Trotwaer. Jaargang 29

[p. 78]

Ferhalen mei in heech apekoalgehalte
Henk van der Veer

Oer: Ep van Hijum, De grizelpakken fan master Jongstra, Koperative Utjowerij, Boalsert, 1996. Yllustraasjes: Mary-Anna de Jong. Priis: f 22,50.

Ep van Hijum debutearre yn 1993 mei it ferhaleboek ‘Fan bleate sokken en kaugomkoppen’. De AFUK joech Van Hijum syn earste berneboek út. De debútbondel rekke net allinne foar in grut part útferkocht, mar waard yn 1996 ek nochris beleanne mei in tredde plakje troch de berneboekesjuery. Dat koe dus wol minder foar in debutant. Yn it lêst fan it ôfrûne jier is Ep van Hijum syn twadde boek foar bern ferskynd: De grizelpakken fan master Jongstra. Diskear is de Koperative Utjowerij te Boalsert de ferantwurdlike útjouwer.

De titel fan it boek, om marris mei de ‘bûtenkant’ útein te setten, doocht net. Yn it hiele boek is gjin sprake fan grizelpakken. Wol fan ferklaaiersklean, mar dat is fansels hiel wat oars.

Alle dagen docht Jongstra wer in oar nuveraardich pak oan: in fjochtpak, in snotterpakje, in putsje-dei-pak, in pak mei dêrop ‘wurkdei’, in brânwachtpak, op dieredei draacht er fansels in apepakje en mei de tulbân om 'e holle spilet master de rol fan Sheik Mohamed Ali dy Oryfleem. De pakken dy't master fan de kapstôk ôfhellet, binne ek de kapstôken foar syn ferhalen.

It naait der yn 'e klasse fan master Jongstra út as âld smoar en it sjenre dêr't it nijste proaza fan Van Hijum ta heart doar ik dan ek sûndermis te bestimpeljen as ‘humoristise ferhalen’. Van Hijum hat mei dit boek mar ien doel foar eagen hân: de lêzer oan it laitsjen bringe.

At him dat ek slagget is fansels de grutte fraach. Ommers wat de ien grappich fynt oan in tekst, dêr fynt in oar gjin klap oan. En wat no krekt in humoristys ferhaal is, dêroer binne de mieningen ek slim ferdield. Wol is it dúdlik dat der in tal techniken is om humoristise effekten te krijen. Van Hijum brûkt yn syn ramtferhalen de direkte iepenlike humor. En dat is in soarte fan humor dy't benammen lytsere bern oansprekt. Pipi Langkous fan Astrid Lindgren is ek sa iepenlik en werkenber.

It is fansels folslein apekoal wat der yn 'e klasse fan master Jongstra bard. Oan in master dy't bygelyks opdracht jout om de goudfisken efkes yn 'e snelkoker op te waarmjen om dêrnei de brobbeljende fisken yn it gleonhite wetter te ferjitten dêr binne fansels wol twa stekjes oan los. Van Hijum brûkt no net fuort in fynynleine foarm fan humor, it is sa plat as in dûbeltsje. Lykwols, doe't ik it ferhaal oan in groep bern fan acht/njoggen jier foarlies leine se yn in deuk. En earlik is earlik, ik koe sels by it foarlêzen fan dizze pasaazje it laitsjen ek net litte al giet it my te fier om te stellen dat ik my de bûsen útskuord ha.

Neist de kolderike humor komt der yn ien fan

[p. 79]

de ramtferhalen ek it goai- en smytwurk à la Comedy Capers foar. It is klearebare slapstick as master Jongstra by in brân yn 'e klasse de learlingen by kop en kont krijt en de bern ta it rút út smyt. Van Hijum hat dus keazen om kolderike, slapstick-eftige ferhalen te skriuwen. It seit himsels dat de personaazjes allegear as karikaturen delset wurde. En master Jongstra is fansels de grutste fan it swikje.

Yn 'e oarspronklike Fryske berneboeken komme wy dit apekoal-eftige sjenre oars net sa'n soad tsjin. By it lêzen fan De grizelpakken fan master Jongstra, moatst ik wol hieltyd tinke oan 'e klassiker Max und Moritz út 1864 fan Wilhelm Busch. Marten Sikkema sette dat wrâldferneamde boekje yn 1993 oer yn it Frysk: Murk en Minne (ferskynd by de Friese Pers Boekerij). Dy twa rakkerts hellen ek de iene fyt nei de oare út, allinne rûn it mei dizze baasmannen gâns minder ôf as mei master Jongstra.

Fergelykje ik De grizelpakken fan master Jongstra mei in titel út it Hollânstalige jeugdboekesirkwy, dan kom ik al gau terjochte by De verschrikkelijke schoolmeester (Leopold, 1991) fan Dolf Verroen. Al moat der meiien oan taheakke wurde dat, troch de folle iroanise humor dy't Verroen brûkt, dat boek noch in folle heger nivo hat as Van Hijum syn pinnefrucht. It taalgebrûk fan Van Hijum kin oars bêst besjen lije en de lingte fan 'e sinnen slút goed oan by it lêsnivo fan 'e doelgroep.

It oansprekkende byldwurk fan Mary-Anna de Jong, sy makke ek alris yllustraasjes by proaza fan berneboekeskriuwer Paul Biegel, jout net allinne it ‘brân-yn 'e klasse-ferhaal’ wat ekstra's, al har tekeningen slute goed oan by de ferhalen oer master Jongstra.

De tekeningen, goed fjirtich, fan De Jong fertelle it ferhaal oer de brike aventoeren fan master Jongstra eins nochris, sadat der eins twa ferhalen ûnsteane. De ferhalen wurde fansels op ien en itselde stuit lêzen. Mar De Jong foeget wat ta oan it iene ferhaal, sûnder dat it in oar ferhaal wurdt. Om my hie de namme fan de yllustratrise ek wol op it omkaft fan it boek mocht!

Gearfetsjend in aardich boek foar lêzers dy't fan kolderike humor hâlde. Troch it slagge yllustraasjewurk fan Mary-Anna de Jong sille in protte bern de tosken wol yn it boek sette. Wa't net fan apekoal hâld sil nei inkele hapfollen al gau beroerd wurde fan wat master Jongstra har foarset. Sa no en dan ris in ferhaal liket my it bêste resept ta. Mar nochris oer smaak falt net te tsieren en oer humor al hielendal net.