swartere.
| |
| |
Alle eagen fan it doarp stoarren nei de wolken, noch hieltiten sei nimmen wat. Tagelyk begongen doe guon minsken te âljen, te laitsjen. De dagenlange betsjoening wie mei in pear drippen ferbrutsen. Guon wiisden op de kening en op it skiep dat op de grûn lei. De loft waard tsjuster. De wyn helle oan en sloech tsjin it gesicht dat bleek wurden wie. Iensum stie er njonken it deade bist op it plein, it mes doelleas yn de hân, de wite lokken optild troch de wyn. Hy twivele. Mar wylst er dêr allinnich stie en om wiisheid frege, fielde er de krêft dy't er de ôfrûne tiid mist hie werom kommen en syn spieren spanden har. It beslút stie fêst, de goaden hienen it sels oanjûn. Se hienen krekt genôch foarrie om dizze tocht te meitsjen. Har tiid hjir wie foarby, dat moast dúdlik wêze. Hy seach hoe't de natuer mei har boarte en hoe't de dea wylst tichterby slûpte. As de rein him ferliede soe te bliuwen, soe er syn folk hjir letter stjerren sjen. No begriep de kening wat er fannacht dreamd hie, hoe't it wetter en de dea tegearre lake hienen. ‘It is neat,’ rôp er, ‘we hawwe wol faker in snjitterke hân it lêste jier. We moatte wol fuort, de goaden ha it wollen.’ Hy wiisde twa man oan dy't it deade bist fuortslepe moasten.
Hy rûn nei de râne fan it doarp en seach nei de seam fan de bosk. It wie wier, wat er krekt sein hie. Bliuwe joech minder kâns as fuortgean. Mar wêrom waard er op dit stuit op twa manieren sa op de proef steld. De rein, syn soan. Hy wie betize tusken feiten en tekens, tusken wolle en net wolle. Hy dikere nei de brune strûken en de bosk. Dêr soe er wol sitte, tusken de beammen. Hy soe wachtsje oant it folk fuort wie en allinnich troch it doarp rinne. Faaks soe er hjir wenjen bliuwe, foar himsels soargjend. As de oare kant opgean. Mar hy soe har net efternei komme. Hy soe himsels net bine oan datjinge dat him fan syn berte ôf oanrikt wie en dat er nea wollen hie. Mar in kening, dy moast foarop rinne. Dy koe syn eigen gong net gean, net efterbliuwe. De kening winske him dat er bern wie. Hy flokte en sloech mei it swurd op de grûn. It folk soe stjoerleas wurde as hy stoarn wie. Lilk rûn er werom, it doarp yn.
Hy gong op syn frou ôf. ‘Hy sil ús wol fine, komt ús wol efternei,’ sei er, mar ek sy leauwde it net. Doe seach de kening de hûn. It tongere him troch de holle. As de jonge hjir bliuwe soe, dan sûnder hûn. It bist lei mei de kop op de poaten op it midden fan it plein, tusken manlju, froulju en bern dy't noch hieltiten net ta harsels kommen wienen. Hy rûn der op ôf en knibbele. Nei't er it bist streake hie, kaam er oerein. Hy luts syn swurd en seach om him hinne. ‘As wy sels it swakke fee deade hawwe, dan meie we gjin ûnderskie meitsje. Bisten dy't it net oerlibje, sille net te fretten krije.’ Mei ien slach fan it swurd hie er de hûn deade. It donkere bloed kroep oer de grûn, dy't hieltiten dridziger waard. ‘It is tiid,’ rôp er, en fier droech syn lûd, oer it doarp hinne de bosk yn. ‘Neat bynt ús mear hjir.’
Hy wiisde mei in earm en de minsken rûnen nei har weinen en it fee ta. Hy wachte oant se allegear efter him stienen. De groep kaam stadich yn beweging. De kening rûn foarop, efter him de weinen, elk treaun troch fiif manlju, dan de froulju en de bern mei it fee. It reinde slimmer as it
| |
| |
doarp ea meimakke hie. It rivierbêd folle him mei wetter, efter de rêgen fan it fuortlûkende folk. It streamde fan de hichten ôf nei ûnderen, ûnderwylst modder en stiennen mei nimmend. It selskip wie op wei omheech, út de bedelte wei, it doarp, it plein en de hûn efterlittend. It stoarme, de loft wie skier fan de rein. It paad, juster sa toar en hurd, waard ta in sûgjende blabber. De weinen kamen muoisum omheech, de swiere kij bleaunen stûkjen yn de sompe.
It duorre in hiel skoft ear't se boppe op de rêch oankommen wienen. Se hienen der lang oer dien, te lang. De rige minsken bleau stil stean. Elk seach efterom. Skean ûnder har, ferskûle efter in wiete, grize waas, lei it doarp, ferlitten. Se seagen nei de hûn, dy't op it midden fan it plein lei. Om it liif hinne spatte de modder heech op en sá, mei it wiete platte facht, like it bist in klearebare húl fan ribben. De kening seach nei de bosk, de hûn en de rivier. Hy tocht oan syn soan en hy ferflokte him. As se op de fêststelde tiid fuortgongen wienen, hienen se al oan de oare kant west, in moai ein op wei. It wetter yn de rivier stie o sa heech, it wie in ôfgriis sa hurd as er fol streamde. As it sa slim troch reinde, soenen de wennings fuortspield wurde, ferneatige troch it wetter. It selskip rûn fierder en kaam by de brêge oan, dy't der juster sa betrouber út sjoen hie. Hy hong heech boppe de stream. Mar mei it brûzjende en kolkjende wetter, dy't de ôfbrokkeljende kanten ûnder har opfriet, like de brêge sa swak, sa neatich. De kening sette de earste stappen, wiveljend. Elkenien folge swijend. Guon bern doarden net, begongen te gûlen. Mar se waarden meilutsen as foarút treaun. Even letter rûn it hiele selskip oer dat wiffe paad fan hout en tou. Nimmen seach nei ûnderen of nei lofts, nei it doarp.
Ynienen stie er foar har, op de oare rêch. Hy rûn nei ûnderen, nei it oare ein fan de brêge. Syn mem seach him it earst. ‘Bear’, skriemde se, en de namme waard troch de wyn meifierd nei de jonge dy't him opheinde mei de earen. Hy klom op in grouwe stien. Heech en rjocht stie er dêr ûnder jeiende wolken, it delhingjende hier ljochte op tsjin de tsjustere loft. Hy liet syn each gean oer de lange rige minsken. Sûnder wat te sizzen stoareage er lang nei de man dy't him as foarste oer de brêge hinne wraksele. ‘Bear’, rôp de kening, dy't it fjoer yn de eagen fan de jonge en de dellutsen mûlshoeken net sjen koe. Hy antwurde net, mar wiisde mei in bile nei it plein. Hy sprong fan de stien ôf en rûn op de brêge ta. Doe begong er mei de bile op de touwen yn te slaan dêr't it hout fan de brêge mei fêst siet. In pear krêftige slaggen, dêrnei brutsen de touwen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd