Trotwaer. Jaargang 28

[p. 137]

De wartebiter
Meindert Bylsma

De fernuvering op myn gesicht, ûnderstreke mei djippe ronfels op 'e foarholle, kin er net om hinne. Hy sjocht my oan mei in bewyske fan in glimp om 'e mûle. Syn noasfleugels trilje. Der leit wat fan weemoed oer syn antlit. Mar ynienen feroaret dat, syn eagen dogge net mear mei: dy sjogge my oan as sipiers yn in glêzen hokje. Wat moatte se beweitsje? Wat mei net útbrekke út 'e breinsellen fan de man dy't by my op in terras oan in taffeltsje sit te kofjedrinken?

‘Spinnen hearre net op tafel,’ seit er, by wize fan ûntskuldiging. Mei de wiisfinger fan 'e rjochterhân sjit er it spinnelykje op 'e grûn. Der bliuwt wat bloed op 'e tafel sitten. Wat is der mei syn eagen? Leit der in reade gloede yn? Ik sjoch him op en del oan. Myn eagen fine hâldfêst oan in spintsje dat op 'e lofter rever fan syn swart kolbertjaske spjelde sit. In wyt sulveren spintsje mei reade skittereachjes.

‘Jo hâlde net fan spinnen?’

Ik wol him net rau op syn tinkwrâld springe, tuike tuike: oars soe er my sa fan it hiem fan syn prakkeseasjes ôfreagje kinne. En ik bin nijsgjirrich. Hy hat it troch.

‘Jo binne nijsgjirrich, jo tinke: wat docht sa'nien mei in spintsje op 'e jas as er dy bisten net lije mei.’ Ik kin net oars dwaan as knikke.

‘Och, op in beskate manier mei ik se wol lije.’ ‘Mar net as se op tafel klimme?’

Ik fiskje wer. Hy byt wol, mar net echt troch. De sipiers sette de doar fan it glêzen hokje op in kier: ‘Sa mei ik op in beskate manier miggen ek wol lije en flinters en de Hymenoptera, de Coleoptera, de Orthodoptera, de Heminoptera en de Lepidoptera, mar dy ha ik niis ek al neamd.’

Hy hat net yn 'e gaten dat dy Latynske nammen my neat sizze. Hy praat ek net tsjin my, hy praat tsjin himsels.

‘Mar dy ferdommese Anisoptera,’ giet er fierder mei syn selspetear, ‘dy kinne jo yn it ûnleech bringe, foaral dy wartebiter. Mar goed, dy haw ik no wol yn 'e macht.’

Hy gnysket en ik piel mei de wartebiter om, want dy ken ik. Is dat de kaai ta syn territoarium?

‘Jo bedoele dy grutte libelle?’

Ynienen is der eachkontakt.

‘Ja, dy bedoel ik.’

Hy giet stean, hellet in kaartsje út 'e bûse en leit dat foar my op tafel del. Mei syn eagen hâldt er my fêst. It is hiel dúdlik no, der leit in reade gloede yn syn eagen.

‘As jo der nocht oan hawwe, meie jo wolris komme te sjen. Sneon. Net foar tsienen.’

Hy giet stean, heakket de eagen los, draait him om en rint fuort. As ik it kaartsje fan 'e tafel pak, krûpt my in tûzenpoat by de rêch op.

Kertier oer tsienen stean ik foar it grutte, rustige,

[p. 138]

izeren stek. It pipet as ik it iepentriuw, safier iepentriuw dat ik der krekt trochhinne kin. By in mânske beam njonken de muorre dy't om 'e tún hinne rint, bliuw ik eefkes stean. Hege planten en strewellen tiere en besykje elkoar fan it stee te wrotten. Fan 'e muorre is net folle mear te sjen: klimop, flearbeammen en sjitwylgen hawwe him oermânske. Al yn gjin jierren hat hjir in túnman oer gear west. Teken fan earmoede fan 'e hjoeddeiske lânadel? J.P.C. Kuurstra van Homminga stie op it kaartsje.

Ik rin de oprydleane del. Eartiids sil it grif in ymposante leane west ha, mei grint dat krieze en pipe ûnder de tsjillen fan djoere auto's. Fan it grint is neat mear te sjen, krûpplanten en mos binne de baas.

Samar hâldt de leane op. In iepen fjild, mei yn it midden in fiver, skiedt my no noch fan it hûs, in âld hûs mei in grutte stoepe derfoar en in swiere doar mei boppeljocht yn in foarútstekkende pij dy't trochrint nei in grutte kajút. Oan wjerskanten fan 'e doar twa ramen. Neimakke klassyk. Utsloopt klassyk in dit gefal: gjin timmerman, gjin ferver hat hjir de lêste tiid in dûbeltsje fertsjinne. Myn eagen, dy't eefkes oan it hûs hingjen bleaun binne, wurde al rillegau nei de fiver ta lutsen. Middenyn dy mei moerasplanten oerwoekere fiver stiet, op sa'n oardel meter boppe it wetter útstekkende sokkel, in brûnzen byld, in stilearre libelle, in wartebiter.

As ik oer it iepen fjild rin, eartiids sil it wol in pracht fan in gersfjild west ha, kreas koartknipt sûnder ien túchje, gûnzje my legers miggen, hommels, ealjebijen, flinters, stekneven en brimzen om 'e holle. Oer myn skuon en op 'e boksen fan myn broek krûpe of hippe tuorren, piseamels, earkrûpers, gershippers en oar krûp-, hip- en wipfolk. Foar elk is hjir plak genôch yn, op of ûnder de hûnderten soarten planten, blommen en gerzen dy't hjir groeie. By de fiver tilt it op fan wer oare fleanende, krûpende of swimmende wrimelders. Wetterjuffers, blauwe, reade en griene, dwerrelje wat ûnbehelpsum hinne en wer, of hingje as stokjes oan 'e hege gerzen. En dan de hynstebiters en wartebiters! Se sjitte my as raketten foarby, of balansearje as helikopters yn 'e loft.

Hy stiet my al op te wachtsjen. Net bûtendoar, mar yn in sydkeamer mei iepenslaande doarren nei de tún.

‘Hjir mar hinne,’ ropt er, ‘ik hie jo al oankommen sjoen. Ik tocht al dy komt wol, dy is nijsgjirrich.’

Hy praat drok en docht drok. Omdat er op eigen terrein is?

‘Kofje? In slokje? Of is it dêr noch te betiid foar?’

‘Kofje graach.’

‘Hie 'k net tocht, hy wol kofje ha. No, dat komt goed út, ik haw farkse kofje set.’

‘Wenje jo hjir allinnich?’

Hy jout gjin azem. Hat er my net heard of wol er my net hearre? Wol er dêrmei oare fragen opkeare? Ik lit it noch net sitte.

‘Is dat jo frou?’

Ik wiis mei de holle nei it tal foto's op de skoarstienmantel.

‘Ja.’

‘Jo frou is der net?’

[p. 139]

‘Nee.’

‘En dat is jo soan?’

‘Ja.’

‘Dy is der ek net?’

‘Nee.’

Myn sosjale fragen fine gjin ûnderdak: syn ja en nee klinke elke kear as it tichtslaan fan in doar.

‘Molke en sûker?’

‘Swart graach.’

By 't kofjedrinken wurdt der neat sein. Sa drok as er niis wie, sa stil is er no. Spyt dat er my útnoege hat? Ik besykje it oan syn eagen ôf te lêzen, mar dy litte har net lêze, dy ûntwike my.

‘Noch kofje?’

‘Nee, tankewol.’

‘Sil ik jo mar foar gean?’

Hastich giet er stean. Ik poatelje efter him oan. Wy rinne troch in lange, brede gong mei oan wjerskanten doarren, tichte doarren. Foar ien fan dy doarren bliuwt er stean.

‘Hjir is 't.’

Mei in brede swaai docht er de doar foar my iepen en sjocht my tagelyk skerp oan. Om neat fan myn reaksje te missen? It kin der op troch blykber: hast fleurich rint er my foarby.

‘Sjogge jo no wol dat ik wol om dat wrimelfolkje jou?’

Ik lit myn eagen oer de opsette flinters glide, de opstette tuorren, de opsette libellen, de opsette spinnen. Kisten en kisten fol hat er. Se hingje oan 'e muorren, se stean op tafels, se sitte yn kasten mei grutte skoladen. De hiele keamer is ien lykhûs mei tûzenen liken, prachtichmoaie liken. Der binne flinters by sa grut as in âlderwetske grammofoanplaat, der binne ek guon noch lytser as in dûbeltsje. Der binne tuorren by as in fikse manljusfûst en ek guon as de lytse tean fan in poppe. De Latynske nammen en de Nederlânske nammen stean der kreas by skreaun, mei fyndatum en fynplak.

‘In omke fan my die yn flinters, Lepidoptera. Dy hat it my leard: it fangen, it bedwelmjen mei eter, it op spjelden prikken, it opspannen fan 'e fleugels, no ja, de hiele mikmak fan it opsetten en it konservearjen. It krige my yn 'e besnijing. Ik gong mei myn fangnetsje op bêd en ik kaam der wer mei ôf. Gauris gongen omke en ik nachts mei in kwiklampe en in wyt lekken by de fiver yn 'e tún sitten om flinters te lokjen en te fangen. Dit hûs hat fan ús omke west, ik haw it urven. Mar ja, erve is neat, mar dan.’

Hy hâldt eefkes op en sjocht my oan. Wol er myn oandocht hifkje? Moat ik wat sizze? It hoecht net.

‘Omke seach allinnich mar nei flinters, mar myn belangstelling gong folle fierder: ik hie niget oan alle ynsekten en ek oan spinnen. Foaral oan spinnen yn 't earstoan. Dit spintsje haw ik noch fan omke krigen, doe't ik fyftjin jier waard. Hy pleage my der gauris mei, mei myn spinneniget bedoel ik.’

Hy fielt eefkes oan it sulveren spintsje mei de reade eachjes op syn jas.

‘It is nochal kostber, omke hie wol jild, de eachjes binne reade robyntsjes. Mar, sa't ik al sei, net allinnich spinnen hiene myn belangstelling. Ik sil jo wat oars sjen litte.’

Ut in kast hellet er in kistke. Hy sil it deksel ie

[p. 140]

pendwaan. Ynienen lykwols set er it ding op tafel en lit him op knibbels falle. Syn eagen stean wyld, syn noasfleugels trilje as de bilspieren fan in hazzewynhûn. Hy krûpt nei de hoeke fan 'e keamer. Hy slacht mei de platte hân op 'e grûn. Like hurd as de bui opkommen is, is er ek wer oer. Hy komt oerein.

‘Ik haw him!’

Hy teart de fûst iepen en lit my in deaknypte earkrûper sjen.

‘Sa'nien heart hjir net. Net libben teminsten.’

Hy laket, lit de deade earkrûper op 'e grûn falle en draait him tusken skoech en grûn oan mot. Dan pakt er it kistke wer fan 'e tafel en docht it deksel iepen. Yn it doaske sit mar ien ynsekt, in opsette wartebiter.

‘Hjir is it mei begûn,’ seit er en suchtet djip.

Mei begûn - tink ik - it wie al lang oan 'e gong. Mar it is wol dúdlik no: wat er my hjirfoar sjen litten hat en ferteld, wie ynlieding, hy wol my wat oars dúdlik meitsje.

‘Sille wy mar wer nei de túnkeamer?’

Sûnder op antwurd te wachtsjen rint er nei de doar. Ik kin net oars dwaan en poatelje mar wer efter him oan.

‘Gean der mar eefkes by sitten. Jo wolle no grif wol in slokje ha.’

Al wer wachtet er net op antwurd, mar hy hellet in flesse jonge jenever en twa romers út in kastke. Nei it ynjitten set er in romer foar my del en mei de oare rint er nei it raam. Dêr bliuwt er stean, mei de rêch nei my ta. It lûd fan miggen en oare ynsekten gûnzet troch de iepen doarren nei binnen ta.

‘Ik gean dêr noait lâns.’

Hy wiist nei it gersfjild mei de fiver.

‘Ik gean altyd efterom, dêr ha 'k der minder lêst fan.’

Hy nimt in swolchje fan syn jenever, draait him om en giet yn it finsterbank sitten.

‘Op in dei seach ik dy wartebiter. Wy wennen hjir doe al, myn frou en ik en út lytse jonge. Ik wit net oft jo it sjoen hawwe niis, mar hy hat in lyts wyt plakje op it efterliif, de wartebiter bedoel ik. Sa koe ik him der út. Hy wie oars as de oaren. Him woe ik ha. Wikenlang jage ik efter him oan. Hy liet him net fange, hy liet him ek net fuortjeie. It wie as lake er my út. Ik seach minsklike eigenskippen yn him. Soms hong er net fier fan my ôf stil yn 'e loft. Hy dage my út. Hie er de gek mei my? Dûm wie ik! Mar fange, ho mar. Ik wie net mear by de fiver wei te slaan. Ien gedachte hie 'k mar: him fange. Myn frou woe my nei de dokter ta ha. “Asto net nei de dokter ta giest,” sei se, “dan gean ik hjirwei en nim ús lytse jonge mei.” Ik wol har net kwyt - tocht ik - en de lytse jonge ek net. Ik moat har beide fange foar't se útnaaie, krektlyk as de wartebiter.’

Hy sjocht my oan.

Der krûpt my wer in tûzenpoat by de rêch op, twa tûzenpoaten. ‘Hjirwei’ is myn earste gedachte. ‘Sitten bliuwe’ is myn twadde. ‘Lit dy net fange, kalm bliuwe en dyn kâns ôfwachtsje.’

Hy sit noch altyd op it finsterbank. Is dy reade gloede der wer?

‘Jo hawwe him dochs te pakken krigen.’

Ik besykje myn stim neutraal klinke te litten.

‘Ja, dat wie letter. Doe't ik net mear efter him

[p. 141]

oan siet, hie 'k him samar te pakken. Ik haw him dochs mar opset en it byld haw ik doe ek noch meitsje litten. Dat hie ik al earder betocht. It soe myn oerwinningsteken wêze. It hie eins net mear hoegd, mar ja. Ik gean dêr noait lâns, ik gean altyd efterom, dat wie better seinen se.’

Hy sjocht eefkes nei bûten. Dat is myn kâns: ik spring oerein, draaf troch de túndoarren nei bûten. Hy komt my net efternei. It hert slacht my achtentachtich as ik by it izeren stek oankom. Ik skuor it stek iepen.

‘Tankewol,’ seit in frou.

Mei in jonkje oan 'e hân rint se de oprydleane yn.