Trotwaer. Jaargang 29

[p. 68]

De man fan twa boeken
Ernst Bruinsma

Oer: Tr. Riemersma, In fearnhûndert ferhalen, Koperative Utjowerij, Boalsert, 1995. Priis: f 35, -.

... tweintich jier binne no lang om let de âlde ferhalen fan Trinus Riemersma út de kast opdjippe. De auteur hat se eigenhannich ôfstoffe en mei in soad oanstriid (yn alle betsjuttingen fan it wurd) tsjin it ljocht holden. It resultaat is in tige beskieden blomlêzing fan fiifentweintich ferhalen. De skriuwer hat syn kar meitsje kind út goed sechstich ferhalen, dy't yn in fier ferline hast allegearre bondele binne yn de boeken De duvel misbeteard (1967), Myn folk, myn beminden (1970), Oant de dea der op folget (1973) en Faai en fredeloas (1977). Noch mar ûngefear in tredde part fan tsien jier hurd arbeidzjen is úteinlik dus geskikt foar dizze werprinting.

Skreaun yn in lichtfuottige styl, is it ferfremdzjende effekt dat fan de tafrieltsjes út giet, frijwat opfallend. Fral yn de earste ferhalen wurde dertene spultsjes spile mei de wetten fan de logika en wurdt troch de ferteller op komyske wize mear as ien kear yngrepen as dat altyd oanwêzige needlot wer op 'e loer leit. Stadich mar wis wit de auteur mei help fan bysûndere ferteltechniken en in tige orizjinele grammatika, taal en dialekt, syn literêre eksperiminten in hieltyd bettere en mear oertsjûgjende foarm te jaan. Sa is yn it ferhaal ‘Early in the morning’ út 1972 sprake fan in fassinearjende men-ferteller (‘Men rint de stege troch de strjitte op. De spieren binne lekker soepel, de seks hat jins lichem goed dien. Men rint sa hurd as men kin op hûs oan.’) dy't wat dat oangiet tinken docht oan de gij-ferteller fan Louis Paul Boon, in auteur trouwens dêr't it wurk fan Riemersma oer en oer besibbe oan is.

Minder en minder is yn de lettere perioade sprake fan ferplichte figueren en fariaasjes op in tema of in teory. Ek syn satiryske talint en spotlust komme dan minder forsearre oer. Tenearsten, yn it betide wurk ferrinne de fertellings noch min of mear neffens in klassyk resept en sit it fenyn faak yn it absurdistyske slot. Letter moat de auteur it minder hawwe fan dit soarte fan forsearre keunstgrepen en ferliest ek de yntrige syn belangstelling. Hy wit dan op in ûnpersoanlik te neamen wize in sfear, in momint hast lichaamlik fielber te meitsjen, lykas yn wat my oanbelanget it beste ferhaal út dizze bondel, ‘It Túnfeest’.

Ik doel hjir op in stadige oergong fan in hast klassyke fertelling nei eat dat ik, om't ik gjin better wurd beskikber haw, in evokaasje neame wol; Riemersma sels hat it yn syn ferantwurding by dizze bondel oer ‘toanieltsjes’. Dizze ferhalen/evokaasjes dogge my ek tige tinken oan de ferhalen en romans fan de Grinzer skriuwer Gerrit Krol.

Mar úteinlik levert dit alles nei myn smaak hjoed oan de dei dochs in wat ûnlykwichtige bondel ferhalen op dy't net sa'n grutte yntrinsike

[p. 69]

wearde hat. It wurk beklibbet net genôch. Dêrfoar binne noch te folle, fermaaklike, dat moat ik tajaan, mar dochs frijwat gratuite ferhalen opnommen dy't fral de estetyske ferlangens fan de lêzer befredigje. Echte grutte literatuer is altyd mear as dat en men hat oanstriid om te tinken dat de bondel noch wol wat tinner kind hie.

Dochs is soks net hielendal korrekt en bewiist dit boek op in folslein oare wize wier wol syn wearde. Yn it ljocht fan de ferantwurding en de wiidweidige bibliografyske ynformaasje dy't efteroan yn it boek jûn wurdt, moatte wy it boek mooglik oars lêze. De bondeling ferskynt ommers op in nijsgjirrich momint, nammentlik koart neidat Trinus Riemersma foar de twadde kear yn syn karriêre de Gysbert Japicxpriis takend waard. Mei De Reade Bwarre hat de auteur syn ûnferbidlike masterstik ôflevere en him definityf fersekere fan ivige rom. Miskien wie de tiid oanbrutsen om de balâns op te meitsjen fan goed tritich jier skriuwerskip?

Troch sels in kar te meitsjen foar dizze blomlêzing lit de auteur yn alle gefallen, bewust of ûnbewust, sjen wêr't er wei komt as skriuwer en wat him altyd dreaun hat. Syn (foarriedich?) hichtepunt hat de man wyls berikt en dit boek kin de ‘Riemersma-útpluzer’ ta foldwaan wêze om by it besykjen eat te begripen fan dit ferneamde en unike skriuwerskip. Syn ferhalen hawwe, sa komt it dochs oer, in soarte fan eksperimentearromte west foar wat hy yn syn romans fierder útwurke.

Guon ferhalen of romans moatte soms gewoan skreaun wurde foardat in auteur ‘echt’ oan de slach kin. Ivo Michiels hie syn grutte Journal Brut-projekt noait begjinne kind as er net earst de Alfa-syklus skreaun hie, Louis Paul Boon wie noait oan De Kapellekensbaan (1953) takommen as er net earst Mijn kleine oorlog (1946) skreaun hie. Riemersma moast earst syn steapel ferhalen en in bulte romans skriuwe om ynearsten it ‘metier’ ûnder de knibbel te krijen en letter om syn eigen foarm te finen. Sa sawat hat syn proefskrift oer de boereroman, Proza van het platteland. Een onderzoek naar normen en waarden in het grotere Friese proza van 1885-1945 út 1984, ek foar syn skriuwerskip grif in terapeutyske wearde hân. No wie de wei frij en koe syn magnum opus skreaun wurde. Hy hie allinnich noch efkes in triuwke nedich.

Foar wa't in bytsje fertroud is mei it wurk fan Riemersma en syn tiidgenoaten komt it net as in grutte skok as Riemersma yn syn ferantwurding by dizze bondel útleit net fan gepsychologisear te hâlden en him ek gjin leafhawwer toant fan wat ik no foar it gemak mar efkes rjocht-út-en-rjochtoan-literatuer neame sil. Hy wol anno no de klam lizze op it boartlike, gekoanstekkerige karakter fan syn produksje, om't hy mient dat dêr syn krêft yn leit:

Ik bin, tink ik sels, as skriuwer op myn bêst as ik mei de ferhaalfoarm boartsje kin en as ik in ridlik grutte distânsje ta de figueren bewarje kin, wêrtroch it satiryske en spotske elemint in kâns kriget. It ferhaal dat ik skriuw moat eins net ynjûn wêze troch it ien of oar buotten de ferhaalwerklikheid, eat dat my heech sit, dat ik sels belibbe ha, in oertsjûging fan my, in saak dêr't ik my foar ynsette wol. Sokke ferhalen haw ik

[p. 70]

wol in stikmannich fan keazen, mar allinnich dan as ik tocht dat myn persoanlik stânpunt, myn boadskip, net op 'e foargrûn stie.

Wat my oanbelanget binne sa't ik al sei krekt dizze ûnpersoanlike ferhalen sûnder eksplisite literêre trúks de bettere út de bondel. It is dúdlik dat Riemersma kwa foarm ynearsten in bulte ballêst kwytreitsje moast om eat eigens opbouwe te kinnen. Hy stribbe nei in soarte ‘ûntpersoanliking’, en hat leare moatten as skriuwer oan syn eigen autobiografy te ûntkommen. Dizze bondel lit sjen hoe't er stadichoan dêrfoar alle middels yn hannen krigen hat. It is net hieltyd dúdlik wa't de ferteller is en wa't de auteur is, de grins tusken boek en realiteit ferdizenet en it ferhaal kriget in iepen struktuer: sûnder ein of begjin (‘De feestdagen’, ‘Twa deeglike mokkeltsjes’). Gâns wat knappe dialogen (‘Ik gean nei hus, jonges’), de metafiksjonaliteit (‘Ribbe’), it fragmintaryske fan syn fertellings, de sjenreferminging (‘Hy is myn klant’) binne oare bewizen dat de auteur net syn wierheid of miening oan de lezer optwinge wol, mar in sterke subjektiviteit neistribbet. Hy is in ‘seismograaf’ wurden fan syn en ús tiid, hy registrearret. Stadichoan wurdt dúdlik makke dat de ûntmytologisearring dy't yn De Reade Bwarre sa'n promininte rolle spilet, net allinnich tematysk mar ek nei de foarm al folle earder oanwêzich wie yn it wurk fan Riemersma.

Riemersma is in man dy't altyd tige goed witten hat yn hokker tradysje hy stie as romanskriuwer. Hy is fan yn it alderearste begjin yn in fûle diskusje gongen mei dy al te maklike, tradisjonele realiteitsyllúzje dy't de Fryske roman desennia lang behearske hat. Neffens syn sizzen rekke hy eartiids under de swang fan Anne Wadman (‘ongetwijfeld de belangrijkste Friese literator van na de Tweede Wereldoorlog’ skreau Riemersma yn syn nekrology foar NRC-Handelsblad), Geart Jonkman en Jo Smit en letter Hessel Miedema en Douwe Kiestra. No binne syn eigen ferhalen wilens literatuerskiednis wurden en yn In fearnhûndert ferhalen wurdt dúdlik makke hoe't alles úteinlik wol liede moast ta dy hiele bysûndere, postmoderne roman De Reade Bwarre. Noait koene mear as twa rigels oer Riemersma skreaun wurde of Fabryk (1964) moast neamd wurde. Dy tiid is foarby: Riemersma sil de folgjende ieu yn gean as de auteur fan twa romans fan kwizekwânsje...